ابن‌نقطه خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْنِ نُقْطه، ابوبکرمعین‌الدین محمدبن عبدالغنی بن ابی بکر حنبلی (۱۰ رجب ۵۷۹-۲۲ صفر ۶۲۹ق/۲۹ اکتبر ۱۱۸۳-۱۹ دسامبر ۱۲۳۱م)، عالم رجال و حدیث در بغداد. نقطه نام دایۀ جد پدرش بود (ذهبی، تذکره، ۴/۱۴۱۳). ابن نقطه از ابتدا علاقه‌مند به حدیث شد و برای استماع آن به مسافرت پرداخت. بدین منظور به خراسان، جبل، جزیره، شام و مصر رفت (ابن خلکان، ۴/۳۹۲). برخی از اهل حدیث او را توثیق کرده و ستوده‌اند (ذهبی، سیر، ۲۲/۳۴۸؛ ابن رجب، ۲/۱۸۳). عبدالوهاب بن سکینه، عمربن طبرزد، ابوالفتح مندائی، منصور فراوی، مؤید طوسی و عبدالقادر رُهاوی از جملۀ مشایخ او بوده‌اند (ابن نقطه، الاستدراک، جم ؛ ذهبی، تذکره، ۴/۱۴۱۲). زکی‌الدین منذری، عبدالکریم بن منصور اثری، حسین بن ابراهیم اربلی، احمدبن ابراهیم فاروثی و ابوالیمن عبدالصمد بن عبدالوهاب ابن عساکر و برخی دیگر از او روایت کرده‌اند (همان، ۴/۱۴۱۳؛ کتانی، ۱/۲۱۴؛ قس: منذری، ۳/۳۰۰).
از اثار وی التقیید لمعرفه الرواه والسنن و المسانید، در ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م در حیدرآباد دکن به چاپ رسیده است. این کتاب ذیلی است بر کتابهایی که رجال و راویان صحاح سته را ضبط کرده‌اند، ولی ابن نقطه رجال برخی دیگر از کتب مشهور، یعنی راویان حدود ۳۰ کتاب از صحاح و سنن و مسانید را مورد بررسی قرار داده است (ابن نقطه، التقیید، ۱/۱-۳). دیگر اثر مهم ابن نقطه کتاب الاستدراک اوست که ذیلی است بر کتاب الاکمال ابن ماکولا و نسخۀ خطی آن در کتابخانه‌های ظاهریه (ظاهریه، ۱۲۷)، گوتا (پرچ، شم ۱۷۵۹)، گارت (حتی، شم ۱۴۴۸) موجود است. وی در این اثر به ضبط نامهای مشابه پرداخته است. ذیلهایی نیز بر این کتاب نوشته شده است؛ از آن جمله ذیل ابن صابونی که در ۱۳۷۷ق در بغداد با عنوان تکمله اکمال الاکمال به چاپ رسیده است و ذیل دیگری از منصوربن سیم که در دارالکتب مصر موجود است (خدیویه، ۱/۲۳۶). همچنین اثری با عنوان الفوائد العوالی المنتقاه من حدیث مالک بن انس از ابن نقطه در کتابخانۀ ظاهریه نگهداری می‌شود (فهرست مجامیع، ۱۵۷). از دیگر آثار وی در منابع به الانساب (یافعی، ۴/۶۸) والمُلتَقَط مما فی کتب الخطیب و غیره من الوَهم و الغَلَط (ذهبی، سیر، ۲۲/۳۴۹) اشاره شده است.
مآخذ: ابن خلکان، وفیات؛ ابن رجب، عبدالرحمن، الذیل علی طبقات الحنابله، به کوشش محمد حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۳م؛ ابن نقطه، محمد، الاستدراک، نسخۀ خطی کتابخانۀ ظاهریه؛ همو، التقیید لمعرفه الرواه و السنن والمسانید، به کوشش شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م؛ خدیویه، فهرست؛ ذهبی، محمدبن احمد، تذکره الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م؛ همو، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال سرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م؛ ظاهریه، خطی (حدیث)؛ فهرس مجامیع المدرسه العمریه، به کوشش یاسین محمد سواس، کویت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م؛ کتانی، عبدالحی، فهرس الفهارس، فاس، ۱۳۴۶ق؛ منذری، زکی‌الدین، التکلمه لوفیات النقله، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م؛ یافعی، عبداللـه بن اسعد، مرآه الجنان، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق؛
