ابوالبیان(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَبوالْبَیان، نَبَأ بن محمد بن محفوظ قرشی دمشقی شافعی، معروف به ابن حورانی (د ۵۵۱ق/۱۱۵۶م)، صوفی، ادیب، شاعر، فقیه و محدث. طریقۀ بیانیه در دمشق منسوب به اوست. از سرگذشت و چگونگی سیر و سلوک و نیز استادان و شاگردان وی آگاهی چندانی در دست نیست. گفته‌اند که وی از کسانی چون ابن موازینی و ابن قبیس مالکی حدیث شنیده (یاقوت، ج۱۹، ص۲۱۴؛ ذهبی، العبر، ج۳، ص۱۵؛ سبکی، ج۴، ص۳۱۸) و برخی چون ابن وفای سُلَمی و قاضی اسعد بن منجا از او حدیث شنیده اند (یاقوت، ج۱۹، ص۲۱۴؛ سبکی، ج۴، ص۳۱۸؛ ذهبی، سیر، ج۲۰، ص۳۲۶). وی از میان صوفیه با ارسلان دمشقی مصاحبت داشته (یاقوت،ج۱۹، ص۲۱۴؛ سبکی، ج۴، ص۳۱۸؛ یافعی، ج۳، ص۲۹۸) و ابن ملقن سلسلۀ خرقۀ خود را به او رسانده است (ابن ملقن، ص۵۰۴-۵۰۵). به ابوالبیان کراماتی نیز نسبت داده‌اند که حاکی از اعتقاد عامۀ مردم به اوست (سبکی، ج۴، ص۳۱۸؛ ابن حورانی، ص۶۲؛ نبهانی، ج۱، ص۶۱۱؛ تاج العروس، ذیل «تبن» و «نبأ»). وی در دمشق درگذشت و در باب الصغیر در جوار صحابه به خاک سپرده شد (ابن قلانسی،ص۵۱۲؛ پس از مرگ او مریدانش بر آن شدند که بر مزار وی رباطی بسازند. این رباط به همّت ملک نورالدین محمود زنگی از اتابکان شام بنا گردید (سبکی، ج۴، ص۳۱۸؛ ذهبی، سیر، ج۲۰، ص۳۲۶) و به محلی برای برگذاری مجالس ذکر مریدان شیخ تبدیل شد.
ابوالبیان ادعیه و اذکاری مسجّع داشته است (ذهبی، العبر، ج۳، ص۱۵؛ ابن شاکر، ج۱۲، ص۴۹۳؛ سبکی، ج۴، ص۳۱۸؛ یافعی، ج۳، ص۲۹۸) و به گفتۀ سبکی (سبکی، ج۴، ص۳۱۸) یکی از اذکار او تا زمان وی متداول بوده است. ابن کثیر کتابی مشتمل بر منظومه‌هایی از وی، به خط خود او، دیده بود که مریدانش آنها را، تا زمان ابن کثیر (د ۷۷۴ق)، با لهجه‌ای غریب می‌خوانده‌اند. به نظر می‌رسد که این منظومه‌ها همان اذکار خاص ابوالبیان بوده که وی از بیم آشکار شدن اسرار و اعتقادات طریقۀ بیانیه آنها را با زبانی رمزی سروده بوده است. افزون بر اینها آثار و اشعار دیگری نیز به وی نسبت داده‌اند، از جمله: منظومه فی الصاد و الضاد (یاقوت، ج۱۹، ص۲۱۴؛ سبکی، ج۴، ص۳۱۸)؛ ردّیه‌ای بر متکلمان (ذهبی، العبر، ج۳، ص۱۵؛ ابن عماد، ج۴، ص۱۶۰؛ نعیمی، ج۲، ص۱۹۲). وی مجموعه‌هایی نیز داشته است (یاقوت، ج۱۹، ص۲۱۴؛ ذهبی، العبر، ج۳، ص۱۵؛ ابن شاکر، ج۱۲، ص۴۹۳؛ ابن عماد، ج۴، ص۱۶۰).
منابع:
(۱)ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، مرآه الزمان، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م؛
(۲) ابن حورانی، عثمان بن احمد، الاشارات الی اماکن الزیارات یا زیارات الشام، به کوشش بسّام عبدالوهاب جایی، دمشق، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م؛
(۳) ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، به کوشش فیصل سامر و نبیله عبدالمنعم داوود، بغداد، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م؛
(۴) ابن عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۰ق؛
(۵) ابن قلانسی، حمزه بن اسد، تاریخ دمشق، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م؛
(۶) ابن کثیر، البدایه والنهایه، به کوشش احمد ابوملحم و دیگران، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م؛
(۷) ابن ملقن، عمربن علی، طبقات الاولیاء، به کوشش نورالدین شریه، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م؛
(۸) تاج العروس؛
(۹) ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م؛
(۱۰) ذهبی، محمد بن احمد، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م؛
(۱۱) سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیه الکبری، قاهره، ۱۳۲۴ق؛
(۱۲) نبهانی، یوسف بن اسماعیل، جامع کرامات الاولیاء، به کوشش ابراهیم عطوه عوض، قاهره، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م؛
(۱۳) نعیمی دمشقی، عبدالقادر بن محمد، الدارس فی تاریخ المدارس، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م؛
(۱۴) یافعی، عبداللـه بن اسعد، مرآه الجنان، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۸ق؛
(۱۵) یاقوت، ادبا.
