• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالغنائم محمد بن علی واسطی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





ابوالغنائم محمد بن علی واسطی (۵۰۱ ـ ۵۹۲ هـ.ق) شاعر برجسته قرن ششم هجری قمری از نواحی واسط بود.
او با غزل‌ها و مدایح لطیف و دلنشین خود شهرت یافت و اشعارش به سبب معانی بلند در میان مردم و وعاظ رواج داشت.
با وجود رقبایی که وی را هجو می‌کردند، او منزلتی والا یافت.
از او دیوان شعر به‌جا مانده است.
وی در رجب ۵۹۲ (هجری قمری) در زادگاهش درگذشت.



ابوالغنائم محمد بن علی بن فارس نجم الدین واسطی هُرْثی معروف به ابن معلم شاعر معروف عراق و منسوب به هُرْث، آبادی از نواحی نهر جعفر در ده فرسخی واسط، در هفدهم جمادی‌الثانی سال ۵۰۱ (هجری قمری) در هرث متولد شد.
وی در زمان خود سرآمد شعرا بود و اشعارش لطیف، مؤثر و دلنشین و بیش‌تر آن‌ها در عشق و شور و شوق و محبت بوده و دارای مضامین و معانی صحیح و بلند بود؛ از این‌رو عامه مردم به حفظ و تدوین آن همت گماشته و وعاظ نیز بر روی منبر همواره از آن بهره برده و بدان استشهاد می‌کردند.
ابن جوزی (م ۵۹۷ هـ.ق) نیز پیوسته بر منبر و در کتاب‌های خویش از اشعار او بهره می‌جست و حتی زمانی ابن معلم به صورت ناشناس در مجلس وعظ ابن جوزی حاضر شد و شنید که او شعرش را تحسین کرده و بدان استشهاد نمود.
محمد بن سعید بن یحیی، معروف به ابن دبیثی نیز در واسط بیش‌تر اشعار او را از وی شنیده بود و درباره آن می‌گوید: اشعار ابوالغنائم بیش‌تر در غزل و مدیحه‌سرایی بوده و چنان لطیف و زیباست که گوش‌ها را نوازش می‌دهد.
[۵۰] ابن دبیثی، محمد بن سعید، المختصر المحتاج إليه، ص۵۴.

وی به واسطه شعرش قدر و منزلتی رفیع پیدا کرد و دنیا بر او روی آورد. در عین حال رقبایی نیز مانند ابن تعاویذی داشت که گاهی او را هجو می‌کردند.




اثر ابوالغنائم دیوان شعر است که زرکلی از آماده شدن آن برای چاپ سخن گفته است.



ابن معلم سرانجام در ماه رجب ۵۹۲ (هجری قمری) در محل سکونت خود، هُرث درگذشت.
[۷۱] ابن دبیثی، محمد بن سعید، المختصر المحتاج إليه، ص۵۴.

(دیگر منابع:
[۸۰] منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، التكلمة لوفيات النقلة، ج۱، ص۲۵۹.
[۸۱] ذهبی، محمد بن احمد، الاعلام بوفیات الاعلام، ج۲، ص۳۹۹.
[۸۲] ذهبی، محمد بن احمد، الاشاره الی وفیات الاعیان، ص۳۰۷.
[۹۱] ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل، تراجم رجال القرنین، ص۹.
[۹۵] بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۱۶.
)



۱. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۳۳.    
۲. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۲۷۲.    
۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۱۰۴.    
۴. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۶، ص۱۴۰.    
۵. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۲، ص۱۲۴.    
۶. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۵۸.    
۷. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۳، ص۱۳.    
۸. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۱۰۸.    
۹. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۸.    
۱۰. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۲۱۵.    
۱۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۵.    
۱۲. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۵۰۷.    
۱۳. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۵، ص۳۹۷.    
۱۴. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۵، ص۳۴۷.    
۱۵. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۶، ص۱۴۰.    
۱۶. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۲، ص۱۲۴.    
۱۷. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۳، ص۱۳.    
۱۸. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۱۰۸.    
۱۹. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۲۱۵.    
۲۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۹.    
۲۱. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۱۱۹.    
۲۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۹.    
۲۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۱۰۴.    
۲۴. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۱۰۸.    
۲۵. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۸.    
۲۶. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۱۱۹.    
۲۷. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۳۳.    
۲۸. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۹.    
۲۹. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۵۰۸.    
۳۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۹.    
۳۱. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۱۱۹.    
۳۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۹.    
۳۳. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۶، ص۱۴۰.    
۳۴. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۵۸.    
۳۵. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۵۰۷.    
۳۶. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۷۶۸.    
۳۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۲۹.    
۳۸. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۵۸.    
۳۹. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۷۶۸.    
۴۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۵.    
۴۱. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۷۶۸.    
۴۲. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۲۱۵.    
۴۳. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۱۱۹.    
۴۴. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۵۹.    
۴۵. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۳، ص۱۳.    
۴۶. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۸.    
۴۷. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۲۱۵-۲۱۶.    
۴۸. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۸.    
۴۹. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۱۰۸.    
۵۰. ابن دبیثی، محمد بن سعید، المختصر المحتاج إليه، ص۵۴.
۵۱. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۱۱۹.    
۵۲. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۵۸-۳۵۹.    
۵۳. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۵۰۷.    
۵۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۶.    
۵۵. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۹.    
۵۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۲۹.    
۵۷. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۱۰۴.    
۵۸. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۶، ص۱۴۰.    
۵۹. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۷۶۸.    
۶۰. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۳۳.    
۶۱. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۸.    
۶۲. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۲۱۵.    
۶۳. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۹.    
۶۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۹.    
۶۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۲۹.    
۶۶. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۱۰۴.    
۶۷. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۲، ص۱۲۴.    
۶۸. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۰۶.    
۶۹. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۸.    
۷۰. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۱۱۹.    
۷۱. ابن دبیثی، محمد بن سعید، المختصر المحتاج إليه، ص۵۴.
۷۲. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۲۱۶.    
۷۳. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۹.    
۷۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۹.    
۷۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۲۹.    
۷۶. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۱۰۴.    
۷۷. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۶، ص۱۰۲.    
۷۸. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۶، ص۱۴۰.    
۷۹. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۲، ص۱۲۴.    
۸۰. منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، التكلمة لوفيات النقلة، ج۱، ص۲۵۹.
۸۱. ذهبی، محمد بن احمد، الاعلام بوفیات الاعلام، ج۲، ص۳۹۹.
۸۲. ذهبی، محمد بن احمد، الاشاره الی وفیات الاعیان، ص۳۰۷.
۸۳. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۰۶.    
۸۴. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۵۸.    
۸۵. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۳، ص۱۳.    
۸۶. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۵۰۷.    
۸۷. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۷۶۸.    
۸۸. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۳۳.    
۸۹. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۲۷۲.    
۹۰. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۱۰۸.    
۹۱. ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل، تراجم رجال القرنین، ص۹.
۹۲. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۸.    
۹۳. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۷، ص۲۲۲.    
۹۴. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۲۱۵.    
۹۵. بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۱۶.



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «ابوالغنائم محمد بن علی واسطی»، ج۴، ص۴۰۲-۴۰۳.






جعبه ابزار