• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌حامد

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن‌ِحامِد، ابوعبدالله‌ حسن‌ بن‌ حامد بن‌ علی‌ بن‌ مروان‌، معروف‌ به‌ وراق‌ (د ۴۰۳ق‌/۱۰۱۲م‌)، فقیه‌ ، اصولی‌ و محدث‌ِ بنام‌ِ حنبلی‌ بود.



از تاریخ‌ تولد و جزئیات‌ زندگی‌ او آگاهی‌ چندانی‌ در دست‌ نیست‌. وی در بغداد می‌زیست‌ و استاد و فقیه‌ حنبلیان‌ در روزگار خود بود.
[۱] خطیب‌ بغدادی، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۷، ص۳۰۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م‌.
او را مجدِّدِ فقه‌ حنبلی‌ در سده ۴ق‌ دانسته‌اند.
[۲] ابن‌اثیر، مبارک‌، جامع‌ الاصول‌، ج۱۲، ص۲۲۲، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، مصر، ۱۳۷۰ق‌/۱۹۵۰م‌.



ابن‌حامد فقه‌ را از ابوبکر عبدالعزیز بن‌ جعفر حنبلی‌ معروف‌ به‌ غلام‌ الخلال‌ آموخت‌.
[۳] ذهبی‌، العبر، ج۲، ص۲۰۵، به‌ کوشش‌ محمد سعید بن‌ بسیونی‌ زغلول‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
کتاب‌ خرقی‌ را نزد احمد بن‌ جعفر بن‌ سالم‌ختلی‌ خواند و از وی حدیث‌ شنید.
[۴] ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۱، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
افزون‌ بر این‌ دو، از ابوبکر بن‌ مالک‌ قطیعی‌، ابوبکر شافعی‌، ابوبکر نجاد و ابوعلی‌ بن‌ صواف‌ نیز استماع‌ حدیث‌ کرد.
[۵] خطیب‌ بغدادی، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۷، ص۳۰۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م‌.
[۶] ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۱، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.



وی‌ استاد قاضی‌ ابویعلی‌ بن‌ فراّء بوده‌ است‌
[۷] ابن‌جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۸ق‌.
که‌ خود بعدها یکی‌ از فقیهان‌ برجسته حنبلی‌ و جانشین‌ ابن‌حامد گردید. گفته‌اند که‌ ابن‌حامد خود قاضی‌ ابویعلی‌ را به‌ جانشینی‌ برگزید.
[۸] ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۷، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
از دیگر شاگردان‌ مشهور وی می‌توان‌ از ابوطالب‌ احمد بن‌ عبدالله‌ ابن‌ سهل‌ مشهور به‌ ابن‌بقال‌ یاد کرد که‌ نزد وی فقه‌ آموخت‌.
[۹] علیمی‌، عبدالرحمان‌، المنهج‌ الاحمد، ج۲، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، بیروت‌، ۱۴۰۴ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
کسان‌ دیگری که‌ از وی حدیث‌ شنیده‌ و روایت‌ کرده‌اند، عبارتند از: ابواسحاق‌ و ابوالعباس‌ برمکی‌، ابوطاهر بن‌ قطان‌، ابوعبدالله‌ بن‌ فقاعی‌، ابوالقاسم‌ طالب‌ بن‌ عشاری، ابوبکر بن‌ خیاط
[۱۰] ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۷، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
و حسن‌ بن‌ علی‌ اهوازی.
[۱۱] خطیب‌ بغدادی، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۷، ص۳۰۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م‌.



ابن‌حامد سخت‌ قانع‌ و پرهیزگار بود، چنانکه‌ گفته‌اند جز از دسترنج‌ خویش‌ هیچ‌ نمی‌خورد و هرگز از دو نوع‌ غذا به‌ یک‌ بار بهره‌ نبرد. او زندگی‌ خود را از راه‌ کتابت‌ (استنساخ‌) می‌گذراند و به‌ همین‌ سبب‌ وراق‌ نامیده‌ شد. بارها حج‌ گزارد و حتی‌ به‌ سبب‌ آنکه‌ با وجود سن‌ زیاد، سفر های بسیار می‌کرد، نکوهش‌ گردید،
[۱۲] ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۷، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
ولی‌ به‌ سبب‌ همین‌ پرهیزگاری و نیز مقام‌ بلند علمیش‌ همواره‌ مورد احترام‌ مردم‌ و فرمانروایان‌ بود
[۱۳] ابن‌جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۸ق‌.
و به‌ ویژه‌ در روزگار خلیفه‌ القادر (د ۴۲۲ق‌/۱۰۳۱م‌) مقامی‌ ارجمند داشت‌. وی از شهرت‌ کافی‌ نیز برخوردار بود، چنانکه‌ ابن‌ابی‌ یعلی‌
[۱۴] ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۶_۱۷۷، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
درباره وی می‌گوید: شاگردانش‌ در شهرها پراکنده‌اند و مردم‌ بسیاری از او بهره‌ برده‌اند.


از رویدادهای مهم‌ زندگانی‌ ابن‌حامد مناظره وی با ابوحامد اسفراینی‌ بوده‌ است‌ که‌ در حضور خلیفه‌ انجام‌ شد و خلیفه‌ فرمان‌ داد تا پاداشی‌ به‌ وی دهند، اما او با آنکه‌ به‌ اندکی‌ از آن‌ سخت‌ نیازمند بود، همه‌ را رد کرد.
[۱۵] ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۷، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.



از تألیفات‌ مهم‌ او کتاب‌ الجامع‌ است‌ که‌ ظاهراً مجموعه‌ای از آرای مختلف‌ فقهی‌ بوده‌ است‌.
[۱۶] خطیب‌ بغدادی، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۷، ص۳۰۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م‌.
[۱۷] ابن‌جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۸ق‌.
وی شرحی‌ نیز بر کتاب‌ خرقی‌ نوشته‌ است‌. دو اثر دیگر نیز به‌ نام‌های شرح‌ اصول‌الدین‌ و اصول‌ الفقه‌
[۱۸] ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۱، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
به‌ وی نسبت‌ داده‌ شده‌ است‌، اما از هیچ‌ کدام‌ از آثار او بجز تهذیب‌ الاجوبه که‌ در مسائل‌ فقه‌ حنبلی‌ نوشته‌ شده‌ و نسخه خطی‌ آن‌ در کتابخانه برلین‌ موجود است‌، اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌.


ابن‌حامد در بازگشت‌ از آخرین‌ سفر حج‌ در محلی‌ نزدیک‌ واقصه‌ درگذشت‌.
[۱۹] خطیب‌ بغدادی، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۷، ص۳۰۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م‌.



(۱) ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
(۲) ابن‌اثیر، مبارک‌، جامع‌ الاصول‌، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، مصر، ۱۳۷۰ق‌/۱۹۵۰م‌.
(۳) ابن‌جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۸ق‌.
(۴) خطیب‌ بغدادی، احمد، تاریخ‌ بغداد، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م‌.
(۵) ذهبی‌، العبر، به‌ کوشش‌ محمد سعید بن‌ بسیونی‌ زغلول‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
(۶) علیمی‌، عبدالرحمان‌، المنهج‌ الاحمد، به‌ کوشش‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، بیروت‌، ۱۴۰۴ق‌/ ۱۹۸۴م‌؛


۱. خطیب‌ بغدادی، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۷، ص۳۰۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م‌.
۲. ابن‌اثیر، مبارک‌، جامع‌ الاصول‌، ج۱۲، ص۲۲۲، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، مصر، ۱۳۷۰ق‌/۱۹۵۰م‌.
۳. ذهبی‌، العبر، ج۲، ص۲۰۵، به‌ کوشش‌ محمد سعید بن‌ بسیونی‌ زغلول‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
۴. ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۱، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
۵. خطیب‌ بغدادی، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۷، ص۳۰۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م‌.
۶. ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۱، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
۷. ابن‌جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۸ق‌.
۸. ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۷، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
۹. علیمی‌، عبدالرحمان‌، المنهج‌ الاحمد، ج۲، ص۱۲۲، به‌ کوشش‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، بیروت‌، ۱۴۰۴ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
۱۰. ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۷، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
۱۱. خطیب‌ بغدادی، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۷، ص۳۰۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م‌.
۱۲. ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۷، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
۱۳. ابن‌جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۸ق‌.
۱۴. ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۶_۱۷۷، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
۱۵. ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۷، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
۱۶. خطیب‌ بغدادی، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۷، ص۳۰۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م‌.
۱۷. ابن‌جوزی، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۵۸ق‌.
۱۸. ابن‌ابی‌ یعلی‌، محمد، طبقات‌ الحنابله، ج۲، ص۱۷۱، به‌ کوشش‌ محمد حامد الفقی‌، قاهره‌، ۱۳۷۱ق‌/۱۹۵۲م‌.
۱۹. خطیب‌ بغدادی، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۷، ص۳۰۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م‌.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌حامد»، ج۳، ص۱۰۷۶.    



جعبه ابزار