ابوطاهر ملتانی(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَبوطاهِرِ مُلْتاني، فقيه حنفي هندي (سده هاي ۹ و ۱۰ق/ ۱۵ و ۱۶ م). وي مؤلف عمدة الاسلام به زبان فارسي است. در نسخه هاي كتاب نام پدر مؤلف كمال و گاه نام خود او عبدالعزير آمد است (آستان، ج۲، ص۸۸؛ حاجي خليفه، ج۲، ص۱۱۶۵؛ دانش پژوه، فهرستواره، ص۶۶). زمان حيات وي به درستي معلوم نيست، اما نسخه اي از عمدة الاسلام مورخ ۹۲۴ ق وجود داشته كه در تخمين تأليف به كار مي آيد (تسبيحي، ج۲، ص۳۱۸ ـ ۳۱۹). ايوانف تأليف كتاب را در اواخر سدة ۹ق/۱۵ م تخمين زده است (ايوانف، شم ۹۹۷؛ ظهورالدين، ج۳، ص۳۷۴)(كه بدون هيچ گونه دليل، مؤلف را از سدة ۱۲ ق دانسته است). اين كتاب در بارة توحيد، نماز، روزه، زكات و حج است كه مؤلف آنها را پنج بناي اسلام شمرده است. وي از هفتاد و چند مأخذ از پيشينيان اين نامها براي شناخت كتب فقهي بسيار سودمند است و احتمال دارد كه بسياري از اين كتب باقي نمانده باشد. بسياري از اين كتب امروزه در دست نباشد.
اين اثر در قلمرو فقه حنفي بسيار رايج بوده و نسخه هاي فراواني از آن در كتابخانه هاي جهان يافت مي شود؛ از آن جمله نسخه هاي كتابخانه هاي گنج بخش (منزوي، ج۴، ص۲۲۵۴ ـ ۲۲۵۶)، بوهار (رضوي، شم ۱۴۰(۴))، سپهسالار تهران (دانش پژوه، فهرست كتابخانه سپهسالار، ج۵، ص۳۳۲)، وزيري يزد (شيرواني، ج۴، ص۱۱۴۹)، ملي پاريس (بلوشه، شم ۵۵)، برلين و موزة توپكايي استانبول؛ (دانش پژوه، فهرست واره، ص۶۶ ـ ۶۷؛ دانش پژوه، فهرست، كتابهاي سپهسالار، ج۱، ص۱۰۹ ـ ۱۱۰).
عبدالرحمن بن يوسف آق سرايي در ۹۵۰ق/ ۱۵۴۳ م اين كتاب را با عنوان عماد الاسلام به تركي برگرداند (حاجي خليفه، ج۲، ص۱۱۶۵) كه نسخة خطي اين ترجمه در كتابخانة دانشگاه لوس آنجلس موجود است (مركزي،ج۱۲، ص۱۱ ؛مركزي،ج۱۲، ص۵۲۱). در ضمن چندين ترجمه از عمدة الاسلام به زبان ازبكي نيز صورت گرفته كه عاري از تصرف در متن نيست و نسخه هاي خطي آن در تاشكند موجود است. گفتني است كه كتاب ملتقط الخطاب و تذكرة واقعات كه در برخي فهارس به ابوطاهر منسوب داشته اند (منزوي، ج۴، ص۲۳۰۹؛ دانش پژوه، فهرست واره، ص۶۶)، همان كتاب عمدة الاسلام است.
منابع:
(۱)آستان قدس فهرست؛
(۲) تسبيحي، محمد حسين، فهرست نسخه هاي خطي كتابخانة گنج بخش، اسلام آباد، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴ م؛
(۳) حاجي خليفه، كشف؛
(۴) دانش پژوه، محمد تقي فهرست واره فقه هزار و پانصد سالة اسلامي، تهران، ۱۳۶۷ ش؛
(۵) دانش پژوه، محمد تقي و بهاء الدين علمي انوري، فهرست كتابهاي خطي كتابخانة مجلس سنا، تهران، ۱۳۵۹ ق؛
(۶) دانش پژوه، محمد تقي و علينقي منزوي، فهرست كتابخانة سپهسالار، تهران، ۱۳۵۶ ش/۱۹۷۷ م؛
(۷) شيرواني، محمد، فهرست نسخه هاي خطي كتابخانة وزيري يزد، تهران، ۱۳۵۰ ش؛
(۸) ظهور الدين احمد، پاكستان ميس؟ فارسي ادب، لاهور، ۱۹۷۷ م؛
(۹) مركزي، خطي؛
(۱۰) منزوي، احمد، فهرست نسخه هاي خطي كتابخانة گنج بخش، اسلام آباد، ۱۳۵۰ ش؛
