• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌ضابط خام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن‌ِ ضابِط، ابوعمرو عثمان‌بن‌ ابى‌بكربن‌ حَمّود صدفى‌ سَفاقُسى‌ (۳۸۵- ح‌ ۴۴۰ق‌/۹۹۵- ۱۰۴۸م‌)، محدث‌ مالكى‌، اديب‌ و شاعر. او در سفاقس‌ (تونس‌) به‌ دنيا آمد (ابن‌ بشكوال‌، ۲/۴۰۸). نخستين‌ آگاهى‌ ما دربارة آموزش‌ وي‌ مربوط به‌ سالهاي‌ پس‌ از ۴۲۰ق‌/ ۱۰۲۹م‌ است‌ كه‌ در عراق‌ و سپس‌ ايران‌، نزد افرادي‌ مانند ابوعبدالله‌ محمد فسوي‌، مبارك‌ بن‌ على‌ هراس‌، طاهر بن‌ عبدالله‌ طبري‌، عبدالملك‌ بن‌ سياوش‌ كازرونى‌ و كريمه‌ بنت‌ احمد سرخسيه‌ به‌ استماع‌ حديث‌ پرداخت‌. در رأس‌ شيوخ‌ وي‌ از ابونُعَيم‌ اصفهانى‌ نام‌ برده‌ مى‌شود كه‌ ابن‌ ضابط در اصفهان‌ به‌ ملازمت‌ او در آمده‌ بود و خود اين‌ استاد را در علم‌ و عمل‌ بى‌مانند خوانده‌ است‌ (حميدي‌، ۲/۴۸۱؛ ضبى‌، ۴۱۰؛ ابن‌ بشكوال‌، همانجا). وي‌ پيش‌ از ۴۳۶ق‌/۱۰۴۴م‌، سفرهايى‌ نيز به‌ شام‌ و حجاز و مصر داشته‌ است‌ (همو، ۲/۴۰۹). در ۴۳۶ق‌ به‌ قرطبه‌ سفر كرد و در آنجا به‌ نقل‌ حديث‌ پرداخت‌. مدتى‌ نيز در ديگر شهرهاي‌ اندلس‌، از جمله‌ طليطله‌ گذراند و بار ديگر به‌ قرطبه‌ بازگشت‌. بسياري‌ از عالمان‌ اندلس‌ از او حديث‌ شنيده‌اند (حميدي‌، همانجا؛ ابن‌ بشكوال‌، ۲/۴۰۸- ۴۰۹) كه‌ از جملة آنان‌، حميدي‌، ابومحمد شعيب‌ بن‌ سعيد عبدري‌ و عبدالله‌ بن‌ حيان‌ اروشى‌ را مى‌توان‌ نام‌ برد (حميدي‌، همانجا؛ شكيب‌ ارسلان‌، ۳/۲۷، ۸۸). به‌ گواهى‌ حميدي‌ (۲/۴۸۱) ابن‌ ضابط دربارة تاريخ‌ و شرح‌ حال‌ دانشمندان‌ سرزمينهايى‌ كه‌ از آنها ديدار كرده‌ نيزاطلاعات‌ بسياري‌ فراهم‌ آورده‌ بود. وي‌ به‌ علوم‌ ادبى‌ نيز علاقه‌ داشت‌ و در اين‌ عرصه‌ چندان‌ تبحر يافته‌ بود كه‌ به‌ عنوان‌ عالم‌ به‌ لغت‌ و اعراب‌ شهرت‌ يافت‌ (ابن‌ بشكوال‌، ۲/۴۰۹؛ قس‌: ابن‌ فرحون‌، ۲/۸۵). وي‌ بخش‌ بزرگى‌ از ادبيات‌ سرزمينهاي‌ شرقى‌ اسلام‌ را به‌ مغرب‌ اسلامى‌ برد كه‌ از آن‌ جمله‌ اشعاري‌ از ابن‌ معتز و ابوعبدالله‌ مفجع‌ را مى‌توان‌ ياد داد (حميدي‌، ۲/۴۸۲؛ قس‌: ابن‌ فرحون‌، همانجا، كه‌ ابيات‌ نقل‌ شده‌ از ابن‌ معتز را به‌ ابن‌ ضابط نسبت‌ داده‌ است‌).
ابن‌ ضابط شعر نيز مى‌سروده‌ و اگر چه‌ بجز ابياتى‌ چند (نك: حميدي‌، همانجا؛ ابن‌ بشكوال‌، ۲/۴۸۱) از وي‌ برجاي‌ نمانده‌ است‌، اما همين‌ اندك‌ بيانگر آن‌ است‌ كه‌ در اين‌ زمينه‌ نيز چندان‌ بى‌بهره‌ نبوده‌ است‌. ابوعلى‌ صدفى‌ به‌ نقل‌ از خود او مى‌گويد كه‌ ابن‌ ضابط در طول‌ اقامتش‌ در قيروان‌ با شعراي‌ بنام‌ آن‌ ديار، همچون‌ ابن‌ رشيق‌ قيروانى‌، ابن‌ شرف‌، ابن‌ حجاج‌ و ديگران‌ دربارة اشعارش‌ مكاتباتى‌ داشته‌ و آنان‌ طى‌ ابياتى‌ سراسر آكنده‌ از مدح‌ و ستايش‌، شعر او را يادآور ادب‌ مشرق‌ زمين‌ خوانده‌اند (نك: ابن‌ بشكوال‌، ۲/۴۰۹-۴۱۰) و شايد همين‌ امر است‌ كه‌ موجب‌ شگفت‌ تجانى‌ و سراج‌ گشته‌ كه‌ چرا ابن‌ رشيق‌ نام‌ وي‌ را در الانموذ ذكر نكرده‌ است‌ (نك: تجانى‌، ۷۸؛ سراج‌، ۱(۲)/۳۳۵).
ابن‌ ضابط پس‌ از سفر دومش‌ به‌ قرطبه‌ به‌ قيروان‌ رفته‌ است‌. ظاهراً تا حدود ۴۴۰ق‌ ابوعمرو بن‌ حذاء به‌ وسيلة مكاتبه‌ با وي‌ در ارتباط بوده‌ (نك: ابن‌ بشكوال‌، ۲/۴۰۹)، لكن‌ پس‌ از آن‌ اطلاع‌ ديگري‌ در دست‌ نيست‌، جز آنكه‌ مى‌دانيم‌ چندي‌ بعد ميان‌ سالهاي‌ ۴۴۰-۴۴۴ق‌ در طى‌ يك‌ مأموريت‌ سياسى‌ كه‌ از جانب‌ معز بن‌ باديس‌ صَنهاجى‌ به‌ منطقة قسطنطنيه‌ داشته‌، در درگيريهاي‌ آن‌ سامان‌ كشته‌ شده‌ است‌ (ابن‌ بشكوال‌، حميدي‌، همانجاها).
از آثار وي‌، خبري‌ در دست‌ نيست‌، اما ابن‌ خير (ص‌ ۴۳۵) به‌ فهرسه‌اي‌ منسوب‌ به‌ وي‌ به‌ روايت‌ ابومحمد بن‌ عتاب‌ كه‌ ظاهراً از بزرگ‌ترين‌ راويان‌ و شاگردان‌ ابن‌ ضابط بوده‌، اشاره‌ مى‌كند. همچنين‌ سراج‌ (۱(۲)/۳۳۶) جزئى‌ را در حديث‌ بدو نسبت‌ مى‌دهد (نيز نك: زركلى‌، ۴/۲۰۴).
مآخذ: ابن‌ بشكوال‌، خلف‌، الصلة، قاهره‌، ۱۹۶۶م‌؛ ابن‌ خير، محمد، الفهرسة، به‌ كوشش‌ فرانسيسكو كودرا، بغداد، ۱۹۶۳م‌؛ ابن‌ فرحون‌، ابراهيم‌، الديباج‌ المذهب‌، به‌ كوشش‌ محمد احمدي‌ ابوالنور، قاهره‌، ۱۳۹۴ق‌/۱۹۷۴م‌؛ تجانى‌، عبدالله‌، رحلة، به‌ كوشش‌ حسن‌ حسنى‌ عبدالوهاب‌، تونس‌، ۱۹۵۸م‌. حميدي‌، محمد، جذوة المقتبس‌، به‌ كوشش‌ ابراهيم‌ ابياري‌، بيروت‌، ۱۴۰۳ق‌/۱۹۸۳م‌؛ زركلى‌، اعلام‌؛ سراج‌، محمد، الحلل‌ السندسية فى‌ الاخبار التونسية، به‌ كوشش‌ محمد حبيب‌ هيله‌، تونس‌، ۱۹۷۰م‌؛ شكيب‌ ارسلان‌، امير، الحلل‌ السندسية فى‌ الاخبار و الا¸ثار الاندلسيه‌، بيروت‌، دار مكتبة الحياة؛ ضبى‌، احمد، بغية الملتمس‌، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.



جعبه ابزار