• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوعبیده جراح‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اَبو عُبِیده جَرّاح، عامر بن عبدالله بن جراح (د ۱۸ق/۶۳۹ م)، ‌صحابی مشهور پیامبر (ص). وی از تیره بنی الحارث قبیله قریش بود.
[۱] کلبی، هشام بن محمد، جمهره النسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶ م.



در نسب او معمولاً پس از کنیه، نام جدّ به جای نام پدر یاد می‌شود. پدرش عبدالله در جنگ فجار از سرکردگان قریش بود.
[۲] ابن حبیب، محمد، ج۱، ص۱۷۰، المحبَّر، به کوشش ایلزه لیشتن، اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/ ۱۹۴۲ م.
[۳] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۲، ص۶۲ ـ ۶۳، قاهره، دارالکتب المصریه.
مادر ابوعبیده نیز از قریش بود که بعدها اسلام آورد.
[۴] خلیفه بن خیاط، الطبقات، ج۱، ص۶۲، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶ م.


گفته‌اند که ابوعبیده به همراه ارقم بنابی ارقم و عثمان بن مظعون، نزد پیامبر (ص) اسلام آورد،
[۵] ابن هشام، عبدالملک، ج۱، ص۲۵۲ ـ ۲۵۳، ‌ السیره النبوه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
[۶] ابن سعد، محمد، ج۳، ص۳۹۳، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
اما بنابر قولی غیرمشهور، ولی در آغاز اسلام، به دست ابوبکر مسلمان شد.
[۷] محبّ طبری، احمد بن محمد، ج۳، ص۳۴۶، الریاض النضره فی مناقب العشره، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴ م.
[۸] ابن اسحاق، محمد، ج۱، ص۱۴۰، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸ م.
از آن‌جا که سن وی در جنگ بدر، ۴۱ سال ذکر شده،
[۹] ابن سعد، محمد، ج۳، ص۴۱۴، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
[۱۰] ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، ج۱، ص۲۴۸، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰ م.
[۱۱] ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۲، ص۲۰، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
[۱۲] ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۲، ص۲۴، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
بایستی به هنگام اسلام آوردن نسبتاً جوان بوده باشد.
ابوعبیده خود از دعوت کنندگان به اسلام بود
[۱۳] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، ص۱۲۳،به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
و نام او جزو کسانی ذکر شده که پیش از جعفر بن ابی طالب به حبشه هجرت کردند.
[۱۴] ابن اسحاق، محمد، ج۱، ص۱۷۷، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸ م.
برخی نیزگفته‌اند که وی در مهاجرت دوم به حبشه رفت
[۱۵] ابن سعد، محمد، ج۳، ص۴۱۰، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
و برخی او را مهاجر هر دو هجرت دانسته اند
[۱۶] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲،گ ۳۴۶ الف ،نسخه خطی کتابخانه عاشر افندی استانبول، شم‌ ۵۹۸ ۲
.
ابوعبید پس از هجرت پیامبر (ص) به مدینه از حبشه به مکه بازگشت و سپس به مدینه هجرت کرد
[۱۷] ابن هشام، عبدالملک، ج۱، ص۳۶۹، ‌ السیره النبوه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
[۱۸] ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۲، ص۲۰، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
و پیامبر (ص) میان او و سعد بن معاذ بن نعمان
[۱۹] ابن هشام، عبدالملک، ج۱، ص۵۰۵، ‌ السیره النبوه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
‌
[۲۰] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۴۲۱، بیروت، دارصادر
. یا سالم، مولای ابی حذیفه
[۲۱] ابن سعد، محمد، ج۳، ص۸۸، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
[۲۲] ابن حبیب، محمد، ج۱، ص۷۱، المحبَّر، به کوشش ایلزه لیشتن، اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/ ۱۹۴۲ م.
[۲۳] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، ص۲۷۰ ،به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
[۲۴] احمد بن حنبل، مسند، ج۳، ص۱۵۲، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
[۲۵] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، ج۱، ص۱۷۱، الاصابـه، قاهره، ۱۳۲۸ ق.
عقد برادری بست و با محمد بن مسلمه نیز به منظور برخورداری از میرات یکدیگر
[۲۶] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، ص۲۷۰ ـ ۲۷۱،به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
[۲۷] ابن حبیب، محمد، ج۱، ص۷۵، المحبَّر، به کوشش ایلزه لیشتن، اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/ ۱۹۴۲ م.
پیمان برادری برقرا کرد.
گفته‌اند که ابوعبیده در جنگ بدر،
[۲۸] ابن هشام، عبدالملک، ج۱، ص۶۸۵، ‌ السیره النبوه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
[۲۹] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۱۵۷، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
پدر خود را که از مشرکین بود، به قتل رسانید و بدین سبب بر پیامبر (ص) آیه ای در حق او نازل شد،
[۳۰] ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۲، ص۲۱ ـ ۲۲، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
[۳۱] طبرانی، سلیمان بن احمد، ج۱، ص۱۷۱ ـ ۱۱۸، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، وزاره الاوقاف.
اما از آن‌جا که پدرش، به تصریح واقدی
[۳۲] ابن عساکر، علی بن حسن، ج۱، ص۲۶۷، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش شکری فیصل، دمشق، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.
[۳۳] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، ج۲، ص۱۱، الاصابـه، قاهره، ۱۳۲۸ ق.
اسلام را درک نکرده بود، این روایت احتمالاً از فضایل بر ساخته بعدی است. در جنگ احد، ابوعبیده از معدود کسانی بود که وقتی پیامبر (ص) به سختی افتاد، از او جدا نشد
[۳۴] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۲۴۰، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
[۳۵] ابن سعد، محمد، ج۳، ص۴۱۰، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
[۳۶] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، ص۳۱۸ ،به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
. ابوعبیده در چند غزوه و سریه دیگر نیز شرکت جست
[۳۷] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۳۴۰ ـ ۳۴۱، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
[۳۸] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۲، ص۴۹۸، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
[۳۹] ابن سعد، محمد، ج۳، ص۴۱۰، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
و خود در یک سریه و یک غزوه فرماندهی سپاه داشت
[۴۰] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۴ـ۵، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
[۴۱] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۶، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
[۴۲] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۲، ص۵۵۲، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
[۴۳] ابن سعد، محمد، ج۲، ص۸۶، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
[۴۴] ابن سعد، محمد، ج۲، ص۱۳۲، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
و در پیمان صلح حدیبیه از گواهان بود.
[۴۵] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۲، ص۶۱۲، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
پیامبر (ص) همچنین او را با جمع دیگری از صحابه، در سپاهی به فرماندهی عمرو ابن عاص به ذات السلاسل فرستاد و او اگر چه با فرمانده سپاه رقابت داشت، ولی چنان‌که گفته اند، پیامبر (ص) وی را به سبب ملایمتش در برابر عمرو عاص تحسین کرد.
[۴۶] ابن هشام، عبدالملک، ج۲، ص۶۲۳ ـ ۶۲۴، ‌ السیره النبوه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
[۴۷] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۲، ص۷۷۰ ـ ۷۷۳، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
[۴۸] ابن حبیب، محمد، ج۱، ص۱۲۱ ـ ۱۲۲، المحبَّر، به کوشش ایلزه لیشتن، اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/ ۱۹۴۲ م.

در منابعی از گواهی ابوعبیده بر چند پیمان نامه هیأتهای نمایندگی قبایل با پیامبر (ص)، مبنی بر اسلام آودرن آنان، سخن رفته است.
[۴۹] ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۵۲، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
[۵۰] ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۵۴، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
گفته‌اند که پیامبر (ص) او را برای تبلیغ به بحرین
[۵۱] احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۱۳۷، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
‌
[۵۲] بخاری، ‌ محمد بن اسماعیل، ج۴، ص۶۲ ـ ۶۳، صحیح، بولاق، ۱۳۱۵ ق.
، یا نجران، یا یمن فرستاد
[۵۳] موسی بن عقبه، «المغازی» (مل‌، زاخاو).
[۵۴] احمد بن حنبل، مسند، ج۵، ص۴۰۰ ـ ۴۰۱، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
[۵۵] بخاری، ‌ محمد بن اسماعیل، ج۱، ص۱۳۴، صحیح، بولاق، ۱۳۱۵ ق.
[۵۶] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲،گ ۳۴۶ ب،نسخه خطی کتابخانه عاشر افندی استانبول، شم‌ ۵۹۸ ۲
.
وی به هنگام رحلت پیامبر (ص) با سپاه اسامه رهسپار جنگ بود. چون خبر وفات پیامبر (ص) به سپاه رسید، با اسامه وعمر به مدینه بازگشت.
[۵۷] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۳، ص۱۱۲۰، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
روایاتی نشان می‌دهد که وی به همراه عمر در رساندن ابوبکر به خلافت نقش داشته است؛ اگرچه نقش اصلی ابوعبیده در واقعه سقیفه چندان روشن نیست، اما نمی‌توان همسویی وی و ابوبکر و عمر را در این امر و همچنین نقش گسترده اش را در حوادث بعدی، صرفاً تصادفی تلقی کرد. هنگامی که ابوبکر و عمر شتابان به سوی سقیفه بنی ساعده روان بودند، به ابوعبیده برخوردند
[۵۸] طبری،تاریخ، ج۳، ص۲۱۹
و هر زمانی به سقیفه رسیدند که انصار برای انتخاب خلیفه در آن‌جا گرد آمده بودند
[۵۹] ابن سعد، محمد، ج۲، ص۲۶۹، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
[۶۰] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، ص۵۸۰ ـ ۵۸۱،به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
[۶۱] یعقوبی، احمد بن اسحاق، ج۲، ص۱۲۳، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ ق/ ۱۹۶۰ م.
ابوبکر خواست با ابوعبید یا عمر بیعت کند
[۶۲] زهری، محمد بن مسلم، ج۱، ص۱۴۲، المغازی النبویه، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱ م.
[۶۳] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۲۳، الرده، به کوشش محمد حمیدالله، پاریس، ۱۹۸۹ م.
[۶۴] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۲۶، الرده، به کوشش محمد حمیدالله، پاریس، ۱۹۸۹ م.
[۶۵] احمد بن حنبل، مسند، ج۱، ص۵۶، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
[۶۶] ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، ج۶، ص۸، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ ق.
[۶۷] ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، ج۶، ص۱۰، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ ق.
و حتی گفته‌اند عمر نیز نخست قصد بیعت با ابوعبیده داشت.
[۶۸] ابن سعد، محمد، ج۳، ص۱۸۱، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
[۶۹] احمد بن حنبل، مسند، ج۱، ص۳۵، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
به هر حال، چون ابوبکر خلافت یافت، ابوعبیده نقش عمده ای در ستاندن بیعت از مخالفان و خاصه حضرت علی (ع) بر عهده گرفت
[۷۰] واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۲۹، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
و همین نقش در «رسال‌ـه السقیف‌ه» ابوحیان توحیدی،
[۷۱] ابوحیان توحیدی، «رساله السقیقـه» ثلاث رسائل، ج۱، ص۷-۸، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۵۱ م.
[۷۲] «رساله السقیقـه» ثلاث رسائل، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۵۱ م.
‌ از زبان ابعبیده، بازتابی گسترده یافته است. ابوعبیده، همچنین به همراه ابوبکر وعمر و مغیره بن شعبه در اخذ بیعت از عباس، عموی پیامبر (ص) ‌، برای ابوبکر تلاش کرد
[۷۳] یعقوبی، احمد بن اسحاق، ج۲، ص۱۲۴ ـ ۱۲۵، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ ق/ ۱۹۶۰ م.
[۷۴] ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، ج۱، ص۱۲۹ ـ ۲۲۰، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ ق.
و پس از تثبیت ابوبکر در خلافت، به اداره بیت المال مشغول شد و تا پایان زندگی یکی از مهم ‌ترین عناصر استحکام ارکان خلافت بود
[۷۵] خلیفه بن خیاط، الطبقات، ج‌۱، ص۱۰۸، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶ م.
[۷۶] احمد بن حنبل، العلل و معرفه الرجال، ج۳،ص۴۹۱،به کوشش وصی الله عباس، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸ م.
[۷۷] طبری،تاریخ،ج ۳، ص۴۲۶
.
در آغاز جنگهای ردّه، او و عمر، ابوبکر را از سختگیری در گرفتن زکات تا هنگام استحکام بیش‌تر مبانی خلافت، بر حذر داشتند
[۷۸] کلاعی، سلیمان بن موسی، الاکتفا، نسخه خطی کتابخانه چستربیتی، شم‌ ۳۸۹۲.
و شاید به همین سبب، درگزارشهای مربوط به وقوع جنگهای رده، نقش آشکاری از ابوعبیده دیده نمی‌شود، اما وی به هنگام نظرخواهی خلیفه در مورد فتح شام، یکی از مشاوران عمده او بود
[۷۹] ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۲، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
‌
[۸۰] کلاعی، سلیمان بن موسی، الاکتفا، نسخه خطی کتابخانه چستربیتی، ۱/گ ۱۴۲ الف و ب شم‌ ۳۸۹۲
.
اخبار مربوط به چگونگی حضور و فعالیت ابوعبیده در فتوح شام، بسیار پریشان و مغشوش است و این بیش‌تر به سبب تناقضاتی است که در گزارشهای فتح سرزمینهای ایران و شام وجود دارد. براساس گزارش طبری
[۸۱] طبری، تاریخ،ج۳، ص۳۸۷
از ابن اسحاق، ابوعبیده، یکی از چند سرداری بود که از سوی ابوبکر بر لشکرهایی گمارده شدند و همگی به سوی شام تاختند
[۸۲] طبری، تاریخ،ج۳، ص۳۹۴
. اگر چه در مورد واگذاری فرماندهی کل این سپاه به ابوعبیده، گزارشهایی در دست است، ولی ظاهراً وضع مسلمانان در ابتدا گشودن سرزمینهای شام، مانع از ایجاد فرماندهی واحدی بوده است.
[۸۳] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان،ج۱،ص۱۲۸، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
[۸۴] ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۱۶ ـ ۱۸، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
در این‌که نقش ابوعبیده در فتوح شام، پیش از درگذشت ابوبکر چگونه بوده است، نمی توان چندان بر اخبار تکیه کرد؛ همچنین نامه‌هایی که گفته‌اند در همین زمان میان آن دو رد و بدل می‌شده، قابل اعتماد به نظر نمی‌رسد
[۸۵] ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۴۴، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
[۸۶] ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۵۰، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
[۸۷] کلاعی، سلیمان بن موسی، الاکتفا، نسخه خطی کتابخانه چستربیتی، شم‌ ۳۸۹۲.
[۸۸] ظاهریه، ریان، ج۱، ص۲۸۲ ـ ۲۸۳، خطی (تاریخ).

زمانی که دمشق در محاصره مسلمانان بود، ابوبکر درگذشت و عمر که از آ‌غاز با خالد بن ولید نظر چندان مساعدی نداشت
[۸۹] طبری، تاریخ،ج۳، ص۴۳۶
، بی درنگ به جای او ابوعبیده را به فرماندهی لشکر مسلمانان گماشت.
[۹۰] زهری، محمد بن مسلم، ج۱، ص۱۵۱، المغازی النبویه، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱ م.
[۹۱] بلاذری، احمد بن یحیی، ج۱، ص۱۳۷، فتوح البلدان، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
[۹۲] ابن سعد، محمد، ج۷، ص۳۹۷، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
بر اساس خبری که طبری
[۹۳] طبری،تاریخ، ج۳، ص۳۹۸
از سیف بن عمر نقل کرده، خالد نخست خبر عزل خود را از بیم تفرقه در لشکر پنهان داشت. نوشته‌اند که ابوعبیده نیز فرمان امارت خود را چند گاهی آشکار نکرد
[۹۴] طبری، تاریخ،ج ۳، ص۴۳۵
[۹۵] زهری، محمد بن مسلم، ج۱، ص۱۷۴، المغازی النبویه، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱ م.
به گزارش بلاذری
[۹۶] بلاذری، احمد بن یحیی، ج۱، ص۱۴۵، فتوح البلدان، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
ابوعبیده پس از رسیدن به فرماندهی سپاه، مأموریتهای مهمّی به خالد می‌داده است (طبری، ۳، ص۴۳۷). طبری در خبر دیگری
[۹۷] طبری،تاریخ، ج۳، ص۴۳۶
به نقل از سیف بن عمر، ‌ ماجرای انتصاب ابوعبیده را از سوی عمر، پس از فتح یرموک آورده است. به هر حال، ابوعبیده پس از صلح با دمشقیان به سوی حمص روان شد و نخست با اهالی بعلبک و سپس حمص صلح کرد
[۹۸] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۵۴، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
[۹۹] طبری،تاریخ، ج۳، ص۵۷۹
، اما لاذقیه پس از جنگ سختی فتح شد.
[۱۰۰] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان،ج۱،ص۱۵۴، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
[۱۰۱] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۵۶، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
بنابر خبر بلاذری
[۱۰۲] بلاذری، احمد بن یحیی، ج۱، ص۱۶۲، فتوح البلدان، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
در رجب سال ۱۵، پس از نبرد سنگین یرموک، ابوعبیده قِنَّسرین و انطاکیه را فتح کرد
[۱۰۳] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱،ص۱۷۲ ـ ۱۷۴ ، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
. ابوعبیده همچنین بر تمام فتوحات سرزمینهای دیگر مانند اردن و فلسطین که توسط عمرو عاص صورت می‌گرفت، نظارت داشت.
[۱۰۴] ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۱۰۷، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.

براساس برخی مآخذ، نامه هایی، میان ابوعبیده و عمر، مبادله شده که معلوم نیست تا چه اندازه می‌توان آن‌ها را واقعی شمرد.
[۱۰۵] ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۱۲۵ ـ ۱۲۶، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
[۱۰۶] ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۱۴۰ ـ ۱۴۱، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
[۱۰۷] ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۱۴۶ ـ ۱۴۷، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
گفته‌اند زمانی که ابوعبیده سرگرم فتح بیت المقدس بود (۱۷ ق)، مردم شهر تصمیم به صلح و پرداخت جزیه گرفتند، بدین شرط که خلیفه خود برای صلح به شام آید. ابوعبیده به عمر نامه نوشت وع مر به جابیه دمشق و از آن‌جا به بیت المقدس آمد و صلح نامه را امضا کرد
[۱۰۸] بلاذری، احمد بن یحیی، ج۱، ص۱۶۴، فتوح البلدان، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
[۱۰۹] طبری،تاریخ، ج‌۳، ص۶۰۸ ـ ۶۰۹
[۱۱۰] طبری،تاریخ، ج ۴، ص۵۶ ـ ۵۷
.
در ۱۷ یا ۱۸ ق
[۱۱۱] طبری،تاریخ، ج۴، ص۶۰
بیماری طاعون شام را فرا گرفت و گفته‌اند عمر که از فر رسیدن مرگ ابوعبیده بیمناک بود، وی را به مدینه فراخواند. ولی او سرباز زد
[۱۱۲] طبری، تاریخ،ج۴، ص۵۸
،
[۱۱۳] محبّ طبری، احمد بن محمد، ج۱، ص۳۵۵ ـ ۳۵۶، الریاض النضره فی مناقب العشره، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴ م.
[۱۱۴] ذهبی، محمد بن احمد، ج۱، ص۱۸، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵ م.
و سرانجام، همچون برخی دیگر از صحابه، بیمار شد و در ۱۷ یا ۱۸ ق درگذشت
[۱۱۵] ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۲۶۷، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
‌
[۱۱۶] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۶۵ ، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
[۱۱۷] ابن عساکر، علی بن حسن، ج۱، ص۳۱۹ ـ ۳۲۲، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش شکری فیصل، دمشق، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.
گفته‌اند که گور او در اردن بوده است.
[۱۱۸] ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۲۶۷، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
[۱۱۹] ابوزرعه دمشقی، عبدالرحمن بن عمرو، ج۱، ص۲۱۸، تاریخ، به کوشش شکرالله بن نعمت الله قوجانی، دمشق، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰ م.
[۱۲۰] ابن اعثم کوفی، احمد بن علی، ج۱، ص۳۱۱، کتاب الفتوح، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲ م.
[۱۲۱] ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۲، ص۲۰، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
از ابوعبیده فرزندی بر جای نماند.
[۱۲۲] ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، ج۱، ص۲۴۷، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰ م.
[۱۲۳] ابن حزم، علی بن احمد، ج۱، ص۱۷۶، جمهره انساب العرب، به کوشش محمد عبدالسلام هارون، قاهره، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ م.
[۱۲۴] ذهبی، محمد بن احمد، ج۱، ص۸، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵ م.

در باب ابوعبیده، به عنوان یکی از صحابیان مشهور که احادیثی نیز از پیامبر (ص) روایت کرده،
[۱۲۵] ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۱، ص۲۸، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
[۱۲۶] ذهبی، محمد بن احمد، ج۱، ص۶ ـ ۷، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵ م.
[۱۲۷] مزی، ‌یوسف بن عبدالرحمن، ج۴، ص۲۳۱ ـ ۲۳۳، تحفه الاشراف، بمبئی، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲ م.
فضایلی نقل شده است
[۱۲۸] احمد بن حنبل، الزهد، ج۱، ص۲۳۰، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ م.
[۱۲۹] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، ج۳، ص۲۶۲ ـ ۲۶۸، المستدرک علی الصحیحین، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ ق.
[۱۳۰] ابن سلام اباضی، بده الاسلام و شرائع الدین، ج۱، ص۷۳ ـ ۷۴، به کوشش ورن رشوارتز و سالم بن یعقوب، ‌ ویسبادن، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.
و او را یکی از «عشره مبشّره» دانسته اند
[۱۳۱] ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، ج۲، ص۷۹۳، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰ م.
[۱۳۲] محبّ طبری، احمد بن محمد، ج۳، ص۳۵۰ ـ ۳۵۱، الریاض النضره فی مناقب العشره، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴ م.
و گفته‌اند پیامبر (ص) سخت او را ستوده است
[۱۳۳] بخاری، ‌ محمد بن اسماعیل، ج۴، ص۲۱۶، صحیح، بولاق، ۱۳۱۵ ق.
[۱۳۴] مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح، ج۲، ص۱۸۸۱ ـ ۱۸۸۲، به کوشش فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۵ م.
نیز آورده‌اند که عمر چندان به او اعتماد داشت که گفت: اگر مراد مرگ دریابد و ابوعبیده زنده باشد، او را به جای خویش می‌گمارم
[۱۳۵] احمد بن حنبل، مسند، ج۱، ص۱۸، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
[۱۳۶] ابن سعد، محمد، ج۳، ص۳۴۳، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
[۱۳۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲،گ ۳۴۶ الف ،نسخه خطی کتابخانه عاشر افندی استانبول، شم‌ ۵۹۸ ۲
.
[۱۳۸] طبری، تاریخ،ج۴، ص۲۲۷
.

(۱) ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ ق.
(۲) ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸ م.
(۳) ابن اعثم کوفی، احمد بن علی، کتاب الفتوح، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲ م.
(۴) ابن حبیب، محمد، المحبَّر، به کوشش ایلزه لیشتن، اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/ ۱۹۴۲ م.
(۵) ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابـه، قاهره، ۱۳۲۸ ق.
(۶) ابن حزم، علی بن احمد، جمهره انساب العرب، به کوشش محمد عبدالسلام هارون، قاهره، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ م.
(۷) ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
(۸) ابن سلام اباضی، بده الاسلام و شرائع الدین، به کوشش ورن رشوارتز و سالم بن یعقوب، ‌ ویسبادن، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.
(۹) ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰ م.
(۱۰) ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش شکری فیصل، دمشق، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.
(۱۱) ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰ م.
(۱۲) ابن هشام، عبدالملک، ‌ السیره النبوه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
(۱۳) ابوحیان توحیدی، «رساله السقیقـه» ثلاث رسائل، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۵۱ م.
(۱۴) ابوزرعه دمشقی، عبدالرحمن بن عمرو، تاریخ، به کوشش شکرالله بن نعمت الله قوجانی، دمشق، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰ م.
(۱۵) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، قاهره، دارالکتب المصریه.
(۱۶) ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
(۱۷) احمد بن حنبل، الزهد، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ م.
(۱۸) احمد بن حنبل، العلل و معرفه الرجال، به کوشش وصی الله عباس، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸ م.
(۱۹) احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
(۲۰) ازدی، محمد بن عبدالله، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
(۲۱) بخاری، ‌ محمد بن اسماعیل، صحیح، بولاق، ۱۳۱۵ ق.
(۲۲) بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
(۲۳) بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، نسخه خطی کتابخانه عاشر افندی استانبول، شم‌ ۵۹۸؛ ‌
(۲۴) بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
(۲۵) حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ ق.
(۲۶) خلیفه بن خیاط، الطبقات، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶ م.
(۲۷) ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵ م.
(۲۸) زهری، محمد بن مسلم، المغازی النبویه، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱ م.
(۲۹) طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، وزاره الاوقاف.
(۳۰) طبری، تاریخ.
(۳۱) ظاهریه، ریان، خطی (تاریخ).
(۳۲) کلاعی، سلیمان بن موسی، الاکتفا، نسخه خطی کتابخانه چستربیتی، شم‌ ۳۸۹۲.
(۳۳) کلبی، هشام بن محمد، جمهره النسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶ م.
(۳۴) محبّ طبری، احمد بن محمد، الریاض النضره فی مناقب العشره، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴ م.
(۳۵) مزی، ‌یوسف بن عبدالرحمن، تحفه الاشراف، بمبئی، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲ م.
(۳۶) مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح، به کوشش فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۵ م.
(۳۷) موسی بن عقبه، «المغازی» (مل‌، زاخاو).
(۳۸) واقدی، ‌محمد بن عمر، الرده، به کوشش محمد حمیدالله، پاریس، ۱۹۸۹ م.
(۳۹) واقدی، ‌محمد بن عمر، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
(۴۰) یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ ق/ ۱۹۶۰ م.

۱. ↑ کلبی، هشام بن محمد، جمهره النسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶ م.
۲. ↑ ابن حبیب، محمد، ج۱، ص۱۷۰، المحبَّر، به کوشش ایلزه لیشتن، اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/ ۱۹۴۲ م.
۳. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۲، ص۶۲ ـ ۶۳، قاهره، دارالکتب المصریه.
۴. ↑ خلیفه بن خیاط، الطبقات، ج۱، ص۶۲، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶ م.
۵. ↑ ابن هشام، عبدالملک، ج۱، ص۲۵۲ ـ ۲۵۳، ‌ السیره النبوه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
۶. ↑ ابن سعد، محمد، ج۳، ص۳۹۳، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۷. ↑ محبّ طبری، احمد بن محمد، ج۳، ص۳۴۶، الریاض النضره فی مناقب العشره، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴ م.
۸. ↑ ابن اسحاق، محمد، ج۱، ص۱۴۰، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸ م.
۹. ↑ ابن سعد، محمد، ج۳، ص۴۱۴، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۱۰. ↑ ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، ج۱، ص۲۴۸، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰ م.
۱۱. ↑ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۲، ص۲۰، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
۱۲. ↑ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۲، ص۲۴، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
۱۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، ص۱۲۳،به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
۱۴. ↑ ابن اسحاق، محمد، ج۱، ص۱۷۷، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸ م.
۱۵. ↑ ابن سعد، محمد، ج۳، ص۴۱۰، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۱۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲،گ ۳۴۶ الف ،نسخه خطی کتابخانه عاشر افندی استانبول، شم‌ ۵۹۸ ۲
۱۷. ↑ ابن هشام، عبدالملک، ج۱، ص۳۶۹، ‌ السیره النبوه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
۱۸. ↑ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۲، ص۲۰، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
۱۹. ↑ ابن هشام، عبدالملک، ج۱، ص۵۰۵، ‌ السیره النبوه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
۲۰. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۴۲۱، بیروت، دارصادر
۲۱. ↑ ابن سعد، محمد، ج۳، ص۸۸، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۲۲. ↑ ابن حبیب، محمد، ج۱، ص۷۱، المحبَّر، به کوشش ایلزه لیشتن، اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/ ۱۹۴۲ م.
۲۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، ص۲۷۰ ،به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
۲۴. ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۳، ص۱۵۲، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
۲۵. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، ج۱، ص۱۷۱، الاصابـه، قاهره، ۱۳۲۸ ق.
۲۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، ص۲۷۰ ـ ۲۷۱،به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
۲۷. ↑ ابن حبیب، محمد، ج۱، ص۷۵، المحبَّر، به کوشش ایلزه لیشتن، اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/ ۱۹۴۲ م.
۲۸. ↑ ابن هشام، عبدالملک، ج۱، ص۶۸۵، ‌ السیره النبوه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
۲۹. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۱۵۷، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۳۰. ↑ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۲، ص۲۱ ـ ۲۲، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
۳۱. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، ج۱، ص۱۷۱ ـ ۱۱۸، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، وزاره الاوقاف.
۳۲. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، ج۱، ص۲۶۷، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش شکری فیصل، دمشق، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.
۳۳. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، ج۲، ص۱۱، الاصابـه، قاهره، ۱۳۲۸ ق.
۳۴. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۲۴۰، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۳۵. ↑ ابن سعد، محمد، ج۳، ص۴۱۰، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۳۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، ص۳۱۸ ،به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
۳۷. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۳۴۰ ـ ۳۴۱، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۳۸. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۲، ص۴۹۸، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۳۹. ↑ ابن سعد، محمد، ج۳، ص۴۱۰، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۴۰. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۴ـ۵، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۴۱. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۶، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۴۲. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۲، ص۵۵۲، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۴۳. ↑ ابن سعد، محمد، ج۲، ص۸۶، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۴۴. ↑ ابن سعد، محمد، ج۲، ص۱۳۲، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۴۵. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۲، ص۶۱۲، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۴۶. ↑ ابن هشام، عبدالملک، ج۲، ص۶۲۳ ـ ۶۲۴، ‌ السیره النبوه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
۴۷. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۲، ص۷۷۰ ـ ۷۷۳، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۴۸. ↑ ابن حبیب، محمد، ج۱، ص۱۲۱ ـ ۱۲۲، المحبَّر، به کوشش ایلزه لیشتن، اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/ ۱۹۴۲ م.
۴۹. ↑ ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۵۲، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۵۰. ↑ ابن سعد، محمد، ج۱، ص۳۵۴، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۵۱. ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۱۳۷، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
۵۲. ↑ بخاری، ‌ محمد بن اسماعیل، ج۴، ص۶۲ ـ ۶۳، صحیح، بولاق، ۱۳۱۵ ق.
۵۳. ↑ موسی بن عقبه، «المغازی» (مل‌، زاخاو).
۵۴. ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۵، ص۴۰۰ ـ ۴۰۱، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
۵۵. ↑ بخاری، ‌ محمد بن اسماعیل، ج۱، ص۱۳۴، صحیح، بولاق، ۱۳۱۵ ق.
۵۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲،گ ۳۴۶ ب،نسخه خطی کتابخانه عاشر افندی استانبول، شم‌ ۵۹۸ ۲
۵۷. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۳، ص۱۱۲۰، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۵۸. ↑ طبری،تاریخ، ج۳، ص۲۱۹
۵۹. ↑ ابن سعد، محمد، ج۲، ص۲۶۹، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۶۰. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ۱، ص۵۸۰ ـ ۵۸۱،به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
۶۱. ↑ یعقوبی، احمد بن اسحاق، ج۲، ص۱۲۳، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ ق/ ۱۹۶۰ م.
۶۲. ↑ زهری، محمد بن مسلم، ج۱، ص۱۴۲، المغازی النبویه، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱ م.
۶۳. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۲۳، الرده، به کوشش محمد حمیدالله، پاریس، ۱۹۸۹ م.
۶۴. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۲۶، الرده، به کوشش محمد حمیدالله، پاریس، ۱۹۸۹ م.
۶۵. ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۱، ص۵۶، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
۶۶. ↑ ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، ج۶، ص۸، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ ق.
۶۷. ↑ ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، ج۶، ص۱۰، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ ق.
۶۸. ↑ ابن سعد، محمد، ج۳، ص۱۸۱، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۶۹. ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۱، ص۳۵، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
۷۰. ↑ واقدی، ‌محمد بن عمر، ج۱، ص۲۹، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۷۱. ↑ ابوحیان توحیدی، «رساله السقیقـه» ثلاث رسائل، ج۱، ص۷-۸، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۵۱ م.
۷۲. ↑ «رساله السقیقـه» ثلاث رسائل، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۵۱ م.
۷۳. ↑ یعقوبی، احمد بن اسحاق، ج۲، ص۱۲۴ ـ ۱۲۵، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ ق/ ۱۹۶۰ م.
۷۴. ↑ ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، ج۱، ص۱۲۹ ـ ۲۲۰، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ ق.
۷۵. ↑ خلیفه بن خیاط، الطبقات، ج‌۱، ص۱۰۸، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶ م.
۷۶. ↑ احمد بن حنبل، العلل و معرفه الرجال، ج۳،ص۴۹۱،به کوشش وصی الله عباس، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸ م.
۷۷. ↑ طبری،تاریخ،ج ۳، ص۴۲۶
۷۸. ↑ کلاعی، سلیمان بن موسی، الاکتفا، نسخه خطی کتابخانه چستربیتی، شم‌ ۳۸۹۲.
۷۹. ↑ ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۲، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
۸۰. ↑ کلاعی، سلیمان بن موسی، الاکتفا، نسخه خطی کتابخانه چستربیتی، ۱/گ ۱۴۲ الف و ب شم‌ ۳۸۹۲
۸۱. ↑ طبری، تاریخ،ج۳، ص۳۸۷
۸۲. ↑ طبری، تاریخ،ج۳، ص۳۹۴
۸۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان،ج۱،ص۱۲۸، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
۸۴. ↑ ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۱۶ ـ ۱۸، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
۸۵. ↑ ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۴۴، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
۸۶. ↑ ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۵۰، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
۸۷. ↑ کلاعی، سلیمان بن موسی، الاکتفا، نسخه خطی کتابخانه چستربیتی، شم‌ ۳۸۹۲.
۸۸. ↑ ظاهریه، ریان، ج۱، ص۲۸۲ ـ ۲۸۳، خطی (تاریخ).
۸۹. ↑ طبری، تاریخ،ج۳، ص۴۳۶
۹۰. ↑ زهری، محمد بن مسلم، ج۱، ص۱۵۱، المغازی النبویه، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱ م.
۹۱. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، ج۱، ص۱۳۷، فتوح البلدان، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
۹۲. ↑ ابن سعد، محمد، ج۷، ص۳۹۷، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۹۳. ↑ طبری،تاریخ، ج۳، ص۳۹۸
۹۴. ↑ طبری، تاریخ،ج ۳، ص۴۳۵
۹۵. ↑ زهری، محمد بن مسلم، ج۱، ص۱۷۴، المغازی النبویه، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱ م.
۹۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، ج۱، ص۱۴۵، فتوح البلدان، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
۹۷. ↑ طبری،تاریخ، ج۳، ص۴۳۶
۹۸. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۵۴، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
۹۹. ↑ طبری،تاریخ، ج۳، ص۵۷۹
۱۰۰. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان،ج۱،ص۱۵۴، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
۱۰۱. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۵۶، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
۱۰۲. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، ج۱، ص۱۶۲، فتوح البلدان، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
۱۰۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱،ص۱۷۲ ـ ۱۷۴ ، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
۱۰۴. ↑ ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۱۰۷، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
۱۰۵. ↑ ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۱۲۵ ـ ۱۲۶، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
۱۰۶. ↑ ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۱۴۰ ـ ۱۴۱، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
۱۰۷. ↑ ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۱۴۶ ـ ۱۴۷، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
۱۰۸. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، ج۱، ص۱۶۴، فتوح البلدان، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
۱۰۹. ↑ طبری،تاریخ، ج‌۳، ص۶۰۸ ـ ۶۰۹
۱۱۰. ↑ طبری،تاریخ، ج ۴، ص۵۶ ـ ۵۷
۱۱۱. ↑ طبری،تاریخ، ج۴، ص۶۰
۱۱۲. ↑ طبری، تاریخ،ج۴، ص۵۸
۱۱۳. ↑ محبّ طبری، احمد بن محمد، ج۱، ص۳۵۵ ـ ۳۵۶، الریاض النضره فی مناقب العشره، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴ م.
۱۱۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، ج۱، ص۱۸، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵ م.
۱۱۵. ↑ ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۲۶۷، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
۱۱۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۶۵ ، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶ م.
۱۱۷. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، ج۱، ص۳۱۹ ـ ۳۲۲، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش شکری فیصل، دمشق، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.
۱۱۸. ↑ ازدی، محمد بن عبدالله، ج۱، ص۲۶۷، تاریخ فتوح الشام، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۹۷۰ م.
۱۱۹. ↑ ابوزرعه دمشقی، عبدالرحمن بن عمرو، ج۱، ص۲۱۸، تاریخ، به کوشش شکرالله بن نعمت الله قوجانی، دمشق، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰ م.
۱۲۰. ↑ ابن اعثم کوفی، احمد بن علی، ج۱، ص۳۱۱، کتاب الفتوح، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲ م.
۱۲۱. ↑ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۲، ص۲۰، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
۱۲۲. ↑ ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، ج۱، ص۲۴۷، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰ م.
۱۲۳. ↑ ابن حزم، علی بن احمد، ج۱، ص۱۷۶، جمهره انساب العرب، به کوشش محمد عبدالسلام هارون، قاهره، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ م.
۱۲۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، ج۱، ص۸، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵ م.
۱۲۵. ↑ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ج۱، ص۲۸، معرفه الصحابه، به کوشش محمد راضی حاج عثمان، ریاض، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸ م.
۱۲۶. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، ج۱، ص۶ ـ ۷، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵ م.
۱۲۷. ↑ مزی، ‌یوسف بن عبدالرحمن، ج۴، ص۲۳۱ ـ ۲۳۳، تحفه الاشراف، بمبئی، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲ م.
۱۲۸. ↑ احمد بن حنبل، الزهد، ج۱، ص۲۳۰، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ م.
۱۲۹. ↑ حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، ج۳، ص۲۶۲ ـ ۲۶۸، المستدرک علی الصحیحین، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ ق.
۱۳۰. ↑ ابن سلام اباضی، بده الاسلام و شرائع الدین، ج۱، ص۷۳ ـ ۷۴، به کوشش ورن رشوارتز و سالم بن یعقوب، ‌ ویسبادن، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶ م.
۱۳۱. ↑ ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، ج۲، ص۷۹۳، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰ م.
۱۳۲. ↑ محبّ طبری، احمد بن محمد، ج۳، ص۳۵۰ ـ ۳۵۱، الریاض النضره فی مناقب العشره، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴ م.
۱۳۳. ↑ بخاری، ‌ محمد بن اسماعیل، ج۴، ص۲۱۶، صحیح، بولاق، ۱۳۱۵ ق.
۱۳۴. ↑ مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح، ج۲، ص۱۸۸۱ ـ ۱۸۸۲، به کوشش فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۵ م.
۱۳۵. ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۱، ص۱۸، قاهره، ۱۳۱۳ ق.
۱۳۶. ↑ ابن سعد، محمد، ج۳، ص۳۴۳، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
۱۳۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲،گ ۳۴۶ الف ،نسخه خطی کتابخانه عاشر افندی استانبول، شم‌ ۵۹۸ ۲
۱۳۸. ↑ طبری، تاریخ،ج۴، ص۲۲۷


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره.    



جعبه ابزار