کتابخانه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اولین مرحله شناسایی و معرفی کتابخانه‌های مفید و کتب درخواستی است.
[۱] [۲] [۳] ضوابط کلی بهره‌گیری از کتابخانه‌های الکترونیکی به منظور توسعه و تقویت کتابخانه مدرسه فقاهت عبارتند از:
اهمیت این ضابطه در این است که هدف مهم کتابخانه مدرسه فقاهت، مستندسازی مقالات دینی وفقهی است در صورت عدم انطباق کامل، این هدف تأمین نخواهد شد.
در بررسی انطباق نسخه الکترونیکی با نسخه چاپی باید دقت و وسواس کافی به خرج داد زیرا گاهی به دلیل مشکلات فنی اختلافی در حد یک یا دو صفحه و یا بعضاً در حد چند سطر بوجود می‌آید.
بدیهی است که بررسی انطباق همه کتابهای کتابخانه با نسخه چاپی مقدور نیست، بنابراین بررسی باید به صورت اتفاقی و تا حصول اطمینان انجام گیرد و در صورت مشاهده موارد از عدم انطباق لازم است وسواس بیشتری به خرج داده شود.
اگر چه روند سریع تحولات و پیشرفت‌های فنی،محدودیت‌ها را به حداقل رسانده، اما طبعاً برخی فرمت‌ها برای آماده‌سازی و بارگذاری کتابها در کتابخانه مدرسه فقاهت بهترند، بنابراین لازم است «ضمن مشورت با مسوول فنی» نسبت به فراهم بودن شرایط فنی کتابخانه ها نیز بررسی کافی صورت پذیرد تا مراحل بعدی با سهولت بیشتری انجام گیرد.
با توجه به روند رو به رشد تعداد کتابخانه‌های الکترونیکی که هر کدام بنا به علایق و نیازهای مدیران آن سازماندهی شده‌اند، لازم است در انتخاب مواردی که برای تقویت کتابخانه مدرسه فاهت مورد توجه هستند با دقت کافی اقدام شود تا وزانت و وثاقت این کتابخانه مخدوش نگردد.
برخی از کتابخانه‌ها استفاده کلی و حتی جزیی از منابع خود را بیشتر به دلیل «هزینه‌های سنگین آماده‌سازی» مجاز نمی‌دانند و لذا بهره‌گیری از آنها مستلزم مذاکره و حصول توافق خواهد بود. بدهی است که استفاده از کتابخانه‌های آزاد بلامانع تلقی می‌شود.
برخی از دفاتر، آثار استاد را در اختیار قرار داده و برخی اجازه داده‌اند تا بر روی کتابخانه مدرسه فقاهت قرار داده شود.
این ضابطه در واقع تکمیل کننده شرط قبلی است و بدین معنا که مجموعه پشتیبانی کننده کتابخاناه مورد نظر، باید از صلاحیت کافی برای پوشش دادن کتابهای دینی و اسلامی برخوردار باشد.
روش‌های شناسایی و معرفی کتابها عبارتند از:
برای شناسایی کتابخانه‌ها دو روش وجود دارد:
متناسب با نیاز درس‌ها‌ی مدرسه فقاهت یا ویکی‌فقه ممکن است کتابهای خاصی مورد نیاز باشد و بر اساس آن، کتاب شناسایی و استخراج می‌شود.
اگر کتابهای یک سایت یا لوح فشرده مفید تشخیص داده شد، چون بر گروه قواعد یکسانی حاکم است، استخراج و تبدیل یکباره آن آسان‌تر است
برای شناسایی گروهی دو راه وجود دارد:
برخی از سایت‌ها، کتابهای متفاوت را جمع‌آوری و با ساختار واحد (و بعضا متفاوت) نشر داده‌اند. اگر کتابهای آنها با نسخه چاپی تطبیق داشته باشد برای استخراج مناسب است.
سایت برخی از مراجع، کتابها را با فرمت یکسان روی اینترنت قرار داده‌اند و می‌توان به صورت گروهی استخراج نمود.
متن برخی از کتابها (خصوصا کتابهای جدید) بر روی لوح فشرده یا سایت‌ها وجود ندارد اما در اختیار نویسنده است. کتاب‌هایی مثل مقتل جامع سیدالشهداء تألیف استاد پیشوایی یا کتابهای علامه مرتضی عسکری (فارسی و عربی). می‌توان افرادی را معین کرد تا با نویسنده کتاب هماهنگ و اجازه نشر دیجیتال بر روی کتابخانه و انعکاس بر روی ویکی، را دریافت کنند.
گاهی معرفی URL یک یا تعدادی کتاب، برای استخراج آن کفایت می‌کند و گاه لازم است متن کتاب در قالب فایل word استخراج و برای بخش فنی ارسال شود. روش ارسال URL غالبا بهتر است.
معیارهای عمومی تعیین اولویت بهره گیری از کتابخانه های الکترونیکی به منظور توسعه و تقویت کتابخانه مدرسه فقاهت عبارتند از:
برخورداری از شناسنامه و فهرست: با توجه به کارکرد مهم کتابخانه مدرسه فقاهت، یعنی مستندسازی مقالات و مطالب دینی و فقهی، وجود شناسنامه ضرورت قطعی دارد و بدون آن، استناد به کتاب مقدور نخواهد بود. فهرست مطالب نیز دسترسی به مطلب مورد نظر را بویژه در کتاب‌هایی که در حکم منابع مرجع هستند تسهیل و تسریع خواهد کرد.
کامل بودن کتاب: به معنای وجود تمام صحفات نسخه چاپی -بدون استثناء- در نسخه الکترونیکی است.به عبارت دیگر تمام صفحات کتاب جایی از جداول، تصاویر، منابع، پاورقی‌ها، شناسنامه، مقدمه، پیشگفتار و ... باید در نسخه الکترونیکی موجود و در دسترس باشد. همچنین در مورد کتابهای چند جلدی، باید توجه داشت که تمام مجلدات، موجود بوده و در صورت در دست چاپ بودن جلدهای بعدی، تمهیدی اندیشید که افزودن آنها به کتابخانه مدرسه فقاهت -بعد از چاپ- مورد غفلت واقع نشود.
غنای محتوایی و موضوعی: منظور این است که کتابهای کتابخانه مورد نظر در زمره منابع دست اول و نهایتاً دست دوم علوم اسلامی بوده و حوزه‌های گوناگونی را پوشش داده باشند، به طوری که به میزان قابل توجهی مورد استنادات مقالات و مطالب دینی و اسلامی قرار گرفته و بگیرند. بدیهی است که پس از مدتی تعداد کتابخانه‌های واجد این ویژگی محدودتر خواهد شد و این ملاک، اهمیت خود را از دست خواهد داد.
فراوانی عناوین: منظور، فراوانی عناوین غیر موجود در کتابخانه مدرسه فقاهت است که البته این مورد هم پس از مدتی عملاً مصداقی نخواهد داشت و طبعاً چنانچه اکثر کتابهای کتابخانه‌ای در کتابخانه مدرسه فقاهت موجود باشند، اقدام به آماده‌سازی عمومی و فراگیر آن موجه به نظر نمی‌رسد و باید کتابهای مورد نیاز را به صورت موردی استخراج و آماده کرد.
مرحله دوم بررسی و تصویب الویت‌های پیشنهادی است که مجری آن مدیر مجموعه یا مدیر کتابخانه است
مدیر مجموعه پس از بررسی گزارش مکتوب کارشناس منابع و کتب دینی، نسبت به شروع فرایند آماده‌سازی کتابخانه و یا کتابهای مورد نظر تصمیم خواهد گرفت.
علاوه بر ضوابط کلی و ملاک های اولویت گذاری در زمینه بهره گیری از کتابخانه‌ها -که طبعاً در گزارش مسئول مربوطه مورد توجه قرار گرفته است- تراکم کاری در بخش‌ها دیگر و یا اولویت‌های احتمالی در سایر زمینه‌ها می‌تواند تعیین اولویت‌های کاری کتابخانه را تحت تأثیر قرار دهد.
مرحله سوم خارج کردن کتابهای تکراری است که مجری آن کارشناس علمی است
چنانچه یک کتاب توسط دو یا چند ناشر به چاپ رسیده باشد، وجود همه آنها در کتابخانه ضروری است. بنابراین کتاب جدید از دستور خارج نمی‌شود.
چنانچه نسخه جدید علاوه بر صفحات متن -که با متن کتاب قبلی انطباق دارد- واجد صفحات بیشتری مانند صفحات مربوط به فهرست، مقدمه، تصاویر و ... باشد، لازم است نسخه قبلی حذف و نسخه جدید با ملحقات آن، جایگزین گردد. بنابراین کد جدیدی به کتاب تعلق نخواهد گرفت.
چنانچه نسخه جدید به طور کامل با نسخه قدیمی منطبق شود و فقط حروفچینی بهتری داشته باشد و یا از رنگ‌بندی‌های مربوط به تیترها و آیات و روایات برخوردار باشد، نسخه قبلی حذف و نسخه جدی با ملحقات آن، جایگزین گردد. بنابراین کد جدیدی به کتاب تعلق نخواهد گرفت.
مرحله چهارم آماده‌سازی کتابها و بارگذاری موقت آن است
اقدامات فنی در این مرحله عبارتند از:
صفحه بندی کتاب بر اساس صفحات نسخه چاپ شده و ایجاد فهرست و شناسنامه
حذف تگ‌های اضافی، ویرایش و اصلاح استایل صفحات کتابها و یک دست کردن تمام کتابها بر اساس الگوی کتابخانه مدرسه فقاهت
بارگذاری موقت، به منزله تایید صحبت اقدامات صورت گرفته از سوی مسئول فنی است. بدین ترتیب نسخه بارگذاری شده باید دارای شرایط زیر باشد
تیتربندی‌ها و رنگ‌بندی‌ها (در مواردی که نسخه مبدأ از آن برخوردار باشد) اعمال شده باشد.
ترتیب صفحات، حفظ شده و صفحات خالی خللی در آن ایجاد نکرده باشد.
فهرست الکترونیکی تهیه و عناوین آن به درستی به عناوین داخل متن لینک شده باشد.
تمام صفحات نسخه چاپی (نسخه مبدأ) اعم از متن، فهرست، شناسنامه و ... در نسخه الکترونیک آمده باشد.
لینک‌های مربوط به شناسنامه، فهرست و پاورقی برقرار باشد.
توجه: نسخه بارگذاری شده باید از نظر مسئول فنی به طور کامل آماده بارگذاری دایم باشد.
مرحله پنجم بررسی تصادفی کتابهای موقت است.
در این مرحله، ایرادات مربوط به گروه‌بندی کتاب، نام کتاب و نام نویسنده، وجود نسخه مشابه، کامل نبودن کتابهای چند جلدی و ... نیز بررسی و گزارش خواهد شد. برخی از ایرادات احتمالی عبارتند از:
در خصوص نویسندگان مشهور، لازم است به نام مشهور اکتفا شود، مثل «سید ابن طاووس» که نام کامل او عبارت است از «ابوالقاسم رضی‌الدین علی بن موسی»
در خصوص کتابهای مشهور، لازم است به نام مشهور اکتفا شود، مثل کتاب «بحار الانوار« که نام کامل آن عبارت است از «بحار الأنوار الجامعة لدّرر اخبار الائمة الاطهار»
در بعضی موارد باید نام اصح ملاک باشد مثلاً «رسائل» مشهور اما «فرائد الاصول» اصح است
در خصوص کتابهای چند جلدی، گاهی نسخه الکترونیکی تمام مجلدات به طور همزمان آماده نیست و لذا نباید از بارگذاری مجلدات آماده غفلت کرد.
در صورتی که از یک کتاب دو یا چند چاپ مخلتف وجود دارد، باید بعد از نام کتاب، طبع آن را نیز مشخص کرد؛ مثل «الکافي- ط الإسلامية)
در خصوص گروه‌بندی کتابها، باید دقت شود و در صورت نیاز این گروه‌بندی اصلاح گردد.
مرحله ششم: اصلاح ایرادات گزارش شده است.
فرایند تهیه شناسنامه و فهرست
فهرست و شناسنامه: نظر به این که بسیاری از کتابهای کتابخانه فاقد شناسنامه و فهرست هستند، و وجود این دو برای یک کتابخانه پژوهشی ضروری است، لذ بر اساس فرایندی طراحی شده نسبت به تهیه و آماده‌سازی موارد مورد نیاز اقدام و نتایج در اختیار مسئول فنی گذاشته می‌شود تا در این مرحله به کتابهای مورد نظر الحاق گردد.
اولویت فهرست: برخی از کتابهای درسی فاقد فهرست است لذا باید در اولویت قرار گیرد.
فرایند دریافت گزارشهای کاربران
گزارش مشکلات: با توجه به تعداد فراوان و روزافزون کتابها، بی‌شک بررسی همه جانبه و دقیق همه آنها امکان‌پذیر نیست، لذا فرایندی در درست طراحی است که طی آن کاربران وبهره‌گیران از کتابخانه با مشاهده هر گونه ایراد و نقصی بتوانند آن را به ساده‌ترین شکل ممکن به مسئول کتابخانه گزارش کنند. این گزارش‌ها در یک بازه زمانی مشخص و منظم بررسی شده و ما حصل آن در اختیار مسئول فنی قرار داده می‌شود تا همچون سایر ایرادات رفع گردد
مرحله هفتم: بارگذاری نهایی بر روی سایت اصلی
با بارگذاری نهایی هر کتاب، خبر آن تهیه و در بخش تازه ها منعکس می شود.
فرایندهای مربوط به تهیه و آماده سازی معرفی کتابها و نویسندگان معرف، در دست طراحی است و پیش بینیی شده است که مطالب مزبور در قالب مقالات ویکی فقه تهیه شده و بین این مقالات و کتاب مربوط لینک دو طرفه برقرار شود
فرایند مربوط به تهیه و آماده سازی نسخه PDF کتابها در دست طراحی است و پیش بینی شده است که دسترسی به این نسخه در هنگام مشاهده نسخه الکترونیکی مهیا باشد.
[۴] (مجری: کارشناس منابع و کتب دینی)
[۵] تبصره: دسترسی به منابع چاپی، شرط لازم برای مجری محسوب می‌شود.
[۶] تبصره: کتب مورد درخواست و یا کتابخانه‌هایی که توسط دیگران شناسایی می‌شوند نیز باید برای تأیید صلاحیت و اولویت به کارشناس منابع و کتب دینی اعلام گردند.
