• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مکتب سمبولیسم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مکتب سمبولیسم یک مکتب ادبی هنری افراطی، ابتدا در فرانسه شکل گرفت و در ادامه تعدیل نسبی گردید. از ویژگی‌های این مکتب می‌توان به درون‌گرایی، موسیقی و بدبینی در آفرینش اشاره کرد.


سمبل (symbol) در اصل یک واژه‌ی یونانی (sum ball) و به معنای وابستگی و چسباندن دو نقطه مجزا است. این واژه در حالت اسمی به معنای "رمز، علامت و نشانه" به کار می‌رود.
[۱] ثروت، منصور، آشنایی با مکتب‌های ادبی، تهران، سخن، ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۱۶۰.
[۲] سیدحسینی، رضا، مکتب‌های ادبی، تهران، نگاه، ۱۳۸۴، چاپ سیزدهم، ص۵۳۶.
در زبان فارسی برای آن معادل‌هایی نظیر "نماد، نمود و رمز" پیشنهاد شده است.

در حوزه‌ی ادبیات، سمبل یا نماد به چیزی گفته می‌شود که هم خودش باشد و هم مظهر مفاهیمی دیگر؛ مثلا درخت زیتون علاوه بر مفهوم واقعی‌اش، نماد صلح و دوستی نیز هست. نمادها با توجه به زمینه‌های فکری، فرهنگی و شرایط به وجود آمدنشان به دو گروه بومی یا عمومی تقسیم می‌شوند.
[۳] ثروت، منصور، آشنایی با مکتب‌های ادبی، تهران، سخن، ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۱۶۳.


نمادهای بومی مربوط به مردم منطقه‌ای خاص است؛ اما نماد عمومی را تقریبا همه مردم جهان به یک صورت درک می‌کنند. در آثار ادبی، نیز نماد، دو گونه کاربرد دارد. گاهی هنرمند اثری کاملا سمبولیک و نمادین می‌آفریند مثل منطق‌الطیر عطار و گاه در اثر خود از برخی عناصر به عنوان نماد بهره می‌گیرد.

اکنون ببینیم مکتب سمبولیسم چیست؟ سمبولیسم یا نمادگرایی مکتبی ادبی – هنری است؛ که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در اروپا و آمریکا رواج یافت. این مکتب در حدود سال ۱۸۵۵م. در "فرانسه" پایه‌ریزی شد و در سال‌های ۱۸۸۰ تا ۱۸۹۰ به اوج فعالیت خود رسید.
مکتب سمبولیسم پیش از آنکه به شکل مکتبی مستقل درآید. در بین گروهی از جوانان آن دوران پایه‌گذاری شد. این افراد که به تمامی قواعد و قوانین اجتماعی، سیاسی و حتی اخلاقی معترض بودند، تلاش می‌کردند تا هر آنچه با سنت گذشته ارتباط داشت را نابود نمایند. آنها با درآمیختن احساسات و عواطف شاعرانه با هرزگی و بی‌بندوباری، ادبیات تازه‌ای را پدید آورند. همین روح عصیان‌گر آنها، در نهایت منجر به ایجاد تغییرات اساسی در ادبیات گردید. برجسته‌ترین فرد این گروه، "ورلن" (Verlaine) بود که کتاب "شاعران نفرین شده" او زمینه‌های ظهور سمبولیسم را فراهم کرد. این گروه به خاطر رفتارهای افراطی‌شان به گروه "منحط" شهرت یافتند.
[۴] سیدحسینی، رضا، مکتب‌های ادبی، تهران، نگاه، ۱۳۸۴، چاپ سیزدهم، ص۵۳۳- ۵۳۲.


از سوی دیگر نویسنده‌ی دیگری به نام "ادگار آلن‌پو" (Edgar Allan Poe) در آمریکا موفق به خلق آثاری شد که ترجمه‌ی آنها تاثیر بسزایی در شکل‌گیری مکتب سمبولیسم داشت. این آثار که غالبا به وسیله‌ی "بودلر" (Bolder) به زبان فرانسوی ترجمه می‌شد، به همراه کتابی از بودلر به نام "گل‌های بدی" دنیای ادبیات را تکان داد. سپس شاعرانی مانند "استفان مالارمه" (Mallarme) و "آرتور رمبو" (Rimbaud) پایه‌های این مکتب را استوار کردند.
[۵] انوشه، حسن، (به سرپرستی)، فرهنگنامه ادبی فارسی و دانشنامه ادب فارسی ۲، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ص۸۲۷.

این شاعران که‌ اندکی متعادل‌تر از شاعران منحط بودند، می‌کوشیدند با مطالعات عمیق‌تر جایگاه هنری خود را تثبیت نمایند. آنها که به نظریه‌ی "هنر برای هنر" معتقد بودند، با استفاده آموزشی و تعلیمی هنر و ادبیات مخالفت می‌ورزیدند.

۵.۱ - اعتقاد سمبولیست‌ها

به عقیده‌ی آنها جهان سراسر رمز و راز است و مردم عادی از درک این دنیای مرموز عاجزند و تنها شاعران می‌توانند این اسرار را درک نمایند. از نظر آنها شاعر پیامبری است؛ که می‌تواند درون یا ورای دنیای واقعی ببیند و از آنجا که این عوالم توصیف ناپذیرند، شاعر سمبولیست می‌کوشد با استفاده از زبانی نمادین دنیای ناشناخته را به مخاطب بشناساند.
[۶] انوشه، حسن، (به سرپرستی)، دانشنامه ادب فارسی ۲، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ص۸۲۸.
مخالفت آنها با قید و بندهای ادبیات سنتی رفته رفته سبب ایجاد تغییراتی در اوزان شعری گردید. "رمبو" و "ورلن" نخستین کسانی بودند که شعر آزاد را در "ادبیات فرانسه" مطرح نمودند.

بارزترین ویژگی سمبولیست‌ها، درون‌گرایی شدید و قطع ارتباط آنها با جهان بیرون بود. به باور آنها عرصه‌ی شعر از آنجا شروع می‌شود که با واقعیت قطع رابطه شود.
[۷] انوشه، حسن، (به سرپرستی)، دانشنامه ادب فارسی ۲، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ص۸۲۸.
درون‌گرایی و اعتقاد آنها به جهان ماوراء و تاکید بر تخیل و کشف و شهود سبب شد که شعر سمبولیست‌ها از پیچیدگی‌های خاصی برخوردار شود و گاهی درک معنای آن به راحتی امکان‌پذیر نباشد. توجه به همین ویژگی‌ها، فضای آثار سمبولیستی غالبا مه‌آلود و وهم‌انگیز بود.
سمبولیست‌ها شعر را وسیله‌ای برای بیان عواطف و احساسات شاعر می‌دانستند و می‌کوشیدند به جای ارائه‌ی یک پیام فکری یا اخلاقی، یک وضعیت عاطفی خلق کنند که در آن از نمادهای ظاهری برای بیان این عواطف استفاده شود.
[۸] نوری، نظام‌الدین، مکتب‌ها، سبک‌ها و جنبش‌های هنری جهان تا پایان قرن بیستم، تهران، زهره، چاپ سوم، ص۴۶۵.


از دیگر ویژگی‌های فکری سمبولیست‌ها بدبینی و نگاه تیره و تار آنها به جهان بود. ریشه‌ی این بدبینی را باید در تاثیرپذیری آنها از افکار "شوپنهاور" (Schopen Hauer)، فیلسوف آلمانی قرن نوزدهم میلادی جستجو کرد. او که با دیدی منفی به زندگی انسان نظر داشت و آن را سراسر بدی و شر می‌دانست، مرگ را تنها راه رهایی انسان از این زندگی رنج‌بار تلقی می‌کرد. این افکار به شدت بر هنرمندان سمبولیست مؤثر افتاد، به طوری که‌ هاله‌ای از یاس و انبوه آثار آنها را فرا گرفت.
[۹] ثروت، منصور، آشنایی با مکتب‌های ادبی، تهران، سخن، ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۱۹۸.


یکی از چیزهایی که به شدت توجه سمبولیست‌ها را به خود جلب کرد، موسیقی بود. آنها می‌کوشیدند شعر را به موسیقی نزدیک نمایند؛ زیرا موسیقی هم زبانی غیرمستقیم داشت و هم بی‌واسطه با عواطف انسانی در ارتباط بود، بدون آنکه پیام خاصی را به مخاطب القاء کند. به‌همین سبب، سمبولیست‌ها توجه به آهنگ و موسیقی درونی شعر را دستور کار خود قرار دادند؛ به‌طوری که "مالارمه" معتقد بود: شعر پیش از آنکه کلماتی با معنا باشد، همراهی و هماهنگی صداهاست و عبارتی زیبا و بی‌معنی از عبارتی که معنا دارد، ولی زیبا نیست، ارزشمندتر است.
[۱۰] انوشه، حسن، (به سرپرستی)، دانشنامه ادب فارسی ۲، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ص۸۲۸.
[۱۱] داد، سیما، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید، ۱۳۷۵، چاپ دوم، ص۱۷۳.


این جنبش سرانجام در دهه اول قرن بیستم به وسیله "آندره برتون" (Andre Breton) به مکتب سوررئالیسم تغییر شکل یافت.

۱. ↑ ثروت، منصور، آشنایی با مکتب‌های ادبی، تهران، سخن، ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۱۶۰.
۲. ↑ سیدحسینی، رضا، مکتب‌های ادبی، تهران، نگاه، ۱۳۸۴، چاپ سیزدهم، ص۵۳۶.
۳. ↑ ثروت، منصور، آشنایی با مکتب‌های ادبی، تهران، سخن، ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۱۶۳.
۴. ↑ سیدحسینی، رضا، مکتب‌های ادبی، تهران، نگاه، ۱۳۸۴، چاپ سیزدهم، ص۵۳۳- ۵۳۲.
۵. ↑ انوشه، حسن، (به سرپرستی)، فرهنگنامه ادبی فارسی و دانشنامه ادب فارسی ۲، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ص۸۲۷.
۶. ↑ انوشه، حسن، (به سرپرستی)، دانشنامه ادب فارسی ۲، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ص۸۲۸.
۷. ↑ انوشه، حسن، (به سرپرستی)، دانشنامه ادب فارسی ۲، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ص۸۲۸.
۸. ↑ نوری، نظام‌الدین، مکتب‌ها، سبک‌ها و جنبش‌های هنری جهان تا پایان قرن بیستم، تهران، زهره، چاپ سوم، ص۴۶۵.
۹. ↑ ثروت، منصور، آشنایی با مکتب‌های ادبی، تهران، سخن، ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۱۹۸.
۱۰. ↑ انوشه، حسن، (به سرپرستی)، دانشنامه ادب فارسی ۲، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ص۸۲۸.
۱۱. ↑ داد، سیما، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید، ۱۳۷۵، چاپ دوم، ص۱۷۳.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «مکتب سمبولیسم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۰/۲۳.    



جعبه ابزار