ابن شیبه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عبدالله بن محمّد بن ابراهیم ابی‌شیبه بن عثمان واسطی عبسی معروف به ابن ابی‌شیبه، یکی از علما و راویان حدیث در نزد اهل سنّت، مکنّی به ابوبکر، محدّث، حافظ، فقیه، مفسّر و موّرخ بوده و متولّد سال ۱۵۹ و متوفّای ۲۳۵ه. ق. است.
او به سال ۱۵۹ه. ق. در کوفه عراق دیده به جهان گشود. پدرش محمّد بن ابراهیم، به ابوشیبه مشهور است. از وی در زمینه‌های حدیث، تاریخ و تفسیر آثاری گزارش شده‌است.
از یحیی بن معین نقل کرده‌اند که می‌گوید: «من محمّد بن ابراهیم بن عثمان را در بغداد دیدم. او مردی زیبا صورت، ثقه و زیرک و قاضی فارس بود و در فارس به سال ۱۸۲ه. ق. به عمر هفتاد و هفت سالگی درگذشت.»
نیای عبدالله بن محمّد بن ابراهیم، ابوشیبه ابراهیم، ساکن واسط و قاضی آن شهر بوده است.
برادرش، عثمان بن ابی شیبه از محدّثان صاحب تصنیف بوده
و خاندانش نیز اهل علم بوده‌اند.
عبدالله احتمالاً در کوفه زاده شد و در همان شهر مقدّمات را فرا گرفت. سپس به بصره سفر کرد و از مشایخ آن شهر استفاده برد.
او پس از آن به بغداد رفت و در آنجا، حدیث و فقه را در سطح عالی آموخت و حدیث گفت و حدود چهل سال در آن شهر زیست.
گفته شده که وی در حجاز نیز حدیث آموخته است.
ابن ابی شیبه از فقیهان و محدّثان بنامی است که رجال‌شناسان برای او در دانش حدیث و پرورش محدّثان نقش عمده‌ای قائلند.
خطیب بغدادی (۴۶۳ه. ق.) که به روزگار او نزدیک است، آورده که حدیث به چهار تن پایان یافته است: «احمد بن حنبل (۲۴۱ه. ق.) ، یحیی بن معین، علی مدینی و ابوبکر ابی شیبه.»
ابوزرعه شاگرد او، ادّعا کرده است که در حفظ حدیث از ابن ابی‌شیبه فرادست‌تر ندیده است.
آورده‌اند که وی در مسجد رصافه می‌نشست و حدیث می‌گفت و سی هزار کس به سخن او گوش می‌دادند.
ذهبی (متوفّای ۷۴۵ه. ق.) او را دانشمندی بی نظیر و ثقه و صاحب تحریر دانسته است.
ابن ابی‌شیبه در کلام نیز دستی داشت و به دستور متوکّل با بینش اهل حدیث با نحله‌های فکری دیگر، مانند معتزلیان و جهمیان ستیزه می‌کرد.
تقریباً تمام رجال‌شناسان اهل سنّت ابن ابی‌شیبه را موثّق دانسته‌اند.
ذهبی افزون بر توثیق او، وی را راست‌گفتار نیز دانسته
و شاگردش ابن حنبل او را کثیر الخطا خوانده است.
ابن ابی‌شیبه از پژوهندگان و نویسندگان بنام روزگار خود نیز هست. آثار متعدّدی در حدیث، فقه، کلام، تاریخ و تفسیر به ابن شیبه نسبت داده شده است. بعضی از این آثار در دست است.
احمد بن محمّد کاتب به نقل از محمّد بن حُمید مُخرِمی می‌گوید: «ابن حبان گفت: در نامه‌ای از پدرم که به خطّ خودش یافتم، به نقل از یحیی بن معین نوشته بود که می‌گوید: پسران ابی‌شیبه، یعنی عثمان و عبدالله هر دوی ایشان ثقه و صدوق بودند و در این‌باره در هیچ کدام از ایشان شکّی نیست.»
علی بن حسین تَغلبِی به نقل از تمام بن محمّد رازی و او از جعفر بن محمّد بن جعفر کندی و او از علی بن حمید جوزجانی در انطاکیه و او از فضلک رازی روایت نموده که گفت: «از یحیی بن معین راجع به محمّد بن حُمید رازی سوال کردم؛ گفت: ثقه است و باز از عثمان بن ابی‌شیبه پرسیدم، گفت: ثقه است. گفتم: کدامیک از ایشان بر تو محبوب‌ترند؟ ابن حمید (یا عثمان) گفت: هر دوی آنها ثقه، امین و مامون هستند.»
حمزة بن محمّد بن طاهر به نقل از ولید بن بکر و او از علی بن احمد بن زکریا و او از ابومسلم صالح بن احمد عِجلی روایت نموده و می‌گوید: «پدرم گفت: عبدالله بن محمّد بن ابی شیبه کوفی ثقه است و برادرش عثمان نیز کوفی ثقه است.»
ابن فضل به نقل از جعفر خُلدی و او از محمّد بن عبدالله حضرِمی و او از قول عبید بن محمّد بن خلف می‌گوید: «سه روز از ماه محرّم سال ۲۳۹ه. ق. باقی مانده بود که عثمان بن ابی‌شیبه عبسی درگذشت.»
استادان ابن ابی‌شیبه در حدیث عبارتند از:
قاضی شریک بن عبدالله، علی بن مُسهِر
، ابواسامه، سفیان عُیینه، جعفربن عون
، ابوالاحوص سلام بن سلیم، عمرو بن عبید، عبدالله بن مبارک، حفص بن غیاث، عباد بن عوام، عبدالله بن ادریس، عبدالله بن نمیر، ابوخالد احمر، حسین بن علی جعفی، محمّد بن بشر عبدی، عبدالرّحمان محاربی، محمّد بن فضیل، ابونعیم، یحیی بن سعید قطان، عبدالرّحمان بن مهدی
، جریر بن عبدالحمید
، ابوبکر بن عیاش، اسماعیل بن عیاش، ابومعاویه، خلف بن خلیفه، ابن ابی زائده، عبدالاعلی بن عبدالاعلی، مروان بن معاویه، معتمر بن سلیمان، یزید بن مقدام بن شریح، یزید بن‌هارون
، عبدالسّلام بن حرب، عبدالعزیز بن عبدالصمد عمی، علی بن‌هاشم برید، عمر بن عبید طنافسی، هشیم بن بشیر، وکیع بن جراح، عبدالرّحیم بن سلیمان و اسماعیل بن علیه.
بسیاری از محدّثان و فقیهان بنام سده سوم هجری قمری از ابن ابی‌شیبه حدیث نقل کرده‌اند؛ از جمله:
محمّد بن اسماعیل بخاری، مسلم بن حجّاج نیشابوری،
احمد بن حنبل و فرزند او عبدالله، عبّاس بن محمّد دوری، یعقوب بن شیبه، محمّد بن عبدالله منادی، محمّد ابن ابراهیم مربّع، ابراهیم حربی، محمّد بن اسحاق صاغاتی، حسن بن علی معمّری، محمّد بن کامل، موسی بن اسحاق انصاری، محمّد بن محمّد باغندی،
ابوزرعه، ابوداوود، ابن ماجه، ابوبکر بن ابی عاصم، بقی بن مَخْلَد، جعفر فریابی،
زکریا ساجی، عثمان بن فرزاد، ابوحاتم محمّد بن عثمان بن ابی شیبه، هیثم بن خلف دوری، عبدان اهوازی، ابوالقاسم عبدالله محمّد بغوی، ابوعمر، یوسف بن یعقوب نیشابوری،
محمّد بن سعد کاتب، محمّد بن یحیی، محمّد بن وضاح، حسن بن سفیان، ابویعلی موصلی، احمد بن حسن صوفی، حامد بن شعیب، صالح بن محمّد جزره و عبید بن غنام.
کتاب المصّنف از آثار مشهور او، کتابی است جامع که در آن مجموعه احادیث فقهی، عبادی، اخلاقی و حتّی تاریخی گردآوری شده است. در آخرین جلد از این کتاب، ابن ابی‌شیبه فصلی با عنوان کتاب الفتن گشوده و در آن بابی را به دجّال اختصاص داده است. ابن ابی‌شیبه در این فصل، احادیث متعدّدی را در رابطه با امام مهدی (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و نسب نبوی و هم‌نام و هم‌کنیه بودن حضرت با رسول اکرم صلّ الله علیه و آله، نقل کرده و به ویژگی‌ها و نشانه‌های ظهور آن حضرت اشاره نموده است.
در این کتاب، برخی از احادیث نبوی و نیز فتاوای تابعان به ترتیب ابواب فقهی گرد آمده
و برخی از اجزاء آن در مدینه، پاریس، عثمانی، فارس، قاهره، دمشق و هند چاپ شده است و نسخه‌های خطّی آن نیز در کتابخانه ظاهریه دمشق موجودند
و به گفته کارل بروکلمان این کتاب با عنوان مسند نیز چاپ شده است. در گذشته نیز برخی احتمال داده‌اند که این کتاب همان باشد که به المسند نیز معروف شده است.
کتاب دیگر ابن ابی‌شیبه الایمان است که در ۱۳۸۵ه. ق. در دمشق چاپ شده. آثار دیگر او عبارتند از:
السنن در فقه، التفسیر،
التاریخ که به گفته سزگین نسخه خطّی آن در کتابخانه برلین موجود است، الفتن، الصّفین، الجمل، الفتوح،
المسند در حدیث که جزء دوم آن در کتابخانه عمومی رباط موجود است،
الاحکام،
تاب المغازی در جنگ‌های پیامبر اکرم صلّ الله علیه و آله، ثواب القرآن، الرّد علی من رد علی ابی حنیفه.
او در محرّم سال ۲۳۵ه. ق. در کوفه دار فانی را وداع گفت.
مؤسسه فرهنگی هنری موقوفه موعود عصر(عج)
