ابودجانه انصاری خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَبودُجانه، سماك بن (اوس بن۹ خَرَشَ‌ـة بن لَوذَان (د ۱۲ق/ ۶۳۳م)، صحابي پيامبر (ص) (ابن هشام، ۲/۳۵۳؛ بلاذري، فتوح، ۱/۱۱۰؛ ابن اثير، ۲/۳۵۲). او از انصار و از قبيلة بني ساعده بود (ابن اسحاق، ۳۲۶؛ ابن هشام، همانجا). در جنگهاي بدر و احد و ديگر غزوات پيامبر (ص) شركت داشت (واقدي، المغازي، ۱/۷۶؛ ابن اثير، همانجا). در جنگ احد، پيامبر (ص) شمشيري بدو بخشيد (ابن هشام، ۳/۷۱؛ ابن اسعد، ۳/۵۶۶ ـ ۵۵۷) و وي رشادت و پايداري بسيار از خود نشان داد واز معدود
اصحابي بود كه به رغم پيشروي و پيروزي قريشيان، از پيامبر (ص) جدا نشد (ابن هشام، ۳/۸۷؛ واقدي، همان، ۱/۲۴۰) و به
همين سبب پيامبر (ص) او را دعا فرمود (همان، ۱/۲۴۶؛ بلاذري، انساب، ۱/۳۲۰).
در سال ۴ ق، پس از پيروزي مسلمانان بر يهوديان بني نضير، پيامبر (ص)، اموال ايشان را ميان مهاجران تقسيم كرد و با آنكه انصار از آن سهمي نيافتند، پيامبر (ص) سهمي به ابودجانه و سهل بن حنيف كه فقير بودند، بخشيد (واقدي، همان، ۱/۳۷۹؛ بالاذري، فتوح، ۱/۱۸ ـ ۱۹).
پس از رحلت پيامبر (ص)، ابودجانه، به سال ۱۲ ق در واقعة يرموك شركت داشت و هنگامي كه پيروان مسيلمة كذاب به باغي پناه برده بودند، وي شجاعانه مسلمانان را به جنگ برانگيخت و بر اثر پايداري و شجاعت او، مسلمانان به درون باغ نفوذ يافتند (واقدي، الردة، ۷۲، ۷۴)، همچنين گفته اند كه وي بر مسيلمه زخم زد و چندان جنگيد تا به شهادت رسيد (همان، ۷۴؛ ابن سعد، ۳/۵۵۷؛ بلاذري، همان، ۱/۱۱۰) و به قولي مسيلمه او را به شهادت رسانيد (يعقوبي، ۲/۱۳۰).
شباهت نام ابودجانة صحابي پيامبر (ص) با سماك بن مخرمة اسدي كه از عثمانيان بود و از علي (ع) كناره گرفت (ثقفي، ۱/۳۲۳، ۲/۴۸۴؛ همان، ۲/۳۴۸؛ دارقطني، ۱/۳۱۳ ـ ۳۱۴)، يا سماك ابن خرشة جعفي (نصربن مزاحم، ۳۷۵)، سبب شده تا برخي گمان برند كه وي در جنگ صفين حضور داشته است (ابن عبدالبر، ۲/۶۱۵ ـ ۶۵۲؛ قس: ابن حجر، ۲/۱۲۸؛ عسكري، ۲/۱۹۵).
طبري نيز در اخباري كه در فتوح زمان عمر، از سيف بن عمر تميمي نقل كرده، از سماك بن خرشة انصاري نام برده است كه در فتح برخي نواحي ايران شركت داشته است، اما اين يك، كنية ابودجانه ندارد (طبري، ۳/۵۸۱، ۴/۱۴۸ ـ ۱۴۹، ۱۵۳ ـ ۱۵۵؛ نيز نكـ: ابو علي مسكويه، ۱/۲۴۹؛ سهمي، ۶ ـ ۷). برخي از محققان (عسكري، ۲/۱۹۳ ـ ۲۰۴) برآنند كه اين سماك بن خرشة انصاري ياد شده در تاريخ طبري، اساساً بر ساختة سيف بن عمر تميمي است.
مأخذ: ابن اثير، علي بن محمد، اسدالغاب‌ـة، قاهره ۱۲۸۰ق؛ ابن اسحاق. محمد، السير و المغازي، به كوشش سهيل زكار، بيروت، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸م؛ ابن حجر عسقلاني، احمد بن علي، الاصاب‌ـة في تمييز الصاحب‌ـة، قاهره، ۱۳۲۷ ق؛ ابن سعد، محمد، الطبقات الكبري، بيروت، دار صادر؛ ابن عبدالبر، يوسف بن عبدالله، الاستيعاب في معرف‌ـة الاصحاب. به كوشش علي محمد بجاوي، قاهره، ۱۳۸۰ ق/ ۱۹۶۰م؛ ابن هشام، عبدالملك، السيرة النبوي‌ـة، به كوشش مصطفي سقا و ديگران، قاهره، ۱۳۵۵ ق/ ۱۹۳۶م؛ ابو علي مسكويه، احمد بن محمد، تجارب الامم. به كوشش ابوالقاسم امامي، تهران، ۱۳۶۶ ش؛ بلاذري، احمد ين يحيي، انساب الاشراف، به كوشش محمد حميد الله، قاهره، ۱۹۵۹م؛ همو، فتوح البلدان، به كوشش صلاح الدين منجد، قاهره، ۱۹۵۶ ـ ۱۹۶۰م؛ ثقفي، ابراهيم بن محمد، الغارات، به كوشش جلال الدين محدث، تهران، ۱۳۵۵ش؛ دارقطني، علي بن عمر، المؤتلف و المختلف، به كوشش موفق بن عبدالله، بيروت، ۱۴۰۶ ق/ ۱۹۸۶م؛ سهمي، حمزة بن يوسف، تاريخ جرجان، حيدرآباد دكن، ۱۳۸۷ ق/۱۹۶۷م؛ طبري، تاريخ؛ عسكري، مرتضي، خمسون و مائ‌ـة صحابي مختلق، بيروت، ۱۳۹۴ ق/۱۹۷۴م؛ نصر بن مزاحم منقري. وقع‌ـة صفين، به كوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق؛ واقدي، محمد بن عمر، الردة، به روايت ابن اعثم كوفي، به كوشش محمد حميدالله، پاريس، ۱۴۰۹ ق/ ۱۹۸۹م؛ همو، المغاري، به كوشش مارسدن جوئز، لندن، ۱۹۶۶م؛ يعقوبي، احمد بن اسحاق، تاريخ، بيروت، ۱۳۷۹ق/ ۱۹۶۰م.
علي بهراميان
