مقالات فارسی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مقالات فارسی»، با عنوان جلوه‌هایی از مقام علمی
شیخ مفید ، از جمله تالیفات
آیت‌الله حسن زاده آملی ، پیرامون شخصیت علمی و بعضی از آرای
شیخ مفید است.
کتاب، فاقد
باب بندی و فصل بندی است.
در ابتدای رساله می‌خوانیم: جناب شیخ مفید، حقا کسی است که هر کس از
زمان خود شیخ مفید تا حال در باره شخصیت ایشان، دست به قلم برده، او را به بزرگی و تبحر در فنون و علوم ستوده است. در کتب فریقین نوشته‌اند: آن بزرگوار کسی بود که در مجلس درس و افاضه او،
شیعه و
سنی حاضر می‌شدند؛ مثلا
قاضی ابو بکر باقلانی به درسش تشرف می‌یافت، از طرف دیگر
سید مرتضی ،
سید رضی ،
شیخ طوسی ،
نجاشی ، این بزرگان از اعاظم امامیه هم در محضرش تشرف داشتند. شیعه و سنی در پیشگاه عارف و عظمت او، خاضع بودند و کتب تراجم، آن جناب را عالمی وارسته و خشن پوش،
زاهد ، بی آلایش و بی اعتنای به
دنیا معرفی کرده‌اند و خدای سبحان، سعه و شرح صدر به او عطا فرمود و
درایت و بینش ایشان در اصول و فروع معارف، زبان زد
خاص و
عام ، شیعه و سنی بوده و هست.
آیة الله حسن زاده، سپس، به عبارتی از مجالس المؤمنین
قاضی نور الله شوشتری در باره شیخ مفید اشاره می‌کند که در آن عبارت «حال ارباب اعتزال از دهشت مباحثه با او مانند حال» آمده است. ذکر اصطلاح «حال» نویسنده را به شرح آن وامی دارد. وی معتقد است که حالی را که معتزله قائلند، واسطه بین وجود و عدم است، چون در علم باری تعالی نتوانسته‌اند مسئله «علم» را حل کنند و
علم را «صورت حاصله از شی ء در نزد عالم»، تعریف کرده‌اند، بدین جهت در علم خدای متعال درماندند که خدا
عالم را چگونه خلق کرد؟ آیا پیش از ایجاد عالم، علم به آن داشت یا نداشت؟ علم که صورت حاصله از شی ء در نزد عالم است و هنوز شیئی نداشتیم تا صورت آن پیش
خدا حاصل آید.
نویسنده، سبب
انحراف دیگر مذاهب را انقطاع از
اهل بیت علیه‌السّلام دانسته و در ادامه می‌نویسند: «ما در کتاب‌ها و نوشته هایمان مفصلا در این باره بحث کرده‌ایم، بحثی خالی از
تعصب ، آن کس که دلیل دارد چه
حاجت دارد با تعصب حرف بزند. بنده دلیل دارم و بر این عقیدتم و پای حرفم هم وامی ایستم که این همه بلاها بر سر این آقایان و دیگران در نیامده مگر اینکه از
ولایت ائمه علیه‌السّلام رو برگرداندند. این همه بلاهایی که بر سر اصول
معارف قرآن آمده است، بر
اثر دوری از
باب ولایت است. اگر اینها به محضر مخاطبان اصلی قرآن رجوع می‌کردند، در علم الهی به این حرف‌ها مبتلا نمی‌شدند. چرا ما در باره علم باری تعالی به زحمت نیفتاده‌ایم و چرا این حرف‌های بی اساس را نمی‌زنیم؟ برای اینکه ما بحمد الله به دریای علوم الهی؛ یعنی اهل بیت اطهار علیه‌السّلام مرتبط هستیم».
وجه تسمیه علم کلام، عنوان دیگر کتاب است.
علم کلام بدین سبب «کلام» نامیده شده است که مشهورترین مسئله‌ای که میان
مسلمانان در باره آن بسیار
جدل واقع شده است، مسئله کلام الله تعالی؛ یعنی
قرآن کریم است که آیا قرآن قدیم است یا حادث است؟ بحث از قدیم بودن کلام الهی، مطلبی است که شیخ مفید در این رابطه می‌نویسند: «اسم مخلوق روی قرآن آورده نمی‌شود». نویسنده، در شرح این عبارت می‌گوید: البته این نه به این معناست که قرآن حادث نیست، چون یکی از معانی کلمه مخلوق، اختلاق و افترا و مکذوب و
دروغ بودن است؛ مانند بعضی الفاظ که
استعمال آنها را برای
خداوند اجازه نمی‌دهند و احتراما سر قرآن آورده نمی‌شود.
در انتهای کتاب چند نمونه از افکار و آرای کلامی شیخ مفید مانند:
تجرد نفس ، رؤیت خدا،
سهو النبی و جزای عمل مورد بررسی
قرار گرفته است. در مسئله رؤیت خدا، نویسنده به تشریح اشکال وارد شیخ مفید بر
صدوق رحمة‌الله‌علیه پرداخته و البته با کمال
احترام متذکر می‌شود که
هدف ، بالا بردن شخصی و فروکاستن از بزرگی شخص دیگر نیست.
در خصوص سهو النبی نیز می‌نویسد: «مرحوم صدوق بعضی نظرهای دیگر هم دارد که با واقع وفق نمی‌دهد، از آن جمله، مثلا رساله «سهو النبی» را نوشت و حال آن که با
برهان عقلی و نقلی ثابت شده است که وسائط فیض و سفرای الهی، مطلقا عصمت دارند، حضور آنان حضور تام و شرح صدرشان بالاترین مقام
انسان کامل می‌باشد».
کتاب، فاقد فهرست است. پانوشت‌های اندکی مشتمل بر آدرس
آیات و برخی مطالب آمده است.
نرم افزار مجموعه آثار علامه حسن‌زاده آملی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
