ابن‌حامد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِحامِد، ابوعبدالله حسن بن حامد بن علی بن مروان، معروف به وراق (د ۴۰۳ق/۱۰۱۲م)،
فقیه ،
اصولی و محدث‌ِ بنام‌ِ حنبلی بود.
از
تاریخ تولد و جزئیات زندگی او آگاهی چندانی در دست نیست. وی در
بغداد می‌زیست و استاد و فقیه حنبلیان در روزگار خود بود.
او را مجدِّدِ
فقه حنبلی در
سده ۴ق دانسته‌اند.
ابن‌حامد فقه را از ابوبکر عبدالعزیز بن جعفر حنبلی معروف به غلام الخلال آموخت.
کتاب خرقی را نزد احمد بن جعفر بن سالم‌ختلی خواند و از وی
حدیث شنید.
افزون بر این دو، از ابوبکر بن مالک قطیعی، ابوبکر شافعی، ابوبکر نجاد و ابوعلی بن صواف نیز
استماع حدیث کرد.
وی استاد قاضی ابویعلی بن فراّء بوده است
که خود بعدها یکی از فقیهان برجسته حنبلی و جانشین ابن‌حامد گردید. گفته‌اند که ابن‌حامد خود قاضی ابویعلی را به جانشینی برگزید.
از دیگر شاگردان مشهور وی می‌توان از ابوطالب احمد بن عبدالله ابن سهل مشهور به ابن‌بقال یاد کرد که نزد وی فقه آموخت.
کسان دیگری که از وی حدیث شنیده و روایت کرده‌اند، عبارتند از: ابواسحاق و ابوالعباس برمکی، ابوطاهر بن قطان، ابوعبدالله بن فقاعی، ابوالقاسم طالب بن عشاری، ابوبکر بن خیاط
و حسن بن علی اهوازی.
ابن‌حامد سخت قانع و
پرهیزگار بود، چنانکه گفته‌اند جز از دسترنج خویش هیچ نمی‌خورد و هرگز از دو نوع غذا به یک بار بهره نبرد. او زندگی خود را از راه کتابت (استنساخ) می‌گذراند و به همین سبب وراق نامیده شد. بارها حج گزارد و حتی به سبب آنکه با وجود سن زیاد،
سفر های بسیار می‌کرد، نکوهش گردید،
ولی به سبب همین پرهیزگاری و نیز مقام بلند علمیش همواره مورد احترام مردم و فرمانروایان بود
و به ویژه در روزگار خلیفه القادر (د ۴۲۲ق/۱۰۳۱م) مقامی ارجمند داشت. وی از
شهرت کافی نیز برخوردار بود، چنانکه ابن‌ابی یعلی
درباره وی می‌گوید: شاگردانش در شهرها پراکنده‌اند و مردم بسیاری از او بهره برده‌اند.
از رویدادهای مهم زندگانی ابن‌حامد
مناظره وی با ابوحامد اسفراینی بوده است که در حضور
خلیفه انجام شد و خلیفه فرمان داد تا پاداشی به وی دهند، اما او با آنکه به اندکی از آن سخت نیازمند بود، همه را رد کرد.
از تألیفات مهم او کتاب الجامع است که ظاهراً مجموعه‌ای از آرای مختلف فقهی بوده است.
وی شرحی نیز بر کتاب خرقی نوشته است. دو اثر دیگر نیز به نام‌های شرح اصول‌الدین و اصول الفقه
به وی نسبت داده شده است، اما از هیچ کدام از آثار او بجز تهذیب الاجوبه که در مسائل
فقه حنبلی نوشته شده و نسخه خطی آن در کتابخانه برلین موجود است، اطلاعی در دست نیست.
ابن‌حامد در بازگشت از آخرین سفر
حج در محلی نزدیک
واقصه درگذشت.
(۱) ابن‌ابی یعلی، محمد، طبقات الحنابله، به کوشش محمد حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
(۲) ابن‌اثیر، مبارک، جامع الاصول، به کوشش محمد حامد الفقی، مصر، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۰م.
(۳) ابن‌جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
(۴) خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۰م.
(۵) ذهبی، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۶) علیمی، عبدالرحمان، المنهج الاحمد، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، ۱۴۰۴ق/ ۱۹۸۴م؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌حامد»، ج۳، ص۱۰۷۶.
