ابومحمد بایزید بسطامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بایزید بسطامی، ابو
محمد علی بن عنایت الله، فقیه و عارف و نواده بایزید بسطامی است.
ابو
محمد علی بن عنایت الله ،از نوادگان بایزید بسطامی
عارف بوده است.
تاریخ تولّد و
وفات او معلوم نیست، اما از قراین پیداست که
حیات علمی وی در سده‌های دهم و یازدهم بوده است.
در روزگار
صفویه، برخی از
فقهای نامدار شیعی به
تصوف گرایش داشتند و بایزید در زمره آنان است.
او نزد
شیخ علی بن عبدالعالی، معروف به
محقق کرکی (متوفی ۹۴۰) درس خواند.
در اجازه‌ای که در ۱۰۰۴ به
سید حسین بن حیدر بن قمر مجتهد کرکی داده، از دو تن از
استادان و
مشایخ خود،
حسین بن عبدالصمد حارثی عاملی (متوفی ۹۸۴)، پدر
شیخ بهایی و
ملاعبدالله بن محمود شوشتری، که در ۹۷۸ به دست
ازبکان بخارا کشته شد
یاد کرده است.
آخرین خبری که از او داریم به ۱۰۱۱ برمی گردد که رساله
قضا و قدر را درآن تاریخ به پایان رسانده است.
اگر تعلّم او نزد محقق کرکی صحیح باشد، می بایست به درجه‌ای از
علم و
معرفت رسیده باشد که بتواند از محضر او استفاده کند.بنابر‌این قرینه و با توجه به زنده بودنش در ۱۰۱۱، احتمالاً عمری به نسبت طولانی داشته است.
بایزید بسطامی، را به کثرت
تألیف و آثار با ارزش در رشته های گوناگون علمی ستوده‌اند .
و از او این
تألیفات را نام برده‌اند:
۱) الاجازة، اجازه بایزید به
سید حسین بن حیدر کرکی،
شیخ اجازه ملا محمد تقی مجلسی.
این اجازه در اواسط
محرم ۱۰۰۴ صادر شده و مُجیز (بایزید) از ملاعبدالله بن
محمود شوشتری و شیخ حسین بن عبدالصمد حارثی عاملی روایت می‌کند.مجلسی آن را در
بخش اجازه‌های بحارالانوار آورده است.
چاپ عکسی از روی
نسخه خطی آن منتشر شده که یگانه اثر چاپی از آثار بایزید بسطامی است، و در بسیاری از
کتب رجال شیعی صفویه به بعد وصف آن را می‌بینیم.
۲) اُجوبة المسائل المستطرفة الکلامیة و العرفانیة و غیرهما، رساله‌ای به
فارسی که
خوانساری در شرح حال بایزید بسطامی معروف و، به پیروی از او،
مدرس تبریزی و
آقابزرگ طهرانی از آن یاد کرده‌اند.
۳) الانصاف فی الامامة و معرفة الأسلاف و تعیین الفرقة الناجیة، در نام کتاب
براعت استهلال وجود دارد و کاشف از آن است که کتاب در
امامت و معرّفی
امامان و تعیین
فرقه ناجیه از میان ۷۳ فرقه است.
خوانساری و آقابزرگ طهرانی
آن را شناسانده‌اند و مدرس تبریزی
آن را دو یا سه کتاب پنداشته است.
۴) اوقات الصلوة، شامل پنج فصل، درباره پنج وعده نماز است .
۵) التحفة المرضیة للحضرة الرضویة، در
فقه، به
عربی؛ در سه مقصد:
وجوب تسلیم یا
استحباب آن؛ تعیین
صیغه واجب یا مستحب؛ بحثهای سودمند (که به هشت بحث می‌رسد).
وجه تسمیه
کتاب این است که تألیف آن در
طوس (اواخر رجب ۹۷۹) به پایان رسیده است.
۶)
تفسیر آیه تبلیغ الولایة (شماره نخستین از دفتر خطی نفیسی در
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (ش ۲۱۴۴)، به نام «دستور» که نزدیک به صد
دانشمند و
شاعر، هریک دستخطی در آن نوشته‌اند).
تفسیری است به عربی که بایزید در ۱۲ جمادی الاخرة ۹۸۹ در
تبریز آن را به خط خود برای
مولی حسین صاعد نوشته است
۷) روضة العارفین، به
فارسی، شامل نُه باب، در بیان حقیقت
تصوّف و
مقامات سالکان و
آداب سلوک.
تاریخ تألیف آن محرم ۹۹۴ است
و نسخه‌هایی از آن در مجموعه‌های خطی کتابخانه‌های مجلس، دانشگاه و
مدرسه شهید مطهری (سپهسالار سابق) وجود دارد .
۸) قضا و قدر، رساله‌ای به روش
کلام شیعی که اهم مباحث آن بدین شرح است: بحث درباره
جبر (قدر) و
اختیار و بررسی افعال انسانی از همین دیدگاه؛ تأثیر اراده آفریدگار در افعال انسانها؛ قضا و قدر.
افندی اصفهانی آن را معرفی کرده‌اند.
تألیف آن در ۱۴ جمادی الاخره ۱۰۱۱، به نام
امیر سید علی مظفر، به پایان رسیده است، و نسخه‌های خطی آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
و کتابخانه مجلس شورای ملی
محفوظ است.
۹) معارج التحقیق،
فقه استدلالی شیعی به عربی.
نسخه خطی آن، شامل مقدمه،
طهارت و
صلوة، در کتابخانه مجلس شورای ملی
موجود است و مؤلف در پایان آن گفته است که جلد دوم را از کتاب
زکوة آغاز می‌کند.
بدین سان، از چهار مبحث آن (مقدمه‌ای مختصر در
اصول فقه،
طهارت،
صلوة و
زکوة) خبر داریم که خوانساری
از آن یاد کرده است .
(۱)
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت ۱۹۸۳ .
(۲) یوسف اعتصامی، فهرست کتابخانة مجلس شورای ملی ایران، ج ۲، تهران ۱۳۱۱ ش .
(۳) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ
احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ .
(۴) عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، تهران، ج ۴، ۱۳۳۵ ش، ج ۵، ۱۳۴۵ ش .
(۵) محمدباقربن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲ .
(۶) محمدتقی دانش پژوه، فهرست کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، ج ۳: فهرست کتابخانة اهدائی آقای
سید محمد مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران، تهران، بخش ۱، ۱۳۳۲ ش، بخش ۳، ۱۳۳۵ ش، ج ۹، تهران ۱۳۴۰ ش .
(۷) محمدتقی دانش پژوه، فهرست میکروفیلمهای کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، تهران ۱۳۴۸ـ۱۳۶۳ ش .
(۸) محمدتقی دانش پژوه، علینقی منزوی، فهرست کتابخانة سپهسالار، ج ۵، تهران ۱۳۵۶ ش .
(۹)
محمد باقربن
محمد تقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳ .
(۱۰) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش .
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابو محمد بایزید بسطامی»، شماره۴۲۳.
