آپارتمان و بلند مرتبه سازی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آپارتمان و بلند مرتبه‌سازی به ساختمانی گفته می‌شود که به صورت چندطبقه و بلند ساخته می‌شود و معمولاً کاربری مسکونی، تجاری یا اداری-مسکونی یا چند کاربری دارد . آنچه را که در
آیات و
روایات در مورد مسکن و معماری ساختمان آمده است می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: پاره‌ای از آن‌ها به مفاهیم و اصول کلی مسکن مربوط است و پاره دیگر به اجزا یا خصوصیت خاصی از ساختمان باز می‌گردد.
از نظر
اسلام سکونت در خانه‌های تنگ و کوچک مطلوب شمرده نشده است. بلکه انسان در حد توان باید در خانه‌ای فراخ به‌اندازه نیاز خود زندگی کند. حتی در مبحث ” حیاط‌سازی” نیز
ائمه اطهار (علیه‌السّلام) وجود حیاط در خانه را موجب شرافت و برکت خانه دانسته‌اند و بر حیاط وسیع و گشاده تاکید کرده‌اند. اما گاه چنین امکاناتی برای خانواده‌ها وجود ندارد. این مشکل مخصوص زمان حاضر نیست که افزایش قیمت‌ها سبب کاهش قدرت خرید و کوچک شدن واحدها را بهمراه داشته و دارد. مشکل مسکن در گذشته نیز به طور جدی مطرح بوده است، راه حلی که توصیه کرده‌اند افزون بر طبقات ساختمان و استفاده بهینه از فضاهاست.
شخصی از تنگی خانه‌اش نزد پیامبر شکوه کرد،
حضرت رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: بر ارتفاع خانه بیفزا و از خدا وسعت بخواه. «شکی خالد بن الولید الی رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ضیغ منزله فقال: ارفع البناء فی السماء و سل الله السعه.»
از روایت دیگر معلوم می‌شود که مشکل وی کمبود زمین برای توسعه مسکن است.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: یکی از
انصار از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرسید: خانه‌های اطراف، خانه‌ی مرا در بر گرفته‌اند (چه کنم) پیامبر فرمود: هر‌اندازه می‌توانی بر ارتفاع آن بیفزا و از خداوند وسعت بخواه. قال الصادق علیه السلام: «ان رجلاً منالانصار سال النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ان الدور قد اکتنفته. فقال النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ارفع ما استطعت و اسال الله ان یوسع علیک.»
از این روایات استفاده می‌شود که اصل اولیه در توسعه مسکن گسترش در سطح زمین است. با آنکه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای رفع مشکل راوی توصیه کردند که بر طبقات ساختمان بیفزاید اما در هر دو مورد اضافه فرمودند: از
خداوند بخواه که برای تو گشایشی حاصل شود تا بتوانی خانه بزرگتری فراهم کنی.
بنابراین به نظر می‌رسد که خواسته‌ی
شرع مقدس، حتی‌الامکان، عدم افزایش طبقات است. از این‌رو باید در سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان نظام پیش‌بینی‌های لازم صورت گیرد تا از تمرکز جمعیت در شهر‌های بزرگ کاسته شود تا با ایجاد پراکندگی متوازن جمعیت از ساختن ساختمان‌های چند طبقه جلوگیری گردد. ضرروت این مطلب به ویژه با نکاتی که بعداً خواهیم گفت بیشتر روشن می‌شود.
اما از این اصل اولیه که بگذریم، اگر در مواردی محدودیت زمین و امکانات وجود داشت می‌توان از ساختمان‌های چند طبقه برای حل مشکل مسکن استفاده کرد. بنابراین ساختن بناهای چند طبقه در موارد اضطرار از نظر اسلام بلامانع است. اما در این خصوص توجه به نکات زیر ضروری است:
ساختمان‌های چند طبقه غالباً موجب تضییع حق دیگران است و زمینه‌ی مزاحمت و گاه خلافکاری را فراهم می‌سازد. در طراحی و معماری این‌گونه بناها باید به گونه‌ای عمل کرد که کمترین مزاحمت را برای دیگران فراهم سازد. نور طبیعی، هوا و فضای آزاد در
حقوق اسلامی از جمله
حقوق عمومی به شمار می‌آید و هیچ‌کس نمی‌تواند به این بهانه که در فضای زمین خود ساختمان می‌سازد اطرافیان را از هوا و نور مناسب محروم کند. اگر این کار عرفاً موجب ضرر یا حرج برای همسایگان باشد دولت باید از این کار ممانعت ورزد.
مساله دیگری که معمولاً نسبت به طبقات فوقانی مطرح می‌باشد اشراف بر خانه‌های همسایه است. چنان‌که در بحث از “حقوق همسایگان” خواهیم گفت اینکار از نظر شرع ممنوع و مردود است. از جمله به روایت زیر توجه فرمایید:
از جمله اموری که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از آن
نهی فرمود: سرک کشیدن به خانه‌ی
همسایه است. «فی مناهی النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) انه نهی ان یطلع الرجل فی بیت جاره.»
بنابراین در طراحی ساختمان و ارتفاع پنجره‌ها و راهرو باید دقت شود که بر خانه‌های همسایه اشراف نداشته باشد. البته اگر این کار با کارشناسی دقیق همراه شود و با کمک مسولان مسکن و شهرسازی یک طرح کلان شهری فراهم گردد تا حدود بسیار می‌توان این مشکل را حل کرد.
افزود طبقات در گذشته با محدودیت خاصی همراه بود. با مصالح قدیمی توان ساختن بیش از دو یا سه طبقه وجود نداشت و اساساً معمول نبود. از این‌رو از روایات یاد شده به هیچ‌وجه نمی‌توان جواز آپارتمان‌سازی و برج‌سازی را استنباط کرد. برج‌سازی به‌ویژه در شکل کنونی آن، مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خاصی به دنبال دارد که باید به دقت بررسی شود. این مسائل که از لحاظ فقهی به ”
عناوین ثانویه ” تعبیر می‌شود در گرو کارشناسی کلان اسلامی – اجتماعی است.
آپارتمان‌سازی یک مقوله کاملا توین و برخاسته از شرایط اقتصادی و فرهنگی ویژه‌ای است. در گذشته نه چندان دور در جامعه‌ی ما چنین نحوه‌ی زیستن نه تنها معمول نبود، بلکه کاملاً ناپسند و ناشایسته می‌نمود. همچنان که می‌دانیم در
آپارتمان از حیاط و فضای آزاد اختصاصی برای خانواده خبری نیست و فرض بر این است که خانواده‌ها به طور مشترک از فضای سبز محیط اطراف استفاده می‌کنند.
حریم خانه تنها از درب ورودی ساختمان آغاز می‌شود و راهرو و آسانسور مشترک همه‌ی افراد را در تماس اجباری به یکدیگر قرار می‌دهد. به عبارت دیگر آپارتمان زمینه‌ی اختلاط و در هم آمیختگی بیشتر خانواده‌ها را فراهم می‌سازد. از این روست که زندگی در آپارتمان فرهنگ و هنجارهای خاص خود را می‌طلبد و به تدریج باورها و ارزش‌های ساکنین را همسو با ویژگی‌های خود شکل می‌دهد.
بحث از فرهنگ و روابط اجتماعی در محیط آپارتمانی خود نیاز به یک بحث دقیق جامعه‌شناختی دارد، آنچه در نوشتار مورد نظر است توجه به تفاوت ماهوی میان آپارتمان و ساختمان‌های چند طبقه است. در مجموع به نظر می‌رسد که آپارتمان با ویژگی‌های
معماری اسلامی و هنجارهای حاکم بر روابط دینی سازگار نیست و باید به‌طور اصولی چاره‌ای اندیشید که روند معماری و شهرسازی در بلندمدت درمسیر خانه‌سازی سنتی قرار گیرد.
ازآنجا که مسکن یکی از موضوعات مهم و تاثیر گذار در
سبک زندگی اسلامی بوده و با توجه به اینکه زمان زیادی از عمر انسان در آن و تردد بدان سپری می‌شود، لذا لازم است، موضوع مطالعات جامع مسکن با جمیع ملاحظات اسلامی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مورد مطالعه قرار گرفته و مبنای برنامه‌ریزی‌های کلان مسکن و شهرسازی واقع گردد.
ضرورت دارد نهادهای مسول در
وزارت راه و شهرسازی و
سازمان نظام مهندسی، به موضوع شهرسازی و معماری اسلامی در سیاست‌گداری و برنامه‌ریزی و آموزش آن توجه کافی نمایند تا محیط زندگی شهرها و روستا دارای هویت بصری و عملکردی یابند.
مسئولان شهرسازی، برنامه‌ریزان، طراحان شهری و شرکت‌های مشاور و طراح مجتمع‌های مسکونی و آپارتمانی بایستی ملاحظات هویت اسلامی را رعایت نموده، تا پیامدهای منفی آن کاهش یافته و سبب ارتقای امور فرهنگی مجتمع‌های مسکونی و آپارتمانی گردد.
• گروه پژوهشی ویکی فقه.
