آداب السلوک (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آدابُ السُّلوك، عنواني براي برخي از كتاب‌هاي عرفاني و اخلاقي كه عده‌اي از عارفان و دانشمندان مسلمان به نگارش آن پرداخته‌اند. بعضي از نويسندگاني كه ذيلِ اين عنوان كتابي دارند، بدين شرحند: ۱. بيابانكي سمناني، علاءالدوله احمد بن محمد بن احمد (د ۷۳۶ق/۱۳۳۶م)، از عارفان و بزرگان صوفيه. كتاب او به زبان فارسي است و نسخه‌اي از آن كه از روي دستخط نويسنده تهيه شده و تاريخ ذيقعدة ۹۹۳ق/ اكتبر ۱۵۸۵م دارد، در كتابخانه ملي (تهران) موجود است. علاءالدوله در اين رساله نشان مي‌دهد كه چگونه ترك دنيا گفت و به جامه درويشان درآمد و راه حق پوييد. نيز بيان مي‌كند كه سالك بايد چه كند تا به مقام‌هاي والاي عرفاني دست يابد. وي آداب سالكان را يكايك بيان مي‌كند و از تجارب خويش در اين آداب سخن‌ها مي‌گويد؛ (كتابخانه ملي، فهرست خطي، ۵/۲۳۲) ۲. رشتي، سيدكاظم بن قاسم حسيني (د ۱۲۵۹ق/۱۸۴۳م)، پيشواي معروف شيخيّه. كتاب او به زبان عربي است درباره چگونگي سلوك يعني روش تفكر و آداب و اعمال مقرب كننده سالك به ذات حق كه با استشهاد به مأثورات شرعي و تأويلات آنها به نثري روان نگاشته شده و مؤلف در پايان، روش برخي از صوفيان را نكوهيده است. نسخه‌هاي خطي اين كتاب از روزگار نويسنده است و از آن ميان نسخه‌اي با تاريخ شعبان ۱۲۴۵ق/ ژانوية ۱۸۳۰م و نسخه ديگري با تاريخ ۱۲۵۹ق/۱۸۴۳م در كتابخانه آستان قدس رضوي نگهداري مي‌شود؛ ۳. شُبَّر، سيّد عبدالله بن محمدرضا بن محمد بن احمد بن علي علوي حسيني موسوي (د ۱۲۴۲ق/۱۸۲۶م)، از مجتهدان طراز اول شيعي. كتاب او نيز به زبان عربي است. وي در ديباچه آن مي‌گويد: برخي پنداشته‌اند كه راه رسيدن به خدا تنها مكاشفه و تحمل رنج رياضت‌هاي مخترعه و خواندن اذكار و اوراد مبتدعه است با اعراض از آداب و احكام شرعي. برخي ديگر نيز گمان برده‌اند كه راه به سوي حق تعالي تنها اداي همه اعمال ظاهري است هرچند عامل بدانها داراي رفتارهاي بد و گرفتار آفات قلبي مانند حسد و خودپسندي و خودنمايي و كينه باشد. مؤلف تقريباً به جمع ميان عمل به احكام ظاهري و كوشش براي رسيدن به خلوص قلبي و طهارت نفساني معتقد است و طيّ ۲۰ فصل، به اختصار، عقايد درست و طاعات و معاصي «جوارحي و جوانحي» و آداب و احكام را طبق نصوص شريعت برشمرده است. (آستان قدس، فهرست، ۶/۳۶۷ـ ۳۶۸) نسخه‌اي خطي از آداب السّلوك شُبَّر مورخ پنجشنبه ۱۵ جمادي‌الاول ۱۲۴۰ق (۵ ژانوية ۱۸۲۵م) در كتابخانه آستان قدس رضوي موجود است؛ ۴. عصّار لواساني، سيد محمد بن محمود (د ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷م). كتاب او آدابُ السّلوك لِلرّعيّهِ و المُلوك نام دارد و به شعر فارسي است. مشار از شماره دوم روزنامه «كانون شعرا» نقل مي‌كند كه اين اثر از كمال‌الدين حاج محمد كريم صابوني تاجر تهراني متخلص به ناظم است و دانسته نيست چرا سيد محمد عصار اين كتاب و چند كتاب ديگر ناظم را به خود انتساب داده است (۱/۵۰). اين اثر در ۱۳۳۲ق/۱۹۱۳م در تهران چاپ شده است؛ ۵. گيسودراز، صدرالدين سيدمحمد بن يوسف حسيني دهلوي چَشتي (د ۸۲۵ق/۱۴۲۲م)، عارف و صوفي معروف. كتاب او عنوان آداب سلوك دارد و به زبان فارسي است و نسخه‌اي خطي از آن در مشهد در كتابخانه عبدالحميد مولوي (اكنون جزو كتاب‌هاي دانشكده الهيات) موجود است؛ ۶. نجم‌الدين كبري، احمد بن عمر بن محمد خوقي (خيوقي، خيوه‌اي) خوارزمي (مق ۶۱۸ق/۱۲۲۱م)، عارف و صوفي معروف و پايه‌گذار سلسله كبرويّه. كتاب او به زبان عربي است و نسخه‌اي خطي از آن در كتابخانه مركزي دانشگاه تهران يافت مي‌شود؛ ۷. نَسَفي، عبدالعزيز بن محمد (د ۶۸۶ق/۱۲۸۷م). كتاب او به زبان فارسي است و نسخه‌اي خطي از آن در دارالكتب المصريه موجود است؛ ۸. نوري مازندراني، محمد وليّ بن مهدي. كتاب او به زبان عربي است و نسخه‌اي خطي از آن كه تاريخ فراغت از تأليف يا استنساخ آن چهارشنبه ۱۰ ربيع‌الثاني ۱۲۵۶ق (۱۱ ژوئن ۱۸۴۰م) است، در كتابخانه آستان قدس رضوي نگهداري مي‌شود.
منابع:
(۱)آقابزرگ، الذّريعه، ۱/۲۰ـ۲۱، ۹/۹۳۷؛
(۲)آستان قدس، فهرست؛
(۳)بغدادي، اسماعيل پاشا، هديّه العارفين، استانبول، ۱۹۵۱م، ص ۲۲۲ـ۲۲۳؛
(۴)شوراي ملي (سابق)، فهرست خطي، ۵/۲۳۲؛
(۵)طرازي، نصرالله، فهرس المخطوطات الفارسيّه، ۱/۲، ۲۱۵، ۲۱۶، ۲۲۲ـ۲۲۳، ۲۴۱، ۲۴۲؛
(۶)كتابخانه مركزي، فهرست خطي، ۸/۲۴۴ـ ۲۴۵، ۱۲/۲۶۰۴ـ ۲۶۰۵؛
(۷)كتابخانه ملي، فهرست خطي؛
(۸)مشار، خانبابا، فهرست چاپي فارسي؛
(۹)منزوي، احمد، فهرست خطي، ۱/۱۰۱۱.
