• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابراهیم بن محمد اصطخری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابراهیم بن محمد اصطخری (م. ۳۴۶ق)، نخستین جغرافی‌دان مسلمان قرن چهارم هجری قمری و اولین دانشمند شناخته‌ شده در جهان اسلام بود که در دانش جغرافیا کتاب نوشت.



ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی کرخی اصطخری، در اصطخر فارس زاده شد و تحصیلات اولیه را در همین شهر پی گرفت.
[۱] بستانی، پطرس، دایره المعارف، ج۳، ص۷۴۵.
[۲] زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغه العربیه، ج۱، ص۶۳۷-۶۳۸.

پس از فراگیری فنون مختلف، در سال ۳۰۳ق به پژوهش در دانش جغرافیا پرداخت. دلبستگی او به دانش جغرافیا، او را به سیر و سیاحت برانگیخت و در آغاز، سرزمین‌های اسلامی را پیمود. آنگاه رهسپار هند و اقیانوس اطلس شد و با گروهی از دانشمندان دیدار کرد.
[۴] بستانی، پطرس، دایره المعارف، ج۳، ص۷۴۵.

او که در پی این سفرها، دانش بسیاری‌ اندوخته و در جغرافیا استاد شده بود، در سال ۳۴۰ق شهرت یافت.


اصطخری را نخستین جغرافی‌دان مسلمان
[۶] بستانی، پطرس، دایره المعارف، ج۳، ص۷۴۵.
و اولین دانشمند در جهان اسلام شناخته‌اند که در دانش جغرافیا کتاب نوشت؛ ازاین رو او را پیشوای جغرافی‌دانان مسلمان به شمار آورده‌اند.
[۷] دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۲، ص۲۳۳۴.
آثارش نیز سرمشق نویسندگان دیگر در این فن شمرده شده است؛
[۸] بستانی، پطرس، دایره المعارف، ج۳، ص۷۴۵.
اما این ادعا درست نیست. به این دلیل که پیش از او دانشمندان بسیاری در این زمینه و با همین عنوان کتاب داشته‌اند؛ ازجمله ابوالعباس جعفر بن احمد بن علی مروزی (م. ۲۷۴ق) که ابن ندیم وی را نخستین جغرافی‌نویس می‌شمارد، احمد بن حارث بن مبارک خزاز (م. ۲۵۸ق) و احمد بن طیب سرخسی(م. ۲۸۶ق).


کتاب‌های الاقالیم و مسالک الممالک آثار اوست. او در کتاب مسالک خود بیشتر به کتاب صور الاقالیم ابوزید بلخی استناد کرده است.
[۱۳] زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغه العربیه، ج۱، ص۶۳۷-۶۳۸.



اصطخری سرانجام در سال ۳۴۶ق از دنیا رفت. (دیگر منابع:
[۲۰] سامی، شمس الدین، قاموس الاعلام، ج۲، ص۹۹۱.
[۲۱] کحاله، عمررضا، معجم مصنفی الکتب العربیة، ص۱۷.
[۲۲] جمعی از نویسندگان، دایره المعارف الاسلامیة، ج۲، ص۲۵۶.
)


۱. بستانی، پطرس، دایره المعارف، ج۳، ص۷۴۵.
۲. زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغه العربیه، ج۱، ص۶۳۷-۶۳۸.
۳. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۱، ص۱۴۱.    
۴. بستانی، پطرس، دایره المعارف، ج۳، ص۷۴۵.
۵. سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة والمعربه، ج۱، ص۴۵۳.    
۶. بستانی، پطرس، دایره المعارف، ج۳، ص۷۴۵.
۷. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۲، ص۲۳۳۴.
۸. بستانی، پطرس، دایره المعارف، ج۳، ص۷۴۵.
۹. ابن ندیم، الفهرست، ص۱۶۷.    
۱۰. ابن ندیم، الفهرست، ص۱۳۰.    
۱۱. ابن ندیم، الفهرست، ص۳۲۲.    
۱۲. بابائی، اسماعیل، هدیه العارفین، ج۱، ص۶.    
۱۳. زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغه العربیه، ج۱، ص۶۳۷-۶۳۸.
۱۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۵، ص۹۶.    
۱۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۰، ص۳۷۷.    
۱۶. بابائی، اسماعیل، هدیه العارفین، ج۱، ص۶.    
۱۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۵، ص۹۶.    
۱۸. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۱، ص۱۱.    
۱۹. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۰۴.    
۲۰. سامی، شمس الدین، قاموس الاعلام، ج۲، ص۹۹۱.
۲۱. کحاله، عمررضا، معجم مصنفی الکتب العربیة، ص۱۷.
۲۲. جمعی از نویسندگان، دایره المعارف الاسلامیة، ج۲، ص۲۵۶.
۲۳. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۶۱.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابراهیم اصطخری»، ج۲، ص۳۹-۴۰.






جعبه ابزار