• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آثار شیخ بهایی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بهاءالدین محمد بن عزّالدین حسین حارثی عاملی (۹۵۳-۱۰۳۰ یا ۱۰۳۱ ه.ق)، متخلص به بهائی و معروف به شیخ بهایی، فقیه، دانشمند ذوفنون، محدث، حکیم، شاعر و ریاضیدان شیعه در عصر صفویه بود.
او در زمینه‌های گوناگون نظیر: تفسیر، حدیث، فقه، اصول، رجال، فلسفه، دعا، لغت، ریاضی، نجوم، شعر و ادب فارسی و چندین دانش دیگر بیش از ۱۰۰ تالیف دارد که به کتاب جامع عباسی و الاربعون حدیثا می‌توان اشاره کرد.



شیخ بهائی یكی از پربركت‌ترین علمای جهان اسلام از نظر تالیف و تنوع در آن بوده است برخی تعداد تـالیفات او را با توجه به رساله‌ها و تحشیه‌ها و تعلیقه‌ها، به عدد ۲۰۰ جلد رسانده‌اند، ولی تازه‌ترین تـحـقـیـق در این مورد، تلاش و كوشش آقای دكتر محمدباقر حجتی، از اساتیـد محترم دانشگاه تهران است كه به كنفرانس دمشق (در مورد شیخ بهایی) ارائه داده‌اند و نـشـریـه الثقافة الاسلامیه در شماره پنجم آن را نشر داده است ایشان بر حسب تتبع و تفحص كاملی كـه داشتـه اسـت، تعداد آن‌ها را ۱۲۳ جلد اعلام می‌كند و بر حسب دسته‌بندی كه دارد، می‌نویسد.
[۵] غضبان، سید جعفر، فلاسفه شیعه، ص۴۲۹.


۱.۱ - فقه

- اثنی عشریات خمس: ـ نماز ـ زكات ـ روزه ـ حج.
ـ پاسخ سؤال شاه عباس.
ـ پاسخ سؤالات شیخ صالح جابری.
ـ اجوبه مسائل جزائریه.
ـ احكام سجود و تلاوت.
ـ جامع عباسی.
ـ جواب مسائل شیخ جار.
ـ حاشیه بر ارشاد الاذهان علامه حلی.
ـ حاشیه بر قواعد علامه.
ـ حاشیه بر قواعد شهید اول.
ـ حاشیه بر احکام الشریعه علامه حلی.
ـ الحبل المتین.
ـ الحریریه.
ـ الذبیحیه.
ـ شرح فرائض نصیریه خواجه نصیرالدین طوسی.
ـ فرائض بهائیه (بخش ارث).
ـ قصر نماز در چهار مكان.
ـ مسح بر قدمین.
ـ مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین.
ـ رساله فی مباحث الكر.
ـ رساله فی القصر و التخییر فی السفر.
ـ شرح رساله فی الصوم.
ـ شرح من لایحضره الفقیه.
ـ رساله فی فقه الصلوه.
ـ رساله فی معرفه القبله.
ـ رساله فی فقه السجود.

۱.۲ - علوم قرآنی

ـ حاشیه انوار التنزیل قاضی بیضاوی.
ـ حل الحروف القرآنیه.
ـ حاشیه کشاف زمخشری.
ـ اساله خواجه.
ـ تفسیر عین الحیوه.
ـ العروه الوثقی.
ـ تفسیر آیه شریفه «فاغسلوا وجوهكم و ایدیكم الی الكعبین؛ » كه در اربعین به تفصیل آمده است.
ـ تاویل الآیات.
ـ اکسیر السعادتین (آیات الاحكام).

۱.۳ - حدیث

ـ حاشیه كتاب من لایحضره الفقیه.
ـ اربعین (كه ترجمه آن توسط نگارنده انجام پذیرفته است).

۱.۴ - ادعیه و مناجات

ـ حاشیه بر صحیفه سجادیه.
ـ الحدیقه الهلالیه.
ـ الحدیقه الاخلاقیه.
ـ شرع دعای صباح.
ـ مصباح العابدین.
ـ مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیله.

۱.۵ - اصول اعتقادات

ـ اثبات وجود القائم.
ـ اجوبه سید زین‌الدین.
ـ الاعتقادیه.
ـ مقارنه بین امامیه و زیدیه.
ـ وجوب شکر المنعم.

۱.۶ - اصول فقه

ـ زبدة الاصول.
ـ شرح عضدی.
ـ حاشیه زبدة الاصول.
ـ شرح حاشیه خطائی.
ـ الوجیزه.

۱.۷ - رجال و اجازات

ـ اجازه او به میرداماد
ـ اجازه او به مجدالدین.
ـ حاشیه خلاصه الاقوال علامه حلی.
ـ حاشیه رجال نجاشی.
ـ حاشیه معالم العلما ابن شهرآشوب مازندرانی.
ـ طبقات الرجال.
ـ الفوائد الرجالیه.
ـ الاجازات.

۱.۸ - ادبیات و علوم عربی

ـ اسرار البلاغه.
ـ تخمیس غزل خیالی بخارایی.
ـ تهذیب البیان.
ـ تعزیت نامه.
ـ حاشیه بر المطول تفتازانی.
ـ دیوان اشعار فارسی و عربی.
ـ ریاض الارواح.
ـ شیر و شکر.
ـ طوطی نامه (شامل ۲۵۰۰ بیت).
ـ فوائد الصمدیه.
ـ قصیده در مدح پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله).
ـ الکافیه.
ـ كشكول (۵ جلد).
ـ لغز الفوائد الصمدیه.
ـ لغز القانون.
ـ لغز الکافیه.
ـ لغز الکشاف.
ـ محاسن شعر سیف‌الدوله.
ـ المخلاه.
ـ مكتوب او به سید میرزا ابراهیم همدانی.
ـ سوانح سفر الحجاز، معروف به مثنوی نان و حلوا.
ـ نان و پنیر.
ـ وسیله الفوز و الامان فی مدح صاحب الزمان (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف).
ـ پند اهل دانش به زبان گربه و موش.

۱.۹ - وقایع الایام

ـ توضیح المقاصد فی ما اتفق فی ایام السنه.

۱.۱۰ - ریاضیات

ـ اسطرلاب.
ـ انوار الکواکب.
ـ بحر الحساب.
ـ التحفه (اوزان شرعی).
ـ تحفه حاتمی.
ـ تحقیق جهت قبله.
ـ تشریح الافلاک.
ـ حاشیه تشریح الافلاک.
ـ حاشیه شرح التذكره خواجه نصیرالدین طوسی در هیات.
ـ حاشیه شرح قاضی‌زاده روحی.
ـ الحساب.
ـ حل اشکال عطارد و قمر.
ـ خلاصه الحساب و الهندسه.
ـ شرح صحیفه.
ـ صحیفه در اسطرلاب.
ـ استعلام.
ـ تقویم شمس با اسطرلاب.
ـ القبله، ماهیت و علامات آن.
ـ معرفه التقویم.
ـ جبر و مقابله.

۱.۱۱ - حكمت و فلسفه

ـ انکار جوهر الفرد. شیخ بهایی با استناد به ریاضی و هندسه با اقامه ۹ دلیل، جزء لایتجزّی
[۷] معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج۱، ص۱۳۷ - ۱۳۸.
(اتم: کوچک‌ترین جزء یک عنصر که با چشم دیده نمی‌شود و سابقاً آن را جزء لایتجزی می‌پنداشتند.) را ابطال کرده است.
ـ الوجود الذهنی.
ـ وحدت وجود.

۱.۱۲ - علوم غریبه

ـ احکام النظر الی کتف الشاه.
ـ رساله جفر.
ـ جفر.
ـ فالنامه.
و چـنـد جـلد كتاب دیگر كه موضوعات آن‌ها مشخص نشده است، مانند: شرح حق المبین، الصراط المستقیم، القدسیه و....


۱. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۰۸.    
۲. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۱۲.    
۳. حر عاملی، محمد بن حسن، امل الامل، تحقیق سیداحمد حسینی، ج۱، ص۱۵۵ - ۱۵۶.    
۴. سیدامین، سید محسن عاملی، اعیان الشیعه، ج۹، ص۲۴۴ - ۲۴۵.    
۵. غضبان، سید جعفر، فلاسفه شیعه، ص۴۲۹.
۶. سوره مائده(۵)، آیه۶.    
۷. معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج۱، ص۱۳۷ - ۱۳۸.



سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «بهاءالدین محمد عاملی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۰/۱۷.    
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «بهاءالدین محمد بن حسین عاملی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۰/۱۷.    
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهاءالدین عاملی»، شماره۲۱۵۴.    



جعبه ابزار