ابن‌عراقی خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِعِراقى، ابوزرعه ولى‌الدين احمد بن عبدالرحيم (۳ ذيحجه ۷۶۲-۲۷ شعبان ۸۲۶ق/۴ اكتبر ۱۳۶۱-۶ اوت ۱۴۲۳م)، فقيه و قاضى شافعى مصری بود. پدرش عالم مشهور حديث، حافظ زين‌الدين عراقى است. ابن‌عراقى در قاهره متولد شد (سخاوی، ج۱، ص۳۳۷) و در ۳ سالگى همراه پدر به دمشق رفت. پدر از كودكى مشوق او در تحصيل علم بود و او را در دمشق در مجالس درس شاگردان فخرالدين ابن بخاری و فخرالدين ابن عساكر و ديگر محدثان شركت داد و پس از چندی به قاهره بازگرداند (ابن‌فهد،ص۲۸۴- ۲۸۵؛ ابن‌تغری بردی، ج۱، ص۳۱۲). آنگاه ابن‌عراقى به حفظ قرآن پرداخت (سخاوی، ج۱، ص۳۳۷). در ۷۸۰ق بار ديگر به دمشق رفت و نزد طبقه جديدی از محدثان حديث شنيد. در عين حال از فراگيری ساير علوم نيز غافل نبود. ابن‌عراقى در زادگاهش قاهره و نيز در دمشق، بيت‌المقدس، مكه و مدينه نزد بزرگان زمان چون سراج‌الدين بلقينى، جمال‌الدين اسنوی، برهان‌الدين ابن جماعه، ابن‌ملقن، جمال‌الدين ابن نباته و ابوالبقاء سبكى، فقه، حديث و ديگر دانش‌ها را فراگرفت (ابن‌تغری بردی، ج۱، ص۳۱۳؛ سخاوی، ج۱، ص۳۳۷). پس از درگذشت پدر مشاغل او را عهده‌دار شد و در جامع طولونى و مدارس ديگر تدريس فقه و حديث را آغاز كرد و بعد از درگذشت همام‌الدين، شيخ مدرسه جماليه، به جانشينى او برگزيده شد. در دهه ۹۰ به نيابت قاضى عمادالدين كركى منصوب گرديد و مدت ۲۰ سال در اين مقام باقى ماند. در ۸۲۳ق برای به جای آوردن مناسبك حج به مكه رفت و در حرمين به تدريس پرداخت. پس از وفات قاضى جلال‌الدين بلقينى (۸۲۴ق) از سوی ملك ظاهر به قاضى القضاتى برگزيده شد. اما يك سال و اندی بعد در اثر دشمنى برخى دولتمردان از اين مقام بركنار شد و كمتر از يك سال بعد درگذشت. پيكر او را كنار پدرش به خاك سپردند ( ابن‌حجر، ج۸، ص۲۲؛ سخاوی، ج۱، ص۳۳۹- ۳۴۰).
آثار:
الف - چاپى:
۱. ذيل الكاشف ذهبى، به كوشش بوران صناوی، بيروت، ۱۹۸۶م؛
۲. شرح الصدر فى ذكر ليلة القدر، كه در ۱۳۴۳ق ضمن مجموعه‌ای در قاهره به چاپ رسيده است.
ب - خطى:
۱. الامالى، نسخه‌هايى از اين اثر در كتابخانه‌های بانكيپور موجود است؛
۲. تحرير الفتاوی على التنبيه و المنهاج و الحاوی، از اين اثر نسخه‌هايى در كتابخانه‌های ملى (ملى، ج۸، ص۴۵۲) و ازهريه (ازهريه، ج۲، ص۴۶۰) يافت مى‌شود. نسخه اخير در ۸۵۵ق كتابت شده است؛
۳. ذيل على ذيل العبر ذهبى، نسخه‌ای از اين اثر كه ذيلى است بر تذييل پدر مؤلف بر ذيل العبر ذهبى، در كتابخانه كوپريلى (كوپريلى، ج۱، ص۵۵۲) موجود است؛
۴. المستفاد من مبهمات المتن و الاسناد، نسخه‌هايى از اين اثر در كتابخانه‌های مرعشى (مرعشى، ج۱۰، ص۳۵۸) و برلين نگهداري مى‌شود؛
۵. المعين على ارجوزة ابن ياسمين، كه شرحى است بر منظومه ابن‌ياسمين در جبر و مقابله و نسخه‌هايى از آن در كتابخانه‌های اوقاف بغداد (طلس، محمد اسعد، الكشاف عن مخطوطات خزائن كتب لاوقاف،ص۳۲۹)، ظاهريه (ظاهريه، ص۵۸) و برلين وجود دارد؛
۶. النظم الوهّاج‌ّ فى نظم المنهاج، اين اثر كه بنا به تصريح مؤلف در ۷۸۸ق تأليف شده، شرحى است بر نظم منهاج الاصول از پدرش و نسخه‌ای از آن در كتابخانه مجلس شورا (شورا، ج۹، ص۷۰) نگهداری مى‌شود. نسخه‌هايى از ديگر تأليفات وی نيز در برخى از كتابخانه‌های جهان موجود است .
آثار ديگری نيز از وی ياد شده كه نسخه‌ای از آن‌ها در دست نيست (ابن‌فهد، محمد، «لحظ الالحاظ»، ذيل تذكرة الحفاظ ذهبى،ص۲۸۷؛ ابن‌تغری بردی، ج۱، ص۳۱۵؛ سخاوی، ج۱، ص۳۴۳؛ داوودی، ج۱، ص۵۱).
فهرست منابع:
(۱) ابن‌تغری بردی، يوسف، المنهل الصافى، به كوشش احمد يوسف نجاتى، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م؛
(۲) ابن‌حجر، احمد بن على، انباء الغمر بابناء العمر، حيدرآباد دكن، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م؛
(۳) ابن‌فهد، محمد، «لحظ الالحاظ»، ذيل تذكرة الحفاظ ذهبى، حيدرآباد دكن، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م؛
(۴) ازهريه، فهرست؛
(۵) داوودی، محمد، طبقات المفسرين، بيروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م؛
(۶) سخاوی، محمد، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۳ق؛
(۷) شورا، خطى؛
(۸) طلس، محمد اسعد، الكشاف عن مخطوطات خزائن كتب لاوقاف، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م؛
(۹) ظاهريه، خطى (رياضيات)؛
(۱۰) كوپريلى، خطى؛
(۱۱) مرعشى، خطى؛
(۱۲) ملى، خطى؛
