کشف المراد (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تجرید الاعتقاد» یکی از کتابهای مهم در
کلام اسلامی است که توسط
خواجه نصیر الدین طوسی به رشته تحریر درآمده است و
علامه حلی با جودت تقریر مطالب تجرید را شرح و آنرا کشف المراد نامید.
علامه حلی در عظمت خواجه طوسی می‌فرماید که این شیخ در علوم عقلی افضل اهل عصر خود بشمار می‌رود و در
علوم حکمیه و شرعیه دارای تصنیفات زیادی است. علامه حلی با جودت تقریر مطالب تجرید را شرح و آنرا کشف المراد نامید
فاضل قوشچی در اهمیت این کتاب می‌گوید که اگر کشف المراد علامه نبود ما نظریات خواجه طوسی را درک نمی‌کردیم البته شرح دیگری نیز وجود دارد که به شرح شیخ
شمس الدین اصفهانی معروف است ولی ناگفته پیداست که شرح علامه از اهمیت بسزایی برخوردار است چون علامه در محضر خواجه شاگردی نموده لذا بر افکار و اندیشه‌های استاد وقوف کامل دارد این کتاب در شش مقصد تدوین یافته و هر مقصد دارای فصول و مسائل مختلفی است استاد
علامه حسن زاده آملی در روزگار ما از اندک کسانی است که در علوم مختلف از تبحر و تسلط کافی برخوردار و دارای آثار زیادی است ایشان در کلام اسلامی هم تالیفاتی دارند و تعلیقات ایشان بر کشف المراد بیانگر تضلع ایشان در مباحث کلامی است اگر به تعلیقه‌های استاد نگاه کنیم ژرفای اندیشه ایشان در کلام اسلامی به خوبی آشکار خواهد شد
از آنجا که کتاب تجرید و شرح آن برمبنای حکمت مشاء تنظیم شده است لذا دارای اشکالات عدیده‌ای است که احیانا برخی از آنها با توحید صمدی منافات دارد لازم به ذکر است که وحدت شخصی وجود یا
توحید صمدی برترین اندیشه بشری در بخش
معارف الهی است در مشرب این گروه حقیقت وجود همان حق سبحانه است و دارای وحدت حقه حقیقیه است در منظر این طایفه کلمات مشاء تام نبوده و در مرتبه پائین فکری قرار دارد استاد علامه در این کتاب علاوه بر ایضاح مطالب به نقد و بررسی سخنان خواجه و علامه می‌پردازد سپس نظریه محققان عرفا را به طور موجزبه علاقمندان معارف الهی ارائه می‌دهد.
ایشان در مساله سی و ششم از مقصد اول ابتداء مبنای فکری خواجه و علامه را بیان کرده سپس به نقد و بررسی سخنان آنها می‌پردازد در مشرب این گروه حقیقت هرچیز آن وجود خاص او است که حقیقت به این معنی مساوی وجود است و وجودی که قسط اول تعالی است اکمل وجود است و موجودات حقائق متباینه‌اند و وجود اصل در تحقق است و ماهیت اعتباری است و این حقایق متخالفه ملزوم و معروض وجود عام مطلق‌اند که وجود مطلق عام مقول برهمه آنها بطور اشتراک و تشکیک است و مقول به تشکیک بر اشیاء محال است که مقوم اشیاء یعنی نفس حقیقت اشیاء یا جزء حقیقت آنها باشد که بنابر اول نوع و بنابر دوم جنس باشد بلکه خارج لازم آنها است و صحیح است که حقایق مختلفه در لازم واحد مشترک باشند و از اینکه لازم واحد حقایق متخالفه مشکک است لازم نمی‌آید که ملزومات هم مشکک باشند و یا ملزومها در احکام وجودیه یکسان باشند لذا صحیح است که مثلا یکی از ملزومها محض وجود و انیت صرف باشد که ذات واجب است یعنی الحق انیته ماهیته و ملزومی دیگر که ممکناتند وجودش زائد بر ماهیت باشد و نیز از اینکه لازم که وجود عام است بدیهی است لازم نمی‌آید که ملزوم آن هم بدیهی باشد لذا مفهوم عام وجود اولی التصور و از اعرف اشیاء است ولی ملزومی مثلا که حقیقت واجب است در غایت خفاء است. این نظریه در غایت اشتباه است زیرا لازمه این قول تسبیهی است در عین تنزیه که با توحیدی صمدی بشدت منافات دارد البته چنین انحرافی موجب انحراف در مسائل بعدی هم می‌شود این طایفه علم باری تعالی به جزئیات را به نحو کلی می‌دانند و همچنین در صدور کثرت از واحد حقیقی سخنان بی مایه‌ای دارند.
در مساله سیزدهم از مقصد دوم کشف المراد در مساله علم، خواجه و علامه قائل به انطباع هستند. به نظر استاد علامه مساله قبول و انطباع و ارتسام در
فلسفه مشاء رائج است و اصولا حرف اشتباهی است و حقیقت علم بالاتر از این حرفهاست.
نرم افزار خواجه نصیرالدین طوسی،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
