ابن‌بطه قمی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ بُطّه قُمی، ابوجعفر محمد بن جعفر بن احمد،
محدث
شیعی سده ۴ق/۱۰م است.
از شناخت استادان و مشایخ و نیز شاگردان و
روایت کنندگان از او می‌توان
حدس زد که وی احتمالاً در اواخر سده ۳ق/۹م متولد شده و در نیمه اول سده ۴ق درگذشته است. وی که به «مؤدب» نیز شهرت داشته در
قم می‌زیسته و به
دانش و
ادب معروف بوده است.
گویا زمانی در
بغداد زیسته است چرا که برخی در بغداد از او دانش آموخته و
اجازه روایت یافته‌اند.
تقریباً در تمام منابع رجالی شیعی ابن بُطّه به
ایمان و پارسایی ستوده شده است. در عین حال غالب رجال‌شناسان شیعی او را «ضعیف» دانسته و گفته‌اند که وی روایات را سهل‌انگارانه نقل کرده و لذا در
احادیث منقول او اشتباه بسیار هست،
اما برخی از رجال‌شناسان متأخر وی را «
ثقه » یاد کرده‌اند.
با اینهمه ابن بطه در سلسله راویان کسانی چون
ابن بابویه قمی،
شیخ مفید و
طوسی
محمد
قرار دارد.
ابن بطه از تنی چند از راویان بنام شیعی
روایت کرده است که عبارتند از:
احمد بن ابی عبدالله برقی،
محمد بن حسن صفار،
محمد بن علی بن محبوب،
محمد بن عبدالله بن عمران،
محمد بن احمد بن یحیی،
حسن بن علی بن شعیب صایغ و
حسین بن حسن بن ابان قمی.
وی از
محمد بن عبدالرحمان بن قبه متکلم شیعی نیز استفاده کرده است.
راویانی که از او
روایت کرده‌اند از این قرارند:
حسن بن حمزه علوی طبری (د ۳۵۸ق/۹۶۹م)، ابوالمفضل
محمد بن عبدالله بن مطلب شیبانی،
سمع بن حاتم،
جعفر بن حسین،
احمد بن هارون فامی،
و
جعفر بن محمد بن مسرور.
به ابن بطه آثاری نسبت داده شده که هیچ یک از آن‌ها در دست نیست. این آثار عبارتند از: تفسیر اسماءالله، قرب الاسناد
فهرست ابن بطه
که به گمان قوی همان کتاب طبقات الرجال اوست و دنباله کار استادش برقی است و گویا همین فهرست است که رجال‌شناسان گفته‌اند دارای آشفتگی بسیار است.
افزون بر این‌ها وی کتابی به سبک و سیاق
خصال صدوق و کتاب محاسن
برقی تدوین کرده که بر اساس اعداد بوده و با عناوین کتاب الواحد، کتاب الاثنین، کتاب الثلاثة تا بیش از ۴۰ کتاب تنظیم شده و احتمالاً در یک کتاب جمع شده بوده است.
(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعة.
(۲) آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قرن ۴، به کوشش احمد منزوی، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
(۳) آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال، به کوشش احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۸ق/۱۹۵۸م.
(۴) محمد ابن بابویه قمی، الخصال، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۵) محمد طوسی، الاستبصار، تهران، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
(۶) محمد طوسی، التهذیب، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۷) محمد طوسی، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
(۸) محمد امین کاظمی، هدایة المحدثین، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۹) عبدالله مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
(۱۰) محمد باقر مجلسی، رجال، تهران، ۱۳۱۱ق/ ۱۸۹۳م.
(۱۱) محمد مفید، الاختصاص، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۱۲) احمد نجاشی، رجال، قم، ۱۴۰۷ق.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌بطه قمی»، ج۳،ص۹۷۸.
