ابن‌زاغونی خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ زاغونى، ابوالحسن على بن عبيدالله بن نصر بن سري (۴۵۵- محرم ۵۲۷ق/۱۰۶۳- نوامبر ۱۱۳۲م)، محدث، متكلم، واعظ، مورخ و فقيه حنبلى مذهب. علت شهرت وي به ابن زاغونى نسبت او به روستايى از توابع بغداد به نام زاغونى است (ابن اثير، ۲/۵۳؛ ياقوت، ۲/۹۰۷- ۹۰۸). ابن تغري بردي سال وفات وي را ۵۲۶ق ثبت كرده است (۵/۲۵۰).
از شرح زندگى وي چيز مهمى دانسته نيست. دربارة او همين قدر مى‌دانيم كه نزد ابومحمد صريفينى، ابوالحسين بن نقوّز، ابوالغنائم ابن مأمون، ابوالقاسم ابن بُسري، ابومحمد ابن عبدالله بن عطاء هروي، ابومحمد ابن هَزارمَرْد و ديگران به استماع حديث پرداخت (ابن جوزي، المنتظم، ۱۰/۳۲؛ ذهبى، سير، ۱۹/۶۰۶؛ ابن رجب، ۱/۲۱۷) و ذهبى ( ميزان، ۳/۱۴۴) و ابن رجب (۱/۲۱۸) به وثاقت و صحت سماع وي تصريح نموده‌اند. فقه را نزد ابوعلى يعقوب بَرْزَبانى (د ۴۸۶ق) فراگرفت (ابن جوزي، مناقب، ۵۲۹) و سرآمد فقيهان عصر خويش گرديد، تا آنجاكه ذهبى او را شيخ حنابله خوانده است ( دول الاسلام، ۲۷۱). او در فقه حنبلى داراي آرائى شاذ بود كه ابن رجب به برخى از آنها اشاره كرده است (۱/۲۱۹-۲۲۰).
وي به سبب بعضى عقايد كلامى خود كه از افكار معتزله نشأت مى‌گرفت به بدعت گذاري متهم شده است (ذهبى، ميزان، همانجا؛ همو، المغنى، ۲/۴۵۱).
ابن زاغونى از قرائات قرآن و نحو و لغت آگاه بوده (ابن جوزي، المنتظم، همانجا). ذوق ادبى نيز داشته است، چه ابن تغري بردي او را شاعر خوانده (همانجا) و ابن جوزي او را خطيب دانسته است (همانجا).
وي داراي شاگردان زيادي بود كه از ميان آنان ابوالفرج ابن جوزي از همه مشهورتر است. ابن جوزي خود گويد كه فقه و حديث را نزد وي فراگرفته است (همانجا). از ديگر شاگردان او مى‌توان به برادرش ابوبكر ابن زاغونى، سِلَفى، ابن ناصر، ابن عساكر و ابوموسى مدينى اشاره نمود (نك: ذهبى، سير، همانجا).
ابن زاغونى در علوم مختلف داراي آثار متعددي بوده است كه از ميان آنها كتاب ذيل تاريخ ابن همدانى بر جاي مانده است. ابن همدانى در ذيلى بر تاريخ ابوالحسن ثابت بن سنان بن ثابت بن قره (د ۳۶۵ق/۹۷۶م) حوادث تاريخى را تا آغاز حكومت المسترشدبالله (حك ۵۱۲ - ۵۲۹ق/۱۱۱۸- ۱۱۳۵م) پى‌گيري كرده بوده و ابن زاغونى در ذيلى كه بر آن نوشته آن را تا ۵۲۷ق، سال وفات خود، ادامه داده است (ابن قفطى، ۱۰۹-۱۱۱؛ قس: ابن رجب، ۱/۲۱۸). حاجى خليفه (۱/۲۹۰) ذيل ابن زاغونى را تحت عنوان ذيل تاريخ ثابت بن قرة صابى آورده است. گفته شده كه قسمتى از اين كتاب در كتابخانة برلين موجود است (جواد، ۴(۱)/۵۳۴). از كتاب ديگر او به نام التلخيص فى الفرائض نيز نسخه‌اي در برلين موجود است ( آلوارت، شم .(۴۶۹۰
آثار منسوب به وي عبارتند از: ۱. الاقناع؛ ۲. الايصاح در اصول دين؛ ۳. جزء فى تصحيح حديث الاطيط؛ ۴. جزء فى عويص المسائل الحسابية؛ ۵. الخلاف الكبير؛ ۶. الدور و الوصايا؛ ۷. ديوان خُطَب؛ ۸. غُرَرُ البيان در اصول فقه؛ ۹. الفتاوي الرحبية؛ ۱۰. مجالس فى الوعظ؛ ۱۱. مسائل فى القرآن؛ ۱۲. المفردات كه شامل ۱۰۰ مسأله بوده است (ابن رجب، ۱/۲۱۷- ۲۱۸)؛ ۱۳. مقالة فى الحرف و الصوت (ذهبى، سير، ۱۹/۶۰۷)؛ ۱۴. مناسك الحج؛ ۱۵. الواضح (ابن رجب، همانجا).
مآخذ: ابن اثير، على، اللباب، بيروت، دارصادر؛ ابن تغري بردي، النجوم؛ ابن جوزي، عبدالرحمان، مناقب الامام احمد بن حنبل، به كوشش محمد امين الخانجى، قاهره، ۱۳۴۹ق؛ همو، المنتظم، حيدرآباد دكن، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م؛ ابن رجب، عبدالرحمان، الذيل على طبقات الحنابلة، به كوشش هنري لائوست و سامى الدهان، دمشق، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م؛ ابن قفطى، على، تاريخ الحكماء، به كوشش يوليوس ليپرت، لايپزيگ، ۱۹۰۳م؛ جواد، مصطفى، حاشيه بر تلخيص مجمع الا¸داب؛ ابن فوطى، دمشق، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م؛ حاجى خليفه، كشف، ذهبى، محمد، دول الاسلام، بيروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م؛ همو، سير اعلام النبلاء، به كوشش شعيب الارنؤوط، بيروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م؛ همو، المغنى فى الضعفاء، به كوشش نورالدين عتر، حلب، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م؛ همو، ميزان الاعتدال، به كوشش على محمد البجاوي، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م؛ ياقوت، بلدان؛
