ابن‌داود قمی خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِداوودِ قُمى، ابوالحسن محمد بن احمد بن داوود ( ذيحجه ۳۶۸/ژوئيه ۹۷۹)، محدث و فقيه شيعى بود.
در خاندانى اهل علم زاده شد، پدرش احمد بن داوود محدثى كثيرالحديث بود كه نجاشى (نجاشى، ص۹۵) او را توثيق كرده است. مادرش خواهر محدث موثق سلامة بن محمد اَرزَنى بود كه پس از ازدواج با احمد بن داوود همراه او به قم رفت و محمد در آنجا به دنيا آمد. ابن‌داوود چندی پيش از ۳۳۳ق/۹۴۵م رهسپار بغداد شد و در آنجا اقامت گزيد و به تدريس حديث پرداخت (نجاشى، ص۱۹۲؛ نجاشى، ص۳۸۴). از گفته نجاشى (نجاشى، ص۳۸۴) كه او را شيخ و عالم شيعه بين قميان در زمان خود معرفى كرده، مرتبه علمى او دانسته مى‌شود. همو از ابن‌غضايری نقل كرده كه وی كسى را حافظ‌تر و فقيه‌تر و آشناتر به حديث از ابن‌داوود نديده است (نجاشى، ص۳۸۴).
ابن‌داوود بجز پدر و دايی‌اش سلامة بن محمد از افراد بسياری از جمله محمد بن حسن بن احمد بن وليد قمى، محمد بن يعقوب
[۱] ، ابن‌عقده و پدر شيخ صدوق روايت كرده است (نجاشى، ص۳۵؛ نجاشى، ص۶۰؛ نجاشى، ص۸۲؛ نجاشى، ص۱۹۲؛ نجاشى، ص۴۵۵؛ طوسى، محمد، تهذيب الاحكام، ج۱، ص۳۰۲؛ نجاشى، ص۵۰؛ نجاشى، ص۹۷؛ نجاشى، ص۳۷۳؛ طوسى، رجال، ص۴۵۴؛ خويى، ج۱۴، ص۳۳۲). علاوه بر پسرش احمد (طوسى، رجال، ص۴۴۹) كسانى چون شيخ مفيد، ابن‌غضايری، ابن‌عبدون، ابوغالب زراری و ابن‌نوح نيز از او روايت كرده‌اند (زراری، ص۲۸؛ نجاشى، ص۸۲؛ طوسى، فهرست، ص۱۳۶). همچنين وی در ۳۶۰ ق به محمد بن عبدالله بن عبدالرحمان بن سميع اجازه روايت داده است (ابن‌طاووس، عبدالكريم، ص۱۴۰-۱۴۱). ابن‌داوود در بطحيه درگذشت و همانجا نيز دفن گرديد. استخوان‌های وی سپس به بغداد منتقل و در مقابرِ قريش دفن شد (ابن‌غضايری، ص۱۰۴؛ نجاشى، ص۳۸۵).
آثار: از تأليفات متعدد او تنها يك نسخه خطى از كتاب المزار باقى مانده است (آستان قدس، ج۲، ص۵۱) كه احتمالاً همان كتاب الزيارات و الفضائل است كه ابن‌طاووس (على) در اقبال (ابن‌طاووس، على، اقبال الاعمال، ص۵۶۷ - ۵۶۸) از آن نقل كرده است.
آثار منسوب به ابن‌داوود به گزارش نجاشى (نجاشى، ص۳۸۴) عبارتند از:
۱. كتاب البيان عن حقيقة الصيام؛
۲. كتاب الحديثين المختلفين؛
۳. كتاب الذخائر؛
۴. كتاب الرد على ابن‌قُولَوی فى الصيام؛
۵. كتاب الرد على المظهر الرخصة فى المسكر؛
۶. كتاب الرسالة فى عمل السلطان؛
۷. كتاب السبحه (يا كتاب الشيخه)( قهپايى، ج۵، ص۱۳۴)؛
۸. كتاب صلوات الفرج وادعيت‌ها؛
۹. كتاب العلل؛
۱۰. كتاب فى عمل شهر رمضان؛
۱۱. كتاب الممدوحين و المذمومين (طوسى، فهرست، ص۱۳۶). لازم به ذكر است كه كتاب الرد على ابن‌قولويه فى الصيام در ردّ نظر ابن‌قولويه فقيه معاصر ابن‌داوود مبنى بر عدم نقصان ماه رمضان نوشته شده بوده (ابن‌طاووس، على، اقبال الاعمال، ص۶) و ابن‌قولويه نيز متقابلاً در دفاع از نظر خود كتاب الرد على ابن‌داوود فى عدد شهر رمضان را نوشته است (نجاشى، ص۱۲۴).
فهرست منابع:
(۱) آستان قدس، فهرست؛
(۲) ابن‌طاووس، عبدالكريم، فرحة الغری، نجف، ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م؛
(۳) ابن‌طاووس، على، اقبال الاعمال، تهران، ۱۳۹۰ق؛
(۴) ابن‌غصائری، حسين، «تكمله رساله ابن‌غالب الزراری فى آل اعين»، همراه كتاب رساله فى آل اعين ؛
(۵) خويى، ابوالقاسم، معجم رجال الحديث، نجف، ۱۳۹۸ق؛
(۶) زراری، ابوغالب، رساله فى آل اعين، به كوشش محمدعلى ابطحى اصفهانى، اصفهان، ۱۳۹۹ق؛
(۷) طوسى، محمد، تهذيب الاحكام، به كوشش حسن موسوی خرسان، بيروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م؛
(۸) طوسى، محمد، الرجال، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م؛
(۹) طوسى، محمد، فهرست، به كوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، المكتبة المرتضويه؛
(۱۰) قهپايى، عنايت‌الله، مجمع الرجال، به كوشش علامه اصفهانى، اصفهان، ۱۳۸۷ق؛
(۱۱) نجاشى، احمد، رجال، قم، ۱۰۴۷ق؛
