• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آزاد مردیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آزاد مَرْدِیَه (منسوب به آزادمردان)، ظاهراً جماعتی از شعوبیان که نسبت به دودمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله اظهار دشمنی می‌کرده‌اند.


«آزادمرد» در لغت به معنی آزاده، حُرّ، جوانمرد، اصیل و صاحبِ نسبِ بلند، کریم و نبیل است
[۱] دهخدا،لغت‌نامه.
و «آزاد مردی» خوی آزادمرد است.

در کتاب‌های تاریخی نیز از چند شخص که «آزادمرد» نام داشته‌اند سخن رفته است: لُهراسب، حاجب یزدگرد ساسانی
[۲] جاحظ، عمروبن بحر، التاج، ص۲۲۲، بیروت، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
پسر آزاد بِهْ مرزبان حیره از اشراف عجم در زمان جنگ قادسیه
[۳] ابن ‌اثیر، عزالدین، ج۲، ص۴۵۴، الکامل، بیروت، دارصادر، ۱۳۹۹ق.
عامل حجاج ‌بن یوسف ثقفی (۴۵-۹۵ق/۶۶۵-۷۱۳م) که در فارس شهر فسا را تجدید عمارت کرد «چه فسا را در اول مثلث ساخته بودند «آزادمرد» آن بارو بشکافت و شهر از آن شکل بگردانید»
[۴] مستوفی، حمدالله، ج۱، ص۹۳، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۸ش.
[۵] مستوفی، حمدالله، ج۱، ص۹۴، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۸ش.
[۶] مجمل‌التواریخ والقصص، به کوشش محمدتقی بهار، ج۱، ص۵۲، تهران، کلاله خاور، ۱۳۱۸ش.
و «آزادمرد» نامی که پیش حجاج‌یوسف از فساد غله خویش شکایت می‌کرد.
[۷] راغب اصفهانی، حسین‌ بن محمد، ج۳، ص۲۷۶، محاضرات‌الادباء، بیروت، ۱۹۶۱م.


ظاهراً ایرانیان از قدیم خود را «آزاد» و «آزادمرد» (به معنی شریف و نژاده) می‌نامیده‌اند و کلمه «آریا» که در سنگ نبشته‌های هخامنشی دیده می‌شود به همین معنی است. یوسفوس مورخ یهودی سده اول م به این نکته اشاره دارد.
[۸] نلدکه، تئودور، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمة عباس زریاب خویی، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۸ش.
در زبان آرامی کلمه b'naihêrê بر ایرانیان اطلاق شده است.
[۹] نلدکه، تئودور، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمة عباس زریاب خویی، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۸ش.
اعراب نیز ایرانیان را «بنوالاحرار» می‌گفتند. به گفته ابن ‌فقیه همدانی (سده ۳ق/۹م) ایرانیان در روزگار گذشته دیگران را به خدمت می‌گرفتند، ولی خود به خدمت دیگران در نمی‌آمدند و از این‌رو اعراب آنان را «احرار» می‌نامیدند.
[۱۰] ابن ‌فقیه همدانی، احمد بن محمد، ج۵، ص۳۱۷، البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۸۷م.


اما در باب «آزاد مردیه» تاکنون تنها مأخذ عمده، گفته جاحظ است که گوید: «شعوبیه و آزادمردیه، دشمنان دودمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و یاران اویند، یعنی کسانی که فتوح (آغاز اسلام) را انجام دادند، مجوس را کشتند و اسلام را آوردند.
[۱۱] ،جاحظ، عمروبن بحر، البخلاء، ص۳۱۹، بیروت، دارصادر، ۱۹۷۳م.
از این عبارت و نیز از راه مقایسه مطالبی که جاحظ در کتاب‌های دیگر خود به‌ویژه البیان والتبیین در باب شعوبیه و نفرت آنان از اعراب ازجمله دودمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و بنی‌هاشم می‌آورد، چنین برمی‌آید که آزاد مردیه گروهی از شعوبیه ایرانی‌نژاد بوده‌اند که برای تمایز از دیگر گروه‌های این جنبش به «آزاد مردیّه» موسوم شده‌اند.

اما این‌که جاحظ می‌گوید شعوبیه عموماً خاندان رسول اکرم و اصحاب او را دشمن می‌داشته‌اند، درست نیست. حمزه اصفهانی باب دوم کتاب التنبیه علی حدوث التصحیف را کلاً به ذکر آراء و اقوال این گروه درباره مسائل مربوط به زبان عربی اختصاص داده و پاره‌ای از ایراداتی را که بر شاعران و لغت‌شناسان عرب گرفته‌اند، نقل کرده است.


(۱) ابن ‌اثیر، عزالدین، الکامل، بیروت، دارصادر، ۱۳۹۹ق.
(۲) ابن ‌فقیه همدانی، احمد بن محمد، البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۸۷م.
(۳) اصفهانی، حمزه، التنبیه علی حدوث‌التصحیف، به کوشش محمداسعد طلس، دمشق، مجمع‌اللّغه‌العربیه، ۱۹۶۸م.
(۴) جاحظ، عمروبن بحر، البخلاء، بیروت، دارصادر، ۱۹۷۳م.
(۵) جاحظ، عمروبن بحر، البیان والتبیین، قاهره، مطبعه لجنه‌التألیف والترجمه والنشر، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م، ۳/۵.
(۶) جاحظ، عمروبن بحر، التاج، بیروت، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
(۷) راغب اصفهانی، حسین‌ بن محمد، محاضرات‌الادباء، بیروت، ۱۹۶۱م.
(۸) مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۸ش.
(۹) مجمل‌التواریخ والقصص، به کوشش محمدتقی بهار، تهران، کلاله خاور، ۱۳۱۸ش.
(۱۰) نلدکه، تئودور، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمة عباس زریاب خویی، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۸ش.
(۱۱) دهخدا، لغت‌نامه.

۱. ↑ دهخدا،لغت‌نامه.
۲. ↑ جاحظ، عمروبن بحر، التاج، ص۲۲۲، بیروت، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
۳. ↑ ابن ‌اثیر، عزالدین، ج۲، ص۴۵۴، الکامل، بیروت، دارصادر، ۱۳۹۹ق.
۴. ↑ مستوفی، حمدالله، ج۱، ص۹۳، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۸ش.
۵. ↑ مستوفی، حمدالله، ج۱، ص۹۴، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۸ش.
۶. ↑ مجمل‌التواریخ والقصص، به کوشش محمدتقی بهار، ج۱، ص۵۲، تهران، کلاله خاور، ۱۳۱۸ش.
۷. ↑ راغب اصفهانی، حسین‌ بن محمد، ج۳، ص۲۷۶، محاضرات‌الادباء، بیروت، ۱۹۶۱م.
۸. ↑ نلدکه، تئودور، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمة عباس زریاب خویی، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۸ش.
۹. ↑ نلدکه، تئودور، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمة عباس زریاب خویی، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۸ش.
۱۰. ↑ ابن ‌فقیه همدانی، احمد بن محمد، ج۵، ص۳۱۷، البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۸۷م.
۱۱. ↑ ،جاحظ، عمروبن بحر، البخلاء، ص۳۱۹، بیروت، دارصادر، ۱۹۷۳م.


دانشنامه بزرگ اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آزادمردیه»، شماره۱۸۵.    



جعبه ابزار