ابن‌عات خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ عات، ابوعمر، احمد بن هارون بن احمد جعفر بن عات نَفْزي (۵۴۲ -۶۰۹ق/۱۱۴۷-۱۲۱۲م)، فقيه مالكى، محدث، اديب و مورخ اندلسى. او در روز جمعه ۵ شوال در نَفْزَه از شهرهاي اندلس متولد شد. مقدمات علوم را نزد پدر و اساتيد ديگر آموخت. در جوانى به مصر رفت و پس از آن حج گزارد، در مكه نزد استادانى حديث آموخت و از چند تن از آنان اجازة روايت گرفت و در فقه و حديث و ادب و تاريخ به درجه‌اي رفيع رسيد. وي در پايان عمر براي جهاد به زادگاه خويش بازگشت و در جنگ ميان مسيحيان و مسلمانان در اندلس كه به «واقعة عقاب» معروف است، ناپديد شد (ابن ابار، ۱/۱۰۱-۱۰۲).
معلمان او افزون بر پدرش، ابوالحسن بن محمد بن هذيل، ابوعبدالله ابن سَعاده، ابوبكر ابن بَيْبَش، ابوعبدالله ابن عبدالرحيم، ابوالحسن ابن عبدالعزيز حافظ، ابوطاهر سلفى، ابوعبدالله ابن حَضْرمى، ابوطاهر عوف و ابوطاهر ابن عثمانى بوده‌اند.
بسياري از شيوخ محدثان از او حديث نقل كرده‌اند، مانند احمد بن محمد وهب بكري از اهالى شاطبه (همو، ۱/۱۲۴)، ابوالحسن ابن قطان، ابوالحسن صاعد، ابوالخطاب ابن واحب، ابوالعباس ابن سيد الناس، ابومحمد عبدالرحمان بن برطلة، ابوبكر ابن مسدي و جمعى ديگراز بزرگان محدثان (ابن فرحون، ۵۹ -۶۰). وي در سلامت نفس و گفتار نيكو و حسن روايت و درايت، زبانزد خاص و عام بود (ابن فرحون، همانجا).
ابن عات مردي زاهد و متعبد بود، خرماي خشكيده مى‌خورد و لباس خشن مى‌پوشيد. وي نثري پخته و روان داشت و شعر نيكو مى‌گفت (ابن فرحون، ۶۰)، حافظ احاديث بسيار بود و متن كامل آنها را با ذكر سلسله روات نقل مى‌كرد (ابن ابار، ۱۰/۱۰۱).
آثار: ۱. طرر ابى هارون (در فقه). نسخه‌اي از اين كتاب به شمارة ۱۵۱۵ در كتابخانة عمومى رباط موجود است (علوش، ۲(۱)/۲۹۷)؛ ۲. النُزهة فى التعريف بشيوخ الوجهة، در ترجمة احوال استادان و مشايخ خود و برخى از صالحان آن روزگار؛ ۳. ريحانة النفس و راحة الانفس فى ذكر شيوخ الاندلس. يا ريحانة التنفس و راحة الانفس فى ذكر شيوخ الاندلس (سخاوي، ۲۵۱؛ مقري، ۲/۶۰۱). طبق گفتة عمر فروخ ابن عات كتابى در ذكر قاضيان شهر خودش شاطبه (و كتابى ديگر؟) در احوال قاضيان اندلس پرداخته بوده است.
مآخذ: ابن ابار، محمد، التكملة لكتاب الصلة، قاهره، ۱۹۵۶م؛ ابن فرحون، ابراهيم، الديباج المذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق؛ سخاوي، محمد، الاعلان بالتوبيخ، به كوشش فرانتس روزنتال، بغداد، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م؛ علوش، ي و عبدالله رجراجى، فهرس المخطوطات العربية، رباط، ۱۹۵۴م؛ فروخ، عمر، تاريخ الادب العربى، بيروت، ۱۹۸۲م؛ مقري تلمسانى، احمد، نفح الطيب، به كوشش احسان عباس، بيروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
