کیفیت پرداخت دیه (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دیه در
قتل شبه عمد و
خطا با یکی از امور زیر تعیین می‌گردد:
شتر ،
گاو ،
گوسفند ،
حُلّه ،
دینار و
درهم است.
دیه قتل ، صد شتر یا دویست گاو یا هزار گوسفند یا دویست حلّه یا هزار دینار و یا ده هزار درهم است که در شبه عمد توسط
جانی و در خطا توسط عاقله تعیین می‌شود نه اولیای مقتول.
در جراحتهای خطایی که در
شرع مقدس دیه آن معیّن است، مانند یک سوم یا نصف دیه کامل، همان مقدارِ تعیین شده بر عهده عاقله می‌باشد. در مواردی که در شرع دیه تعیین نشده است، عاقله باید
ارش بپردازد.
عاقله دیه قتل را در سه سال؛ هر سال یک سوم پرداخت می‌کند؛ لیکن در
دیه جراحت ، برخی گفته‌اند: در صورتی که به اندازه یک سوم دیه کامل یا کمتر باشد، پایان
سال اول پرداخت می‌گردد؛ اما اگر بیشتر از یک سوم باشد، یک سوم آن در پایان سال نخست و باقی مانده در پایان سال دوم پرداخت می‌شود و اگر بیشتر از دو سوم باشد، یک سوم آن، در پایان سال اول، یک سوم بعدی، پایان سال دوم و باقی مانده در پایان سال سوم پرداخت می‌شود.
چنانچه دیه جراحت بیشتر از دیه کامل باشد، مانند بریدن دو
دست و دو
چشم ، در صورتی که آسیب دیدگان دو نفر باشند، در پایان هر یک از سه سال، یک سوم دیه به هرکدام از آن دو پرداخت می‌گردد و اگر یکی باشد، در پایان هر سال، پرداخت بیش از یک سوم دیه کامل بر عاقله واجب نیست. بنابر این، در صورت
ثبوت دو دیه کامل، مدت پرداخت شش سال به طول می‌انجامد؛
لیکن برخی، تعیین مدت برای پرداخت دیه را به دیه قتل اختصاص داده و در دیه
جراحت قائل به پرداخت نقدی شده‌اند.
آغاز مدت در دیه قتل از
زمان مرگ و در جنایت بر اعضا از زمان وقوع جنایت و در صورت سرایت جنایت، از زمان بهبود
زخم محاسبه می‌شود.
در چگونگی توزیع دیه بر افراد عاقله دیدگاههای متفاوتی وجود دارد، از جمله:
توانگر نیم دینار و فرد متوسط یک چهارم دینار می‌پردازد.
امام علیه‌السّلام یا
نایب او بر حسب وضعیت مالی افراد عاقله، به گونه‌ای که به هیچ کدام
اجحاف نشود، دیه را بین آنان توزیع می‌کند.
به گفته برخی، در مقدار پرداخت دیه تفاوتی میان غنی و
فقیر نیست؛ بلکه همه یکسان متحمل دیه می‌گردند.
آیا توزیع دیه بر مبنای طبقات
ارث است؛ بدین معنا که با وجود طبقه نخست، بر طبقه دوم
توزیع نمی‌شود، مگر در صورت نبود یا ناتوانی طبقه اول، یا اینکه در توزیع دیه تفاوتی بین نزدیک و دور نیست و از ابتدا دیه بین همه توزیع می‌گردد؟ مسئله محل اختلاف، و مشهور قول نخست است.
بنابر
قول مشهور ، دیه از ابتدا بر عاقله
واجب می‌شود نه بر جانی؛ از این رو، عاقله نمی‌تواند پس از پرداخت دیه، آن را از جانی پس بگیرد.
برخی قدما آن را ابتدا بر جانی واجب دانسته و گفته‌اند: عاقله می‌تواند به جانی رجوع کند و آنچه پرداخته، پس بگیرد، مگر آنکه جانی توان مالی نداشته باشد. در این صورت چیزی بر عهده جانی نخواهد بود.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۲۹۶، برگرفته از مقاله «کیفیت پرداخت دیه».
