ابورشاد اخسیکتی خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَخْسيكَتى ، ابورشاد احمد بن محمد بن قاسم بن خديو، ملقب به ذوالفضائل د ۲۸ق/۱۳۴م، محدث و اديب بود. ابن‌قطلوبغا (تاج التراجم، ص۶) وی را در شمار حنفيان آورده است. او در حدود سال ۶۰ق در اخسيكت ه م به دنيا آمد و از ابوالقاسم محمود بن محمد صوفى حديث آموخت، سپس به مرو رفت و نزد ابوالمظفر منصور نيای عبدالكريم سمعانى به كار حديث ادامه داد و چون بر زبان و نظم و نثر عرب احاطه داشت، در اين شهر با بزرگان ادب به مناظره و مشاعره مى‌پرداخت.
اخسيكتى و برادرش محمد، ملقب به ذوالمناقب كه در دوره تحصيل در اخسيكت و سفر به مرو همراه او بود، هر دو در ميان اديبان مرو به چيرگى شهره بودند.( الانساب، ص۳۳؛ ياقوت، ادبا، ص۳) سمعانى مى‌گويد بيشتر فضلای خراسان نزد ابو رشاد ادب مى‌آموختند، اما از شاگردانش كسى را جز خود سمعانى نمى‌شناسيم.
اخسيكتى در مرو به كتابت در ديوان حكومت اشتغال داشت و در همان شهر درگذشت.( ياقوت، ادبا، ص۳) بيشتر منابع تاريخ وفات او را ۲۸ق نوشته‌اند.( ياقوت، ادبا، ص۳؛ قفطى، ص۳۲؛ سيوطى ص۷۴) بجز سیوطی كه تاريخ ۲۶ق و سمعانى ( الانساب، ص۳۳) كه ۳۰ق را ياد كرده‌اند.
همه آنچه از اخسيكتى در دست است، ابياتى بيش نيست: چند بيتى درباره سمعانى سروده، و به خود او داده است و دو پاره شعر (ياقوت، ادبا، ص۳_۴؛ بلدان، ص۶۲) كه يكى را ياقوت از روی ديوان شعر او بازگو كرده است. اين شعر پاسخى است به دو بيت از ابوالعلای معری كه در آن مردم دنيا را از دو گروه بيرون نمى‌داند: عاقل بى دين و ديندار بى عقل. وی در پاسخ، ديندار را به هر حال رستگار و بى دين را گمراه مى‌داند و ابوالعلا را سرگردان در اين وادی(ياقوت، ادبا، ص۳_۴).
منابع مجموعاً چند اثر به وی نسبت داده‌اند كه هيچ كدام بر جای نمانده است:
۱. ديوان شعر؛
۲. زوائد فى شرح سقط الزند ابوالعلای معری؛
۳. كتابى در تاريخ،( ياقوت، ادبا، ص۳) كه به تاريخ ابى‌رشاد نيز معروف بوده است.( حاجى خليفه، ص۸۰)
۴. كتاب فى قولهم كذب عليك. (ياقوت، ادبا، ص۳)
فهرست منابع:
(۱) قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم، به كوشش صبحى سامرايى، بغداد، ۳۹۸ق/ ۹۷۸م؛
(۲) حاجى خليفه، كشف الظنون؛
(۳) عبدالكريم سمعانى، الانساب، به كوشش عبدالرحمان معلمى، حيدرآباد دكن، ۳۸۲ق/۹۶۲م؛
(۴) عبدالكريم سمعانى، المنتخب، نسخه خطى كتابخانه احمد ثالث استانبول؛
(۵) سيوطى، بغية الوعاه، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم، قاهره، ۳۸۴ق/۹۶۴م؛
(۶) على قفطى، انباه الرواة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم، قاهره، ۳۶۹ق/۹۵۰م؛
(۷) ياقوت حموی، ادبا؛
(۸) ياقوت حموی، بلدان؛
