• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالحسین محمد بن علی بصری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: ابوالحسین محمد بن علی بصری


ابوالحسین محمد بن علی بصری (م ۴۳۶ هـ.ق) از متکلمان برجسته و پیشوایان معتزله بود که در بغداد به تدریس علم کلام پرداخت.
او شاگردان بسیاری داشت، از جمله خطیب بغدادی و عبداللّه جرجانی بودند.
وی تألیفاتی در اصول فقه و کلام مانند المعتمد فی اصول الفقه، تصفح الادله و شرح الاصول الخمسه از او برجای مانده است.
فخرالدین رازی در تألیف المحصول از آثار وی بهره برده است.
ایشان در ربیع‌الاول ۴۳۶ (هجری قمری) در بغداد درگذشت و در مقبره شونیزی دفن شد.


ابوالحسین محمد بن علی بن طیّب بصری
[۱] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
[۲] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۲.    
[۳] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
[۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    
[۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    
[۶] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۸.    
[۷] ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۵۴.    
[۸] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۳.    
[۹] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۴۰.    
[۱۰] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
وی اهل بصره و ساکن بغداد بود.
[۱۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    
[۱۲] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۸.    
او از دانشمندان علم کلام
[۱۳] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
[۱۴] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۸.    
[۱۵] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۳.    
[۱۶] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
و از پیشوایان معتزله به شمار می‌آمد.
[۱۷] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۲.    
[۱۸] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
[۱۹] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
[۲۰] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
[۲۱] ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۵۴.    
[۲۲] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۳.    


وی فردی فصیح و بلیغ و دارای اطلاعات بسیاری بود.
[۲۳] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    

گفته‌اند: فخرالدین رازی کتاب المحصول خویش را از کتاب المعتمد فی اصول الفقه ابوالحسین بصری اخذ کرده است.
[۲۴] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
[۲۵] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    


از استادان ابوالحسین اطلاعی در دست نیست، ولی از فردی به نام هلال بن محمد تنها یک حدیث نقل کرده است.
[۲۶] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
[۲۷] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم،ج۱۵، ص۳۰۰.    
[۲۸] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
[۲۹] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۴.    


محمد بن علی در بغداد به تدریس علم کلام اشتغال داشت و شاگردان بسیاری در حلقه درس او شرکت می‌کردند.
[۳۰] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
[۳۱] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    

شاگردانی چون خطیب بغدادی و عبداللّه جرجانی از وی مطالبی شنیده و روایت کرده‌اند.
[۳۲] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
[۳۳] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
[۳۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    

ابوعلی بن ولید و ابوالقاسم بن بتّان معقول را از وی فرا گرفته‌اند.
[۳۵] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    


بصری دارای آثار و تصنیفاتی در موضوعات مختلف بوده که عبارت‌اند از:
• المعتمد فی اصول الفقه؛
[۳۶] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
[۳۷] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۸.    
[۳۸] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۴۰.    
[۳۹] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    

• تصفّح الادله در دو مجلد؛
[۴۰] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
[۴۱] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    
[۴۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    
[۴۳] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    

• غرر الادلّه؛
[۴۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۳.    
[۴۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    
[۴۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام،، ج۶، ص۲۷۵.    
[۴۷] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
[۴۸] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۴۰.    

• شرح الاصول الخمسه؛
[۴۹] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۳.    
[۵۰] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    
[۵۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    
[۵۲] اذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۴۰.    
[۵۳] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    

• شرح اسماء الطبیعی؛
[۵۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    

• فائت العین علی کتاب العین.
[۵۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    



محمد در ماه ربیع الاول سال ۴۳۶ (هجری قمری) در بغداد وفات کرد.
[۵۶] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
[۵۷] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
[۵۸] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
[۵۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    
[۶۰] ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۵۵.    

ابوعبداللّه صیمری بر او نماز گزارد
[۶۱] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
[۶۲] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۳.    
[۶۳] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
[۶۴] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۴.    
[۶۵] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
و در مقبره شونیزی بغداد دفن گردید.
[۶۶] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
[۶۷] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۳.    
[۶۸] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
[۶۹] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۴.    
[۷۰] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    

(دیگر منابع:
[۷۱] قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکماء، ص۲۹۳.
[۷۲] مهدی لدین الله، احمد بن یحیی، طبقات المعتزله، ص۱۱۸.
[۷۳] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۹۸.    
[۷۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۲.    
[۷۵] ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۵۴.    
[۷۶] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۸.    
[۷۷] ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۱۶۷.    
[۷۸] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۳.    
[۷۹] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۴۰.    
[۸۰] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
)


۱. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
۲. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۲.    
۳. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    
۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    
۶. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۸.    
۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۵۴.    
۸. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۳.    
۹. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۴۰.    
۱۰. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
۱۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    
۱۲. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۸.    
۱۳. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
۱۴. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۸.    
۱۵. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۳.    
۱۶. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
۱۷. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۲.    
۱۸. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
۱۹. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
۲۰. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
۲۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۵۴.    
۲۲. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۳.    
۲۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
۲۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
۲۵. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
۲۶. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
۲۷. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم،ج۱۵، ص۳۰۰.    
۲۸. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
۲۹. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۴.    
۳۰. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
۳۱. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
۳۲. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
۳۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
۳۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    
۳۵. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
۳۶. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
۳۷. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۸.    
۳۸. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۴۰.    
۳۹. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
۴۰. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
۴۱. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    
۴۲. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    
۴۳. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
۴۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۳.    
۴۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    
۴۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام،، ج۶، ص۲۷۵.    
۴۷. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
۴۸. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۴۰.    
۴۹. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۳.    
۵۰. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    
۵۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    
۵۲. ↑ اذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۴۰.    
۵۳. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
۵۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۵.    
۵۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    
۵۶. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
۵۷. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
۵۸. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.    
۵۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۹.    
۶۰. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۵۵.    
۶۱. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
۶۲. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۳.    
۶۳. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
۶۴. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۴.    
۶۵. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
۶۶. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۶۸.    
۶۷. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۳.    
۶۸. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۳۰۰.    
۶۹. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۴.    
۷۰. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    
۷۱. ↑ قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکماء، ص۲۹۳.
۷۲. ↑ مهدی لدین الله، احمد بن یحیی، طبقات المعتزله، ص۱۱۸.
۷۳. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۹۸.    
۷۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۲.    
۷۵. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۵۴.    
۷۶. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۸.    
۷۷. ↑ ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۱۶۷.    
۷۸. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۵۳.    
۷۹. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۴۴۰.    
۸۰. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۷۲.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالحسین محمد بن علی بصری»، ج۳، ص۲۹۶.


رده‌های این صفحه : اصولیین قرن 5 (قمری) | درگذشتگان سال 462 (قمری) | شخصیت‌های قرن 5 (قمری) | مؤلفان قرن 5 (قمری) | متکلمان قرن 5 (قمری)
جعبه ابزار