• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالقاسم گرگانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوالقاسم کُرَّگانی، عارف بزرگ خراسان می‌باشد.


ابوالقاسم کُرَّگانی، عبداللـه بن علی طوسی (۳۸۰-۴۶۵ق/۹۹۰-۱۰۷۳م)، عارف بزرگ خراسان می‌باشد.

نسبت او به گونه‌هایی متفاوت آمده است، اما با توجه به وجود دهکده کورگان که اینک از توابع شهر مشهد است.
[۱] فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع، استان خراسان، جهاد سازندگی، ج۱، ص۴۱۴، تهران، ۱۳۶۰ش.
به نظر می‌رسد که نسبت کرگانی درست‌تر باشد زیرا اولاً در بسیاری از منابع به طوسی بودن او اشاره رفته است، ثانیاً بعضی از مؤلفان نسبت او را به صورت کرجانی آورده‌اند که مؤید همین نظر است.
[۲] لاهیجی، محمد، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، ج۱، ص۵۸۵، به کوشش محمد رضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران، ۱۳۶۶ش.


نام او در منابع قدیم به صورت عبداللـه بن علی است
[۳] صریفینی، ابراهیم، تاریخ نیشابور (منتخب‌السیاق عبدالغافر فارسی)، ج۱، ص۴۴۴، به کوشش محمدکاظم محمودی، قم، ۱۴۰۳ق.
[۴] ذهبی، محمد، العبر، ج۳، ص۲۷۱، به کوشش، فؤاد سید، کویت، ۱۹۶۱م.
و این‌که هجویری در یک‌جا
[۵] هجویری، علی، کشف المحجوب ج۱، ص۲۱۱، به کوشش و ژوکوفسکی، تهران، ۱۳۷۱ش.
و ظاهراً به تبع او معصوم علیشاه
[۶] معصوم علیشاه، محمد معصوم، طرائق الحقائق، ج۲، ص۳۰۸، به کوشش محمد جعفرمحجوب، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش.
وی را ابوالقاسم علی کرکانی نامیده‌اند. به احتمال قوی از قبیل اضافه نام پدر بر پسر است. ضبط چند منبع متأخر‌تر نیز که نام او را علی نوشته‌اند، ظاهراً خطاست.
[۷] غلام سرور لاهوري، خزينه الاصفياء لكهنو، ص۳۱۲، ۱۲۹۰ق؛
[۸] جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، ج۲،ص۷، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
[۹] نامه دانشوران ناصری، قم، ج۵، ص۴۰، ۱۳۳۸ش.


سال ولادت او در بعضی از کتب تاریخ و تذکره ۳۸۰ق ذکر شده است.
[۱۰] فصیح خوافی، احمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۵، به کوشش محمود، فرخ، مشهد، ۱۳۴۰ش.


سلسله مشایخ وی با ۳ واسطه از ابوعثمان مغربی ، ابوعلی کاتب و ابوعلی رودباری به جنید بغدادی می‌رسد.
[۱۱] بخاری، صلاح‌الدین، انیس الطالبین وعده‌السالکین، ج۱، ص۱۱۴، به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی و توفیق ﻫ سبحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.
[۱۲] خوارزمی، حسین، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، ج۱، ص۱۱۸، به کوشش محمد جواد شریعت، اصفهان، ۱۳۶۶ش.
اما علاءالدوله سمنانی میان او و ابوعثمان مغربی از منصور خلف نیز نام برده است.
[۱۳] علاءالدوله سمنانی، احمد، مصنفات فارسی، ج۱، ص۳۱۶، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۱۳۶۹ش.


از مریدان و پیروان وی می‌توان اینان را یاد کرد: ابوعلی فارمدی
[۱۴] هجویری، علی، کشف المحجوب ج۱، ص۲۱۱، به کوشش و ژوکوفسکی، تهران، ۱۳۷۱ش.
[۱۵] غزالی، محمد، احیاء علوم‌الدین، ج۴، ص۱۷۸، بیروت، دارالندوه الجدیده.
[۱۶] غزالی، محمد، کیمیای سعادت، ج۲، ص۳۴، به کوشش حسین خدیوجم، تهران، ۱۳۶۱ش.
[۱۷] محمد بن منور، اسرار التوحید، ج۱، ص۱۲۰.
[۱۸] محمد بن منور، اسرار التوحید، ج۱، ص۱۸۰.
که داماد وی نیز بوده است
[۱۹] محمد بن منور، اسرار التوحید، ج۱، ص۱۲۰.
[۲۰] صریفینی، ابراهیم، تاریخ نیشابور (منتخب‌السیاق عبدالغافر فارسی)، ج۱، ص۶۲۸، به کوشش محمدکاظم محمودی، قم، ۱۴۰۳ق.
ابوبکر نساج
[۲۱] علاءالدوله سمنانی، احمد، مصنفات فارسی، ج۱، ص۳۱۶، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۱۳۶۹ش.
[۲۲] علاءالدوله سمنانی، احمد، مصنفات فارسی، ج۱، ص۳۴۹، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۱۳۶۹ش.
[۲۳] شاه نعمت اللـه ولی، نورالدین، دیوان، ج۱، ص۶۳۷، به کوشش م درویش، تهران، ۱۳۲۸ش.
[۲۴] خوارزمی، حسین، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، ج۱، ص۱۱۸، به کوشش محمد جواد شریعت، اصفهان، ۱۳۶۶ش.
[۲۵] جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، ج۱، ص۳۷۵، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
خواجه علی حلاج
[۲۶] غزالی، محمد، کیمیای سعادت، ج۱، ص۴۸۰، به کوشش حسین خدیوجم، تهران، ۱۳۶۱ش.
ابوبکرعبدالله طوسی .

دیدار داستانی که عطار درباره ملاقات ابوسعید ابوالخیر در دوران کودکی با ابوالقاسم کرگانی که به گفته عطار از کبار مشایخ آن روزگار بوده نقل کرده است.
[۲۷] عطارنيشابوري ، تذكره الاولياء، ص۸۰۱، به كوشش محمد استعلامي، تهران، ۱۳۶۴ش؛
، ساختگی به نظر می‌رسد، زیرا آن دو با یکدیگر معاصر و مصاحب بوده‌اند و چنین اختلافی در سن و سال میان آنان نبوده است از ابوسعید سخنان بسیاری نیز در ستایش و تکریم ابوالقاسم نقل شده است.
[۲۸] محمد بن منور، اسرار التوحید ج۱، ص۶۰، .
[۲۹] كربلايي، حافظ حسين، روضات الجنان، ج۲،ص۳۴۵، به كوشش جعفرسلطان القرائي، تهران، ۱۳۴۴ش؛


بسیاری از طریقه‌های تصوف سلسله‌ مشایخ خود را به وی رسانده‌اند
[۳۰] علاءالدوله سمنانی، احمد، مصنفات فارسی، ج۱، ص۳۱۶، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۱۳۶۹ش.
[۳۱] بخاری، صلاح‌الدین، انیس الطالبین وعده‌السالکین، ج۱، ص۱۱۳، به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی و توفیق ﻫ سبحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.
[۳۲] شاه نعمت اللـه ولي، نورالدين، ديوان، ص۶۳۷ به كوشش م. درويش، تهران، ۱۳۲۸ش
[۳۳] بخاری، صلاح‌الدین، انیس الطالبین وعده‌السالکین، ص۱۱۴ به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی و توفیق ﻫ سبحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.
[۳۴] جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، ج۱، ص۱۶، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
[۳۵] لاهیجی، محمد، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، ج۱، ص۵۸۵، به کوشش محمد رضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران، ۱۳۶۶ش.
و از این بیش‌تر سلسله‌های صوفیه در خراسان و نقاط دیگر، چون کبرویه ، ذهبیه ، سهروردیه ، نقشبندیه و نعمت الله با واسطه‌هایی به او می‌پیوندند.

ابوعلی فارمدی نیز در ابتدا مرید ابوالقاسم قشیری بود ولی پس از ملاقات با ابوالقاسم کرگانی از مریدان او شد و دختر او را به عقد خود درآورد.
[۳۶] محمد بن منور، اسرار التوحید، ج۱، ص۱۱۹.
[۳۷] محمد بن منور، اسرار التوحید، ج۱، ص۱۲۰.
[۳۸] جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، ج۱، ص۳۷۴، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
[۳۹] جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، ج۱، ص۳۷۵، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.


در برخی منابع آمده است که وی از نماز گزاردن بر جنازه فردوسی طوسی حماسه‌سرای بزرگ ایران خودداری کرد و نگذاشت که او را در گورستان مسلمانان دفن کنند
[۴۰] حمداللـه مستوفی، تاریخ گزیده، ج۱، ص۶۶۱، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۳ش.
[۴۱] دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۴۵، به کوشش محمد رمضانی، تهران، ۱۳۳۸ش.
[۴۲] عليشيرنوايي، مجالس النفائس، ص۳۴۳ به كوشش علينقي منزوي و عفيف عسيران، تهران، ۱۳۶۲ش
اما در صورت قدیم‌تر و اولیه این داستان که در چهار مقاله نظامی عروضی آمده است نامی از ابوالقاسم کرگانی در میان نیست و این کار به مذکری طبرانی نسبت داده شده است.
[۴۳] نظامی عروضی، احمد، چهارمقاله، ج۱، ص۵۱، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م.


عطار در اسرارنامه به این داستان اشاره دارد و این ابوالقاسم را شیخ الاکابر و پیری پرنیاز می‌خواند
[۴۴] عطارنيشابوري، فريدالدين، اسرارنامه، ص ۱۸۸-۱۹۰، به كوشش صادق گوهرين، تهران، ۱۳۳۸ش
ولی در تذکرةالاولیاء چیزی در این باب نمی‌گوید؛ علاوه بر این در وقت وفات فردوسی ( چند سال از عمرش می‌گذشته و شیخ الاکابر و پیری پرنیاز نبوده است و هیچ بعید نیست که در این داستان خلطی رخ داده باشد بیش‌تر منابع متقدم وفات ابوالقاسم را در ۴۶۹ق آورده‌اند
[۴۵] صریفینی، ابراهیم، تاریخ نیشابور (منتخب‌السیاق عبدالغافر فارسی)، ج۱، ص۴۴۴، به کوشش محمدکاظم محمودی، قم، ۱۴۰۳ق.
[۴۶] ابن عماد حنبلي، عبدالحي، شذرات الذهب في اخبار من ذهب، ج۳، ص۳۳۴ قاهره، ۱۳۵۰ق
؛



۱۲.۱ - در باب سلوک

 ابوالقاسم معتقد بود که تا سالک به ۹۹ اسم حق تعالی ( اسماء الحسنی ) متصف نشود و اصل حضرت حق نمی‌تواند شد
[۴۷] میبدی، احمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، ج۲، ص۱۸۶، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، ۱۳۵۷ش.
[۴۸] سهروردی، عمر، عوارف المعارف، ج۱، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
و سالک باید در سلوک به دل راضی باشد و به زبان دعا کند زیرا محل رضاجنان است و محل دعا زبان سالک هرچند به دل راضی باشد دعا نیز اظهار عجز و ناتوانی در برابر خداوند است.
[۴۹] خوارزمی، حسین، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، ج۱، ص۱۰۰، به کوشش محمد جواد شریعت، اصفهان، ۱۳۶۶ش.


۱۲.۲ - در باره سماع

 وی در پاسخ به سؤال خواجه علی حلاج درباره سماع گفت: ۳ روز هیچ مخور، بعد از آن بگو تا خوراکی خوب فراهم کنند اگر در آن هنگام میلت به سماع بیش‌تر بود و سماع را اختیار کردی این تقاضای سماع به حق باشد.
[۵۰] غزالی، محمد، کیمیای سعادت،ج۱، ص ۴۸۰ ،به کوشش حسین خدیوجم، تهران، ۱۳۶۱ش.
ذکر ابوالقاسم در ابتدا اویس، اویس بوده است
[۵۱] عطارنيشابوري ، تذكره الاولياء، ص۲۷ به كوشش محمد استعلامي، تهران، ۱۳۶۴ش
[۵۲] خوارزمی، حسین، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، ج۱، ص۵۰، به کوشش محمد جواد شریعت، اصفهان، ۱۳۶۶ش.


۱۲.۳ - درباره ابلیس

 برخی از اقوال ابوالقاسم در تذکره ‌ها بر جای مانده است.
از آراء خاص او نظری است که درباره ابلیس دارد و عصیان او را از فرط محبت و غیرت می‌داند. وی ابلیس را «خواجه خواجگان» و «سرور مهجوران» ( می‌خواند و از این جهت با حسین بن منصور حلاج موافق است و با آراء عین القضاه در این باب، نزدیکی و همسویی دارد (ﻫ د، ابلیس). تنها بخاری کتابی به نام اصول الطریقه و فصول الحقیقه به او نسبت داده‌است.
[۵۳] بخاری، صلاح‌الدین، انیس الطالبین وعده‌السالکین، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی و توفیق ﻫ سبحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.


(۱) ابن عمادحنبلی عبدالحی شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، قاهره، ۱۳۵۰ق.
(۲) بخاری، صلاح‌الدین، انیس الطالبین وعده‌السالکین، به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی و توفیق ﻫ سبحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.
(۳) جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
(۴) حمداللـه مستوفی، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۳ش.
(۵) خوارزمی، حسین، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، به کوشش محمد جواد شریعت، اصفهان، ۱۳۶۶ش.
(۶) دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، به کوشش محمد رمضانی، تهران، ۱۳۳۸ش.
(۷) ذهبی، محمد، العبر، به کوشش، فؤاد سید، کویت، ۱۹۶۱م.
(۸) سهروردی، عمر، عوارف المعارف، بیروت ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۹) شاه نعمت اللـه ولی، نورالدین، دیوان، به کوشش م درویش، تهران، ۱۳۲۸ش.
(۱۰) صریفینی، ابراهیم، تاریخ نیشابور (منتخب‌السیاق عبدالغافر فارسی)، به کوشش محمدکاظم محمودی، قم، ۱۴۰۳ق.
(۱۱) عطارنیشابوری، فریدالدین، اسرارنامه، به کوشش صادق گوهرین، تهران، ۱۳۳۸ش.
(۱۲) عطارنیشابوری، تذکره الاولیاء، به کوشش محمد استعلامی، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۱۳) علاءالدوله سمنانی، احمد، مصنفات فارسی، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۱۳۶۹ش.
(۱۴) علیشیرنوایی، مجالس النفائس، به کوشش علینقی منزوی و عفیف عسیران، تهران، ۱۳۶۲ش.
(۱۵) غزالی، محمد، احیاء علوم‌الدین، بیروت، دارالندوه الجدیده.
(۱۶) غزالی، محمد، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، تهران، ۱۳۶۱ش.
(۱۷) غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء لکهنو، ۱۲۹۰ق.
(۱۸) فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع، استان خراسان، جهاد سازندگی، تهران، ۱۳۶۰ش.
(۱۹) فصیح خوافی، احمد، مجمل فصیحی، به کوشش محمود، فرخ، مشهد، ۱۳۴۰ش.
(۲۰) کربلایی، حافظ حسین، روضات الجنان، به کوشش جعفرسلطان القرائی، تهران، ۱۳۴۴ش.
(۲۱) لاهیجی، محمد، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، به کوشش محمد رضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران، ۱۳۶۶ش.
(۲۲) معصوم علیشاه، محمد معصوم، طرائق الحقائق، به کوشش محمد جعفرمحجوب، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش.
(۲۳) میبدی، احمد، کشف الاسرار و عده الابرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، ۱۳۵۷ش.
(۲۴) نامه دانشوران ناصری، قم، ۱۳۳۸ش.
(۲۵) نظامی عروضی، احمد، چهارمقاله، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م.
(۲۶) هجویری، علی، کشف المحجوب به کوشش و ژوکوفسکی، تهران، ۱۳۷۱ش.
(۲۷) محمد بن منور، اسرار التوحید.

۱. ↑ فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع، استان خراسان، جهاد سازندگی، ج۱، ص۴۱۴، تهران، ۱۳۶۰ش.
۲. ↑ لاهیجی، محمد، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، ج۱، ص۵۸۵، به کوشش محمد رضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران، ۱۳۶۶ش.
۳. ↑ صریفینی، ابراهیم، تاریخ نیشابور (منتخب‌السیاق عبدالغافر فارسی)، ج۱، ص۴۴۴، به کوشش محمدکاظم محمودی، قم، ۱۴۰۳ق.
۴. ↑ ذهبی، محمد، العبر، ج۳، ص۲۷۱، به کوشش، فؤاد سید، کویت، ۱۹۶۱م.
۵. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب ج۱، ص۲۱۱، به کوشش و ژوکوفسکی، تهران، ۱۳۷۱ش.
۶. ↑ معصوم علیشاه، محمد معصوم، طرائق الحقائق، ج۲، ص۳۰۸، به کوشش محمد جعفرمحجوب، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش.
۷. ↑ غلام سرور لاهوري، خزينه الاصفياء لكهنو، ص۳۱۲، ۱۲۹۰ق؛
۸. ↑ جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، ج۲،ص۷، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
۹. ↑ نامه دانشوران ناصری، قم، ج۵، ص۴۰، ۱۳۳۸ش.
۱۰. ↑ فصیح خوافی، احمد، مجمل فصیحی، ج۲، ص۹۵، به کوشش محمود، فرخ، مشهد، ۱۳۴۰ش.
۱۱. ↑ بخاری، صلاح‌الدین، انیس الطالبین وعده‌السالکین، ج۱، ص۱۱۴، به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی و توفیق ﻫ سبحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.
۱۲. ↑ خوارزمی، حسین، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، ج۱، ص۱۱۸، به کوشش محمد جواد شریعت، اصفهان، ۱۳۶۶ش.
۱۳. ↑ علاءالدوله سمنانی، احمد، مصنفات فارسی، ج۱، ص۳۱۶، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۱۳۶۹ش.
۱۴. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب ج۱، ص۲۱۱، به کوشش و ژوکوفسکی، تهران، ۱۳۷۱ش.
۱۵. ↑ غزالی، محمد، احیاء علوم‌الدین، ج۴، ص۱۷۸، بیروت، دارالندوه الجدیده.
۱۶. ↑ غزالی، محمد، کیمیای سعادت، ج۲، ص۳۴، به کوشش حسین خدیوجم، تهران، ۱۳۶۱ش.
۱۷. ↑ محمد بن منور، اسرار التوحید، ج۱، ص۱۲۰.
۱۸. ↑ محمد بن منور، اسرار التوحید، ج۱، ص۱۸۰.
۱۹. ↑ محمد بن منور، اسرار التوحید، ج۱، ص۱۲۰.
۲۰. ↑ صریفینی، ابراهیم، تاریخ نیشابور (منتخب‌السیاق عبدالغافر فارسی)، ج۱، ص۶۲۸، به کوشش محمدکاظم محمودی، قم، ۱۴۰۳ق.
۲۱. ↑ علاءالدوله سمنانی، احمد، مصنفات فارسی، ج۱، ص۳۱۶، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۱۳۶۹ش.
۲۲. ↑ علاءالدوله سمنانی، احمد، مصنفات فارسی، ج۱، ص۳۴۹، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۱۳۶۹ش.
۲۳. ↑ شاه نعمت اللـه ولی، نورالدین، دیوان، ج۱، ص۶۳۷، به کوشش م درویش، تهران، ۱۳۲۸ش.
۲۴. ↑ خوارزمی، حسین، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، ج۱، ص۱۱۸، به کوشش محمد جواد شریعت، اصفهان، ۱۳۶۶ش.
۲۵. ↑ جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، ج۱، ص۳۷۵، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
۲۶. ↑ غزالی، محمد، کیمیای سعادت، ج۱، ص۴۸۰، به کوشش حسین خدیوجم، تهران، ۱۳۶۱ش.
۲۷. ↑ عطارنيشابوري ، تذكره الاولياء، ص۸۰۱، به كوشش محمد استعلامي، تهران، ۱۳۶۴ش؛
۲۸. ↑ محمد بن منور، اسرار التوحید ج۱، ص۶۰، .
۲۹. ↑ كربلايي، حافظ حسين، روضات الجنان، ج۲،ص۳۴۵، به كوشش جعفرسلطان القرائي، تهران، ۱۳۴۴ش؛
۳۰. ↑ علاءالدوله سمنانی، احمد، مصنفات فارسی، ج۱، ص۳۱۶، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۱۳۶۹ش.
۳۱. ↑ بخاری، صلاح‌الدین، انیس الطالبین وعده‌السالکین، ج۱، ص۱۱۳، به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی و توفیق ﻫ سبحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.
۳۲. ↑ شاه نعمت اللـه ولي، نورالدين، ديوان، ص۶۳۷ به كوشش م. درويش، تهران، ۱۳۲۸ش
۳۳. ↑ بخاری، صلاح‌الدین، انیس الطالبین وعده‌السالکین، ص۱۱۴ به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی و توفیق ﻫ سبحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.
۳۴. ↑ جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، ج۱، ص۱۶، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
۳۵. ↑ لاهیجی، محمد، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، ج۱، ص۵۸۵، به کوشش محمد رضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران، ۱۳۶۶ش.
۳۶. ↑ محمد بن منور، اسرار التوحید، ج۱، ص۱۱۹.
۳۷. ↑ محمد بن منور، اسرار التوحید، ج۱، ص۱۲۰.
۳۸. ↑ جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، ج۱، ص۳۷۴، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
۳۹. ↑ جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، ج۱، ص۳۷۵، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
۴۰. ↑ حمداللـه مستوفی، تاریخ گزیده، ج۱، ص۶۶۱، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۴۱. ↑ دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، ج۱، ص۴۵، به کوشش محمد رمضانی، تهران، ۱۳۳۸ش.
۴۲. ↑ عليشيرنوايي، مجالس النفائس، ص۳۴۳ به كوشش علينقي منزوي و عفيف عسيران، تهران، ۱۳۶۲ش
۴۳. ↑ نظامی عروضی، احمد، چهارمقاله، ج۱، ص۵۱، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م.
۴۴. ↑ عطارنيشابوري، فريدالدين، اسرارنامه، ص ۱۸۸-۱۹۰، به كوشش صادق گوهرين، تهران، ۱۳۳۸ش
۴۵. ↑ صریفینی، ابراهیم، تاریخ نیشابور (منتخب‌السیاق عبدالغافر فارسی)، ج۱، ص۴۴۴، به کوشش محمدکاظم محمودی، قم، ۱۴۰۳ق.
۴۶. ↑ ابن عماد حنبلي، عبدالحي، شذرات الذهب في اخبار من ذهب، ج۳، ص۳۳۴ قاهره، ۱۳۵۰ق
۴۷. ↑ میبدی، احمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، ج۲، ص۱۸۶، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، ۱۳۵۷ش.
۴۸. ↑ سهروردی، عمر، عوارف المعارف، ج۱، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۴۹. ↑ خوارزمی، حسین، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، ج۱، ص۱۰۰، به کوشش محمد جواد شریعت، اصفهان، ۱۳۶۶ش.
۵۰. ↑ غزالی، محمد، کیمیای سعادت،ج۱، ص ۴۸۰ ،به کوشش حسین خدیوجم، تهران، ۱۳۶۱ش.
۵۱. ↑ عطارنيشابوري ، تذكره الاولياء، ص۲۷ به كوشش محمد استعلامي، تهران، ۱۳۶۴ش
۵۲. ↑ خوارزمی، حسین، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، ج۱، ص۵۰، به کوشش محمد جواد شریعت، اصفهان، ۱۳۶۶ش.
۵۳. ↑ بخاری، صلاح‌الدین، انیس الطالبین وعده‌السالکین، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی و توفیق ﻫ سبحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالقاسم گرگانی»،ج۶، ص۲۴۹۱.    

/spanlt;/ref



جعبه ابزار