ابوبکر بن علی صنهاجیبیذق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوبکر بن علی صِنْهاجی بَیذَق، نویسنده خاطراتی درباره نخستین دوره های تاریخ
موحّدون بود.
نام او نخست از طریق روایتهایی شناخته شده است که
ابن خلدون در کتاب العِبَر و مؤلف گمنام الحُلَل المَوْشیَّة از قول او نقل کردهاند و نیز از طریق بخشهایی که
ابن قَطّان ، صاحب نظم الجُمان، از آثار او رونویسی کرده است.
اما مجموعه اوراقی که لوی پرووانسال در کتابخانه اِسکوریال (ش ۱۹۱۹) کشف کرد و انتشار آنها در اسناد منتشر نشدهای از
تاریخ موحّدون موجب شد که ناگهان نام
بیذق از پرده فراموشی بیرون آید. در کتاب او، خاطرات واقعی شخصیتی را میبینیم که در وقایعی که نقل میکند خود نقش فعالی داشته و از همان آغاز یکی از نخستین
موحدون بوده است.
در نظر اول میتوان دریافت که این کتاب وقایعنامهای معمولی نیست؛ اطلاعات تازهای که در هر صفحه آن آمده و سندیت آنها، این امکان را فراهم میآورد که ما شناخت خود را ـ که تاکنون بسیار ناچیز بوده ـ از موحدون شمالِ افریقا به نحو شایستهای کاملتر کنیم. در این نسخه خطیِ سی و شش صفحهای، افتادگی دیده نمیشود، اما متأسفانه آغاز آن از میان رفته و کتاب فاقد عنوان است.
اطلاعات ما درباره بیذق، بر گفته های خودِ او در کتابش مبتنی است، اما این اطلاعات آنقدر مبهم است که نمیتوان براساس آنها شرح حالی از او فراهم آورد. پس از رسیدن مهدی (
محمد بن تومَرْت ، بنیانگذار دولت موحدون) به تونس، بیذق را در شمار همراهان او، و سپس در میان اتباع عبدالمؤمن (بن علی، حک: ۵۲۷ ـ ۵۵۸، جانشین ابن تومَرْت) می بینیم.
او در درگاه هر دوی آنها از مقربان و خدمتگزاران بوده و ازاینرو در کتابش فقط دیده ها و شنیده های خود را ضبط کرده است. بیذق ـ که از پیروان پرشور ابن تومرت بود ـ بر روایت خود از وقایع، حوادث خارق العادهای افزوده است تا رسالت الهی ابن تومرت و انتخاب مقدّر عبدالمؤمن را به جانشینی او تأیید کند.
مطمئن نیستیم که او همراه شیخ خود (ابن تومرت)، از مشرق (به مغرب) آمده باشد. به هر حال نام بیذق، که از فارسی به عربی راه یافته است، هنوز هم در میان بربرهای جنوب به پیاده های
شطرنج گفته میشود.
مسلّم این است که زبان مادری بیذق، بربری بوده و عربی را خوب نمیدانسته است. مصطلحات فراوان عامیانه و نیز عبارتهایی که به زبان بربری در روایتهایش آمده، دلیل این مدعاست.
ابوبکر بیذق که خدمتگزاری وفادار و سرسپرده و خالی از هرگونه بلندپروازی سیاسی بود و در گمنامی به سر میبُرد، و پیوسته در خدمت مهدی و عبدالمؤمن و حتی (ابویعقوب) یوسف اول (حک: ۵۵۸ ـ ۵۸۰، جانشین عبدالمؤمن) بود ـ چنانکه برخی روایات او شاملِ این مخدوم نیز میشود ـ عاقبت، دور از هرگونه هیاهو و شهرت، به همان صورت ناگهانی که جلوه کرده بود از صحنه زندگی موحدون ناپدید گردید.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوبکر بن علی صنهاجیبیذق»، شماره۲۴۲۷.