• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

احمد بن صالح جیلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



جیلی‌، ابوالفضل‌ احمدبن‌ صالح‌، محدّث‌ ، مورخ‌ و فقیه‌ حنبلی‌ است.




وی‌ به‌ سرزمین‌ جیل‌ (گیل‌، گیلان‌) منسوب
[۱] سمعانی‌، الانساب، ج۲، ص۱۴۵.
و به‌ ابن‌شافع‌ نیز معروف‌ بوده‌ است‌.
[۲] محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
[۳] خیرالدین‌ زرکلی‌، ج۱، ص۱۳۷، پانویس‌۲، الاعلام‌، بیروت‌ ۱۹۹۹.

او در ۱۸ ذیقعده ۵۲۰
[۴] ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۱، بیروت‌ ۱۳۷۲.
در بغداد به‌ دنیا آمد و در همان‌جا زیست‌.
[۵] ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.

پدرش‌ أبوالمعالی‌ صالح‌بن‌ شافع‌ (متوفی‌ ۵۴۳) و جدّش‌ ابومحمد شافع‌بن‌ صالح (متوفی‌ ۴۸۰) از بزرگان‌ حنابله بغداد بودند.
[۶] ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۴۹، بیروت‌ ۱۳۷۲.
[۷] ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۱۴، بیروت‌ ۱۳۷۲.




جیلی‌ در کودکی‌ نزد پدرش‌ دانش‌ آموخت‌ و همراه‌ وی‌ از محدّثانی‌ همچون‌ ابوغالب‌ احمدبن‌ حسن‌بن‌ بناء، ابوالحسین‌ محمدبن‌ فرّاء، قاضی‌ ابوبکر انصاری‌ و ابوالقاسم‌ هبهاللّه‌بن‌ احمد حریری‌ حدیث‌ شنید،
[۸] محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
[۹] صفدی‌، ج۶، ص۴۲۱.
[۱۰] ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۱۴، بیروت‌ ۱۳۷۲.
سپس‌ خود به‌ کسب‌ دانش‌ پرداخت‌ و قرآن‌ را به‌ روایات‌ مختلف‌ نزد ابومحمد عبداللّه‌بن‌ علی‌بن‌ احمد (نوه دختری‌ ابومنصور خیاط‌) و دیگران‌ فراگرفت‌.
[۱۱] محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
[۱۲] صفدی‌، ج۶، ص۴۲۱.
[۱۳] ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۱۴، بیروت‌ ۱۳۷۲.

جیلی‌ به‌ آموختن‌ حدیث‌ عنایتی‌ تمام‌ داشت‌
[۱۴] محمدبن‌ احمد ذهبی‌، العبر فی‌ خبر من‌غبر، ج۴، ص۱۹۰، ج‌۴، چاپ‌صلاح‌الدین‌ منجد، کویت‌ ۱۹۸۴.
و پس‌ از چهل‌ سالگی‌ نیز به‌ طلب‌ حدیث‌ ادامه‌ داد
[۱۵] ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
و در محضر کسانی‌ چون‌ عبدالملک‌بن‌ ابوالقاسم‌ کروخی‌، ابوبکربن‌ زاغونی‌، حافظ‌ ابوالفضل‌بن‌ ناصر و بسیاری‌ دیگر به‌ سماع‌ حدیث‌ پرداخت‌.
در واقع‌، وی‌ در محضر ابن‌ناصر پرورش‌ یافت‌ و به‌ همین‌سبب‌، در حدیث‌ دنباله‌رو او شمرده‌ می‌شود.
[۱۶] ابن‌جوزی‌، المنتظم‌ فی‌ تاریخ‌ الملوک‌ و الامم، ج۱۸، ص۱۸۸، چاپ‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت‌ ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۱۷] ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
[۱۸] محمدبن‌ احمد ذهبی‌، العبر فی‌ خبر من‌غبر، ج۴، ص۱۹۰، ج‌۴، چاپ‌صلاح‌الدین‌ منجد، کویت‌ ۱۹۸۴.
[۱۹] صفدی‌، ج۶، ص۴۲۱ـ۴۲۲.

جیلی‌ هر چند تا پایان‌ عمر به‌ کسب‌ حدیث‌ اشتغال‌ داشت‌، به‌ سبب‌ مرگش‌ در میانسالی‌ (۴۵ سالگی‌)، حدیث‌ چندانی‌ از وی‌ روایت‌ نشده‌ است‌.
[۲۰] ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج‌۱، ص‌۳۱۲، بیروت‌ ۱۳۷۲.

کسانی‌ همچون ابن ‌اخضر، حافظ‌ عبدالغنی‌، شیخ‌موفق‌،
[۲۱] محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
علی‌بن‌ احمد زیدی‌، ابراهیم ‌بن‌ محمود شعار و عمرالقرشی‌
[۲۲] ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
از او روایت‌ کرده‌اند.



علمای‌ رجال‌ ، جیلی‌ را در حفظ و نقل‌ حدیث‌ توثیق‌ و به‌ علم‌ و تقوا و قرائت‌ نیکوو خط‌ خوش‌ ستوده‌اند و از وی‌ با عنوان‌ حافظ‌ و در زمره مشاهیر محدّثان‌ یاد کرده‌اند.
[۲۳] ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، ج۲، ص۴۸۹ـ۴۹۰، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبد رب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
[۲۴] ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج‌۱۱، ص۳۵۹.
[۲۵] ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
[۲۶] محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
[۲۷] ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۱ـ۳۱۲، بیروت‌ ۱۳۷۲.




ذهبی‌
[۲۸] محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
از جیلی‌ با عنوان‌ معدِّل‌ یاد کرده‌؛ از این‌رو، احتمالاً وی‌ در دستگاه‌ قضا شغل‌ تصدیق‌ عدالت‌ شهود را برعهده‌ داشته‌ است‌.
[۲۹] سمعانی‌، الانساب، ج۱۲، ص۲۲۲.
[۳۰] سمعانی‌، الانساب، ج۱۲، ص۳۴۲.




جیلی‌ در ۳ شعبان‌ ۵۶۵، به‌ علت‌ سینه‌پهلو و بیماری‌ مغزی‌،
[۳۱] ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۳، بیروت‌ ۱۳۷۲.
در بغداد وفات‌ یافت‌ و در کنار پدرش‌، در آرامگاه‌ احمد بن‌ حنبل‌ ، به‌ خاک‌ سپرده‌ شد.
[۳۲] ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، ج۲، ص۴۹۰، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبد رب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
[۳۳] ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۳، بیروت‌ ۱۳۷۲.




تاریخ‌ جیلی‌، که‌ اثری‌ از آن‌ در دست‌ نیست‌، ذیلی‌ بر کتاب‌ تاریخ‌ بغداد خطیب‌ به‌ شمار می‌آید که‌ در آن‌ حوادث‌ و وفیات‌ پس‌ از مرگ‌ خطیب‌ (۴۶۳) را تا پس‌ از ۵۶۰ به‌ صورت‌ سالشمار شرح‌ کرده‌ بوده‌ است‌، اما مرگ‌ وی‌ مانع‌ از پاکنویس‌ کردن‌ و انتشار آن‌ کتاب‌ گردید.
[۳۴] ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
[۳۵] محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۳، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
[۳۶] ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۲، بیروت‌ ۱۳۷۲.

بعداً ابن‌نقطه‌ (متوفی‌ ۶۲۹) منتخب‌ تاریخ‌ جیلی‌ را فراهم‌ آورد و ابن‌رجب‌ نیز در کتاب‌ خود بخشهایی‌ از آن‌ را نقل‌ کرد.
ابن‌نجار (متوفی‌ ۶۴۳) نیز در ذیلی‌ که‌ بر تاریخ‌ بغداد نوشته‌، از ذیل‌ جیلی‌ بهره فراوان‌ برده‌است‌.
[۳۷] ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۲، بیروت‌ ۱۳۷۲.




(۱) ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ.
(۲) ابن‌جوزی‌، المنتظم‌ فی‌ تاریخ‌ الملوک‌ و الامم، چاپ‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت‌ ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۳) ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
(۴) ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، بیروت‌ ۱۳۷۲.
(۵) ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبد رب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
(۶) محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
(۷) محمدبن‌ احمد ذهبی‌، العبر فی‌ خبر من‌غبر، ج‌۴، چاپ‌صلاح‌الدین‌ منجد، کویت‌ ۱۹۸۴.
(۸) خیرالدین‌ زرکلی‌، الاعلام‌، بیروت‌ ۱۹۹۹.
(۹) سمعانی‌، الانساب.
(۱۰) صفدی‌.


 
۱. سمعانی‌، الانساب، ج۲، ص۱۴۵.
۲. محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۳. خیرالدین‌ زرکلی‌، ج۱، ص۱۳۷، پانویس‌۲، الاعلام‌، بیروت‌ ۱۹۹۹.
۴. ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۱، بیروت‌ ۱۳۷۲.
۵. ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۶. ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۴۹، بیروت‌ ۱۳۷۲.
۷. ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۱۴، بیروت‌ ۱۳۷۲.
۸. محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۹. صفدی‌، ج۶، ص۴۲۱.
۱۰. ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۱۴، بیروت‌ ۱۳۷۲.
۱۱. محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۱۲. صفدی‌، ج۶، ص۴۲۱.
۱۳. ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۱۴، بیروت‌ ۱۳۷۲.
۱۴. محمدبن‌ احمد ذهبی‌، العبر فی‌ خبر من‌غبر، ج۴، ص۱۹۰، ج‌۴، چاپ‌صلاح‌الدین‌ منجد، کویت‌ ۱۹۸۴.
۱۵. ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۱۶. ابن‌جوزی‌، المنتظم‌ فی‌ تاریخ‌ الملوک‌ و الامم، ج۱۸، ص۱۸۸، چاپ‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت‌ ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۱۷. ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۱۸. محمدبن‌ احمد ذهبی‌، العبر فی‌ خبر من‌غبر، ج۴، ص۱۹۰، ج‌۴، چاپ‌صلاح‌الدین‌ منجد، کویت‌ ۱۹۸۴.
۱۹. صفدی‌، ج۶، ص۴۲۱ـ۴۲۲.
۲۰. ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج‌۱، ص‌۳۱۲، بیروت‌ ۱۳۷۲.
۲۱. محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۲۲. ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۲۳. ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، ج۲، ص۴۸۹ـ۴۹۰، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبد رب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
۲۴. ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج‌۱۱، ص۳۵۹.
۲۵. ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۲۶. محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۲۷. ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۱ـ۳۱۲، بیروت‌ ۱۳۷۲.
۲۸. محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۲، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۲۹. سمعانی‌، الانساب، ج۱۲، ص۲۲۲.
۳۰. سمعانی‌، الانساب، ج۱۲، ص۳۴۲.
۳۱. ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۳، بیروت‌ ۱۳۷۲.
۳۲. ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، ج۲، ص۴۹۰، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبد رب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
۳۳. ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۳، بیروت‌ ۱۳۷۲.
۳۴. ابن‌دبیثی‌، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۳۵. محمدبن‌ احمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۵۷۳، چاپ‌ شعیب‌ ارنؤوط‌ و دیگران‌، بیروت‌ ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۳۶. ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۲، بیروت‌ ۱۳۷۲.
۳۷. ابن‌رجب‌، کتاب‌ الذیل‌ علی‌ طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۱۲، بیروت‌ ۱۳۷۲.




دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بن صالح جیلی»، شماره۵۳۲۲.    



جعبه ابزار