ابن‌لبان(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ لَبّان، شمس‌الدين ابوعبدالله محمد بن احمد بن عبدالمؤمن اِسْعِري دمشقى (۶۷۹ -۲۴ يا ۲۵ شوال ۷۴۹ق/۱۲۸۰- ۱۵ يا ۱۶ ژانوية ۱۳۴۹م)، فقيه شافعى، محدث، صوفى، اديب و مفسر. او در دمشق به دنيا آمد و در همانجا نشأت يافت (يافعى،ج۴، ص۳۳۳). مقدمات ادب را از شمس‌الدين محمد بن ابى الفتح آموخت و شاطبيه را نزد پدرش شهاب‌الدين خواند (يافعى، ج۴، ص۳۳۳) و از ابوحفص ابن قواس، ابوالحسين يونينى و شرف‌الدين فزاري حديث شنيد (صفدي،ج۲، ص۱۶۸؛ داوودي،ج۲، ص۸۰). سپس به مصر رفت و از عبدالمؤمن بن خلف دِمياطى در قاهره، عبدالرحمان بن عبدالقوي خثعمى در جيزه، على بن احمد غَرّافى در اسكندريه و حسن بن عبدالكريم غماري سبط زيادة حديث شنيد (صفدي، ج۲، ص۱۶۸؛ ابن رافع،ج۲، ص۱۰۴). فقه را از جمال‌الدين شريشى، نجم‌الدين ابن رفعه، كمال‌الدين ابن زملكانى و صدرالدين ابن وكيل فراگرفت و همگى به او اجازة فتوا دادند (يافعى، ج۴، ص۳۳۳). ابن لبان بر اثر آشنايى و مصاحبت با ياقوت حبشى شاذلى در اسكندريه (يوسفى، ص۳۳۹)، بدو گرايش يافت، و به دامادي وي درآمد (شعرانى، ج۲، ص۲۰).
او در مصر ابتدا در جامع عتيق مجالس درس و وعظ داشت و بر طريق شاذليه سخن مى‌گفت (اسنوي، ج۲، ص۳۷۰؛ ابن قاضى شهبه، ج۳، ص۶۹). وي علاوه بر خطابت جامع اَفْرَم و سپس جامع آقسنقر ناصري، تدريس در مدرسة خشابيه را برعهده داشته است (اسنوي، ج۲، ص۳۷۰؛ ابن دقماق،ج۱۳، ص/۲۰۵؛ ابن قاضى شهبه، ج۳، ص۶۸). از شاگردان او در فقه و اصول ابن ام قاسم و تقى‌الدين محمد ابن ببائى را مى‌توان نام برد (ابن قاضى شهبه، ج۳، ص۹۳؛ ابن حجر، ج۲، ص۱۳۹).
فردي مالكى به نام عبدالواحد ابن مغربى برضد ابن لبان اقامه دعوا كرده، مدعى شد كه او قائل به عدم حرمت سجود بر بت و تفضيل ياقوت حبشى بر بعضى از صحابه و غلو در حق اوست، ولى با وساطت چند تن از اميران، سلطان از قضات خواست كه به توبه دادن ابن لبان اكتفا كنند (يوسفى، ص۳۳۹). در ۱۰ محرم ۷۳۷ق/۱۹ اوت ۱۳۳۶م، بار ديگر ابن لبان به اتهام قول به حلول و اتحاد و غلو در عقايد قرمطى به محكمه احضار شد و به بعضى از موارد اتهام اعتراف نمود، اما با شفاعت برخى از بزرگان از قتل او صرف‌نظر شد، ولى از تبليغ منع گرديد (ابن كثير، ج۱۴، ص۱۷۷؛ نيز ابن حجر، ج۵، ص۶۰؛ مقريزي، ج۲(۲)، ص۴۰۸). ابن لبان چند سال بعد، در ۷۴۴ق/۱۳۴۳م در آرامگاه شافعى در قرافه به تدريس پرداخت (حسينى، ص۱۴۹؛ اسنوي، ج۲، ص۳۷۰) و سرانجام در اثر ابتلا به طاعون درگذشت (اسنوي، ج۲، ص۳۷۰).
ابن لبان شعر نيز مى‌سروده و يافعى اشعار او را ستوده است (يافعى، ج۳، ص۳۳۴) و نمونه‌اي از اشعار وي توسط سبكى (سبكى، ج۹، ص۹۵-۹۶)، ابن اياس (ابن اياس، ج۱(۱)، ص۵۲۷) و داوودي (داوودي، ج۲، ص۸۲) نقل شده است. نقشبندي (نقشبندي، ص۵۴۴) نسخه‌اي خطى را در موزة عراق معرفى كرده كه دربردارندة اشعاري از ابن لبان است.
تنها اثر چاپ شدة ابن لبان رد معانى الا¸يات المشابهات الى معانى الا¸يات المحكمات است كه در قاهره در مطبعة المحمودية و نيز در بيروت در ۱۳۲۸ق و بار ديگر به كوشش حافظ وهبه در استانبول در ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م به چاپ رسيده است. همچنين از كتاب تفسير او كه گويا در اواخر عمر آن را شروع كرده و ناتمام مانده است (يافعى، ج۳، ص۳۳۴) نسخه‌هايى در كتابخانه‌هاي سليمانية استانبول و دارالكتب قاهره ؛ (خديويه، ج۱، ص۱۴۱) موجود است (كوپريلى، ج۲، ص۳۰۹؛ يافعى، ج۳، ص۳۳۴؛ ابن حجر، ج۵، ص۶۱).
منابع:
(۱)ابن اياس، محمد، بدائع الزهور، به كوشش محمد مصطفى، قاهره، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م؛
(۲)ابن حجر عسقلانى، احمد، الدرر الكامنة، حيدرآباد دكن، ۱۳۹۶ق؛
(۳)ابن دقماق، ابراهيم، ترجمان الزمان، نسخه عكسى موجود در كتابخانة مركز؛
(۴)ابن رافع سلامى، محمد، الوفيات، به كوشش صالح مهدي عباس و بشار عواد معروف، بيروت، ۱۹۸۲م؛
(۵)ابن قاضى شهبه، ابوبكر، طبقات الشافعية، حيدرآباد دكن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م؛
(۶)ابن كثير، البداية؛
(۷)اسنوي، عبدالرحمان، طبقات الشافعية، به كوشش عبدالله جبوري، بغداد، ۱۳۹۱ق؛
(۸)حسينى دمشقى، محمد، «ذيول العبر»، همراه با العبر ذهبى، به كوشش محمد سعيد زغلول،بيروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م؛
(۹)خديويه، فهرست؛
(۱۰)داوودي، محمد، طبقات المفسرين، بيروت، ۱۹۸۳م؛
(۱۱)سبكى، عبدالوهاب، طبقات الشافعية الكبري، به كوشش محمود محمد طناحى و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۴ق؛
(۱۲)شعرانى، عبدالوهاب، لواقح الانوار، قاهره، ۱۹۵۴م؛
(۱۳)صفدي، خليل، الوافى، به كوشش ددرينگ، استانبول، ۱۹۴۹م؛
(۱۴)كوپريلى، خطى؛
(۱۵)مقريزي، احمد، السلوك، به كوشش محمد مصطفى زياده، قاهره، ۱۹۴۲م؛
(۱۶)نقشبندي، اسامه ناصر وظمياء محمد عباس، مخطوطات الادب فى المتحف العراقى، كويت، ۱۹۸۵م؛
(۱۷)يافعى، عبداالله، مرآةالجنان، حيدرآباد دكن، ۱۳۹۰ق؛
(۱۸)يوسفى، موسى، نزهة الناظر، به كوشش احمد حطبط، بيروت، ۱۹۸۶م؛
