هُمَزَة (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هُمَزَة: (وَیْلٌ لِّکُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ)«هُمَزَة» صیغه مبالغه است (صیغه مبالغه غیر از اوزان معروف به وزن‌های دیگر نیز می‌آید، از جمله همین وزن است که اشباه و نظائری نیز در لغت عرب دارد، مانند:
«ضحکة» به معنای کسی که بسیار خندان است) از مادّه
«همز» در اصل به معنای «شکستن» است و از آنجا که افراد
عیب‌جو و غیبت‌کننده شخصیت دیگران را درهم می‌شکنند، به آنها «همزة» اطلاق شده.
در این که آیا این واژه و واژه
«لُمَزة» به یک معناست، و اشاره به غیبت‌کنندگان و عیبجویان می‌کند؟ یا در میان این دو فرقی است؟ مفسران احتمالات زیادی داده‌اند:
بعضی آنها را به یک معنا گرفته‌اند، و بنابراین، ذکر این دو با هم برای تاکید است.
ولی، بعضی گفته‌اند:
«همزه» به معنای غیبت‌کننده و
«لمزه» به معنای عیب‌جو است.
بعضی دیگر، «همزه» را به معنای کسانی که با اشارت دست و سر عیبجوئی می‌کنند و «لمزه» را به معنای کسانی که با زبان این کار را انجام می‌دهند، دانسته‌اند.
بعضی «اولی» را اشاره به عیبجوئی روبرو، و «دومی» را به عیبجوئی پشت سر می‌دانند.
بعضی، اولی را به معنای عیبجوئی آشکار، و دومی را عیبجوئی پنهان و با اشاره چشم و ابرو شمرده‌اند.
و گاه گفته شده که هر دو به معنای کسی است که مردم را با القاب زشت و زننده یاد می‌کند. ولی از مجموع کلمات ارباب لغت استفاده می‌شود که این دو واژه به یک معنا است، و مفهوم وسیعی دارد که هر گونه عیبجوئی و
غیبت و
طعن و
استهزاء به وسیله زبان و علائم و اشارات و
سخن‌چینی و بدگویی را شامل می‌شود.
(وَیْلٌ لِّکُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ) (واى بر هر عيبجوى مسخره كننده‌اى!)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: در مجمع البيان گفته: كلمه همزه به معناى كسى است كه بدون جهت بسيار به ديگران طعنه مى‌زند و عيب‌جويى و خرده‌گيريهايى مى‌كند كه در واقع عيب نيست. و اصل ماده همز به معناى شكستن است، و كلمه لمز نيز به معناى عيب است پس همزه و لمزه هر دو به يك معنا است.
ولى بعضى گفته‌اند: بين آن دو فرقى هست، و آن اين است همزه به آن كسى گويند كه دنبال سر مردم عيب مى‌گويد و خرده مى‌گيرد، و اما لمزه كسى را گويند كه پيش روى طرف خرده مى‌گيرد نقل از
لیث.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «هُمَزَة»، ص۶۲۶.
