ابن‌قاضی بعلبک(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن قاضى بَعْلَبَك، بدرالدين مظفربن عبدالرحمان بن ابراهيم، طبيب، فقيه و حافظ قرآن در سده ۷ق /۱۳م. او را به سبب اينكه پدرش قاضى بعلبك بود، ابن قاضى بعلبك خوانده اند. ابن ابى اصيبعه و ابن عبری به رغم اينكه هر دو معاصر ابن قاضى بوده اند، مطلبى درباره تاريخ تولد وی نياورده اند. ابن عبری (ابن عبری، ج۱، ص ۲۷۵) تنها به ذكر خلاصه ای از زندگى وی و كتاب مُفرّح النفس او اكتفا كرده است، و بيشتر كسانى كه از ابن قاضى ذكری به ميان آورده اند، به گفته های ابن ابى اصيبعه استناد كرده اند. ابن قاضى در دمشق تولد و رشد يافت و نزد مهذب الدين عبدالرحيم بن على دَخوار (د ۶۲۸ق /۱۲۳۰م ) طب آموخت و در آن مهارت يافت. در ۶۲۲ق كه مهذب الدين برای معالجه ملك الاشرف موسى ايوبى (حك ۶۲۶ -۶۳۴ق ؟/۱۲۲۹-۱۲۳۷م ) نزد وی رفت، ابن قاضى نيز با او همراه شد. مدتى بعد كه به شام بازگشت، در بيمارستان رقه به طبابت مشغول شد و در آنجا كتابى درباره خصوصيات طبيعى شهر رقه ( مزاج الرقّه ) به رشته تحرير درآورد. وی در دوران اقامت چند ساله خود در رقه، به تحصيل حكمت نزد زين الدين اعمى پرداخت. چون به دمشق بازگشت، در ۶۳۵ق /۱۲۳۷م به خدمت مظفرالدين يونس بن مودود بن الملك العادل فرا خوانده شد و در ۶۳۷ق به سمت رياست اطبا و جراخان و چشم پزشكان گمارده شد. ابن قاضى با داشتن اين مشاغل همچنان به تحصيلات خود در علم پزشكى ادامه داد. در ۶۴۵ق نيز از سوی ملك الصالح ايوبى، امير دمشق، در مشاغل پيشين ابقا شد. او نزد ديگر اميران ايوبى دمشق نيز از منزلت خاصى برخوردار بود و مقرری ماهانه داشت. در همين مدت در بيمارستان نوری به معالجه بيماران هم مى پرداخت. ابن قاضى بعلبك سپس به تحصيل علوم دينى روی آورد، به همين سبب در خانه ای در نزديكى مدرسه قليجيه اقامت گزيد و به آموختن فقه، ادبيات، تفسير و قرائت نزد شهاب الدين ابوشامه پرداخت (ابن ابى اصيبعه، ج۲، ص۲۵۹-۲۶۰) و ظاهراً تا آخر عمر به همين كار ادامه داد. از تاريخ درگذشت او نيز آگاهى در دست نيست، اما همچنان كه حاجى خليفه (حاجى خليفه، ج۲، ص۱۷۷۲) حدس زده است، مى بايست پس از ۶۵۰ق /۱۲۵۲م بوده باشد.
ابن ابى اصيبعه او را به پرهيزگاری و دين داری ستوده است. از جمله كارهای قابل توجهى كه به ابن قاضى بعلبك نسبت داده مى شود، توسعه بيمارستان نوری و آب رسانى آن را مى توان ذكر كرد. او خانه های مجاور بيمارستان را خريد و به بيمارستان ملحق كرد و اتاق های آن را توسعه داد (ابن ابى اصيبعه، ج۲، ص۲۶۰-۲۶۲).
آثار: تنها اثری كه تاكنون از ابن قاضى بعلبك به دست آمده، كتابى است با عنوان شرح تذكرة المعرفة لابقراط. نسخه ای از اين اثر در كتابخانه قاسم رجب در بغداد موجود است (زركلى، ج۷، ص۲۵۶). كتابى نيز در كتابخانه رياض با عنوان شرح مقدمة المعرفة لابقراط موجود است كه به نظر زركلى احتمالاً اين هر دو يك كتاب هستند. علاوه بر اين، آثار ديگری نيز به او نسبت داده شده است :
۱. مفرح النفس (ابن ابى اصيبعه، ج۲، ص۲۶۳). در كتابخانه سامى ابراهيم حداد در سوريه كتابى نيز با همين عنوان وجود دارد، ولى از مؤلف آن به نام شرف الدين محمد بن عمر بغدادی ياد شده است. به گفته حداد (حداد فريد سامى، ج۱، ص ۸۹) بورگل، آن را در زمره آثار ابن قاضى بعلبك دانسته و گويا درصدد نشر آن بوده است.
۲. شرح كتاب الاخلاط: ترجمه حنين بن اسحاق).
۳. مقالة فى مزاج الرقة (ابن ابى اصيبعه، ج۲، ص۲۶۳).
۴. الملح فى الطب (ابن ابى اصيبعه، ج۲، ص۲۶۳).
(۱) ابن ابى اصيبعه احمد، عيون الانباء، به كوشش آوگوست مولر، قاهره، ۱۲۹۹ق /۱۸۸۲م؛
(۲) ابن عبری گريگوريوس، تاريخ مختصر الدول، به كوشش انطون صالحانى، بيروت، ۱۸۹۰م؛
(۳) حاجى خليفه، كشف؛
(۴) حداد فريد سامى، فهرس المخطوطات الطبية العربية، حلب، ۱۴۰۴ق /۱۹۸۴م؛
(۵) زركلى، اعلام.
