نظریه جمع قیود
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نظریه جمع قیود به قول به وضع لفظ
مطلق برای
ماهیت مقیّد به اطلاق و شیوع اطلاق می‌شود و در
علم اصول فقه کاربرد دارد.
نظریه جمع قیود، از نظریاتی است که درباره موضوع له مطلق ارائه شده است.
این نظریه، نظریه مشهور
اصولیون می‌باشد و تا پیش از مرحوم
سلطان العلما رایج بوده است. بر اساس این دیدگاه، مطلق برای
ماهیت مقید به اطلاق، سریان و شیوع، وضع شده است، به گونه‌ای که شیوع و سریان در افراد یا حالات از مدلول‌های لفظ شمرده می‌شود؛ برای مثال، کلمه «رقبة» در جمله «اعتق رقبة» برای
دلالت بر همه افراد رقبه، چه مؤمن و چه کافر، چه مرد و چه زن، چه سیاه و چه سفید و غیر آن‌ها، وضع شده است. البته شمول و سریان در مطلق، لزوماً به شکل عموم استیعابی نیست، بلکه ممکن است به صورت بدلیت باشد؛ برای مثال، معنای «جئنی برجل» این نیست که مکلف و مأمور، باید تمام مردها را نزد مولا حاضر نماید، بلکه هر یک از آن‌ها را به نحو بدلیت یکی از مردها حاضر نماید کافی است. به ماهیت مقید به
اطلاق ، در اصطلاح علما «لا بشرط قسمی» نیز گفته می‌شود.
علت این که این نظریه به نام «جمع قیود» خوانده شده، این است که مولا در مرحله اول همه قیود را به صورت اجمالی لحاظ نموده و سپس در مرحله بعد، لفظ مطلق را برای ماهیت مقید به این قیود،
وضع کرده است؛ بنابراین، به آن، نظریه جمع قیود یا اطلاق لحاظ گفته اند.
به نظریه جمع قیود اشکال شده است که:
اگر معنای مطلق، طبیعت مقید به قید عموم و سریان باشد، این طبیعت، دیگر قابلیت تقیید به وسیله دلیل مقید را ندارد؛ برای مثال، در جمله «اعتق رقبة»، به آزادی رقبه‌ای
حکم داده شده و لفظ «رقبه» شامل تمامی خصوصیات، اعم از
مؤمن یا
کافر ، مرد یا زن و غیره است، و دیگر معنا ندارد گفته شود:«لا تعتق الرقبة الکافرة» یعنی رقبة مؤمن را آزاد کن، زیرا «اعتق الرقبة» یعنی رقبه‌ای را آزاد کن و فرقی بین مؤمن و کافر نیست؛ اما اگر قید
ایمان ضمیمه گردد، معنایش آن است که کافر را آزاد نکن و این قید با عموم رقبه،
تضاد و تعاند دارد.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «نظریه جمع قیود».
