ابنمأمون خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْنِ مأْمون، احمد بن على الزوال (ذيقعدة ۵۰۹ -۱۹ شعبان ۵۸۶/ آوريل ۱۱۱۶-۲۱ سپتامبر ۱۱۹۰)، نحوي، لغوي، محدث و خطاط. او از نادر كسانى است كه زندگى نامة خود را نوشته و ياقوت عيناً آن را نقل كرده است. گفتههاي ديگران نيز بيشتر نقل از همين زندگىنامه است. جد اعلاي او مأمون خليفه بود و به همين سبب است كه وي نيز به ابن مأمون شهرت يافته است (ياقوت، ۴/۱۷۵).
ابن مأمون در محلة درب فيروز بغداد زاده شد و چون درگذشت در محلة باب حرب همان شهر به خاك سپرده شد (همو، ۴/۱۷۷؛ قفطى، ۱/۸۹). پدرش در دوران خلافت مستظهر (۴۸۷-۵۱۲ق/۱۰۹۴- ۱۱۱۸م) و بعد در عهد مسترشد (۵۱۲ -۵۲۹ق/۱۱۱۸- ۱۱۳۵م) مدتى رياست «ديوان زمام» را به عهده داشت (ياقوت، همانجا). ابن مأمون در اوان جوانى قرائات دهگانه را به همراه اسماعيل بن جواليقى (پسر ابومنصور جواليقى) نزد ابوبكر على مرزوقى و فنون خوشنويسى را نيز نزد حسن بن منصور جزري آموخت (همانجاها). وي مدت ۱۱ سال در مصاحبت ابومنصور جواليقى (د ۵۳۹ق/۱۱۴۴م) بود و نحو و لغت را از او آموخت و كتابهاي متعددي نيز نزد او خواند (همانجاها). ابن مأمون از استادان و مشاهير عصر خود از جمله ابن الحصين و ابوالعز ابن كادش و بدر مولى عبدالمحسن حديث شنيد (ذهبى، ۱۱۲؛ قفطى، همانجا).
ابن دبيثى گويد كه از وي حديث شنيده و ابوالفتوح ابن حصري از او روايت كرده است (ذهبى، همانجا). ابن مأمون در ۵۳۴ق/۱۱۴۰م منصب قضاي دُجَيلِ بغداد را به عهده گرفت (ياقوت، ۴/۱۷۸؛ قفطى، همانجا) و مدتى در اين سمت باقى ماند، اما همينكه مستنجد به خلافت (۵۵۵ -۵۶۶ق/۱۱۶۰-۱۱۷۱م) رسيد، بر قضات سخت گرفت و اموال بسياري از آنان از جمله ابن مأمون را مصادره كرد (ياقوت، ۴/۱۸۱). وي مدت ۱۱ سال يعنى تا پايان خلافت مستنجد در چنين وضعى به سر برد (همانجا)، ولى با روي كار آمدن مستضىء (۵۶۶ - ۵۷۵ق/۱۱۷۱- ۱۱۷۹م) مورد لطف وي قرار گرفت و با وساطت وزير عضدالدوله در برخى امور حكومتى به كار گمارده شد (همو، ۴/۱۸۳). ابن مأمون شعر نيز مىسرود و ياقوت (۴/۱۸۴- ۱۸۵) ۶ بيت از اشعار او را ضبط كرده است.
آثار: ۱. اسرار الحروف، كه در آن از مخارج و مواضع حروف و اشتقاق اسمها و آراء مختلف علماي لغت در اين باره به بحث پرداخته بود (ياقوت ۴/۱۸۲)؛ ۲. شرح كتاب فصيح ثعلب (همانجا؛ بغدادي، ۱/۸۸).
مآخذ: بغدادي، هديه؛ ذهبى، محمد، المختصر المحتاج اليه من تاريخ ابن الدبيثى، بيروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م؛ قفطى، على، انباه الرواة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم، قاهره، ۱۳۶۹ق/۱۹۵۰م؛ ياقوت، ادبا.