احمد تهانیسری (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَهانیسَری، احمد بن محمد (د ۸۲۰ ق/۱۴۱۷م)، از صوفیان برجستۀ طریقۀ چشتیه، و عالم و شاعر سدۀ ۹ق/۱۵م در هند بود. احمد در تهانیسر ــ منطقه‌ای در شمال هند ــ به دنیا آمد و در همان‌جا پرورش یافت (صدیق حسن‌خان، ج۳، ص۲۲۰؛ میرغلام‌علی آزاد بلگرامی، ص۳۸). وی از قاضی عبدالمقتدر بن رکن‌الدین شریحی علوم ظاهری را فرا گرفت و در فقه، اصول و عربی بسیار متبحر گشت و در سلوک عرفانی و باطنی در زمرۀ شاگردان و مریدان شیخ نصیرالدین محمود اودهی چراغ دهلی (د ۷۵۷ق/۱۳۵۶م)
ــ جـانشین شیخ نظام‌الدین اولیـا ــ درآمد و سرانجـام، یکـی از خلفای او شد (عبدالحق محدث دهلوی، ص۱۵۱؛ عبدالحی، ج۳، ص۸؛ جعفری، ص۵۴۸؛ نظامی، ص۶۸۷).
در پی حملۀ تیمور به هند و گریز بسیاری از علما از آن شهر، مولانا خواجگی، از ممتازترین خلفای شیخ نصیرالدین و دوست نزدیک احمد ــ که با او الفتی داشت ــ از او خواست که همراه با وی دهلی را ترک گوید؛ اما شیخ احمد پیشنهاد او را نپذیرفت و در همان‌جا ماند. درنتیجه، پس از اشغال دهلی توسط تیمور، احمد و خانواده‌اش به اسارت سپاه او درآمدند، اما پس از فرو نشستن فتنه، با آگاهی تیمور از مراتب علم و فضلِ شیخ احمد، وی آزادی خود را بازیافت و تیمور او را تکریم نمود و برای حضور در دربار برگزید (غلام‌سرور لاهوری، ج۱، ص۳۷۹؛ عبدالحق محدث دهلوی، ص۱۵۱). ماجرای مباحثۀ وی با شیخ‌الاسلام دربار که از اخلاف برهان‌الدین مرغینانی، صاحب هدایه بود، در اکثر منابع آمده است (غلام‌سرور لاهوری، ج۱، ص۳۷۹؛ عبدالحق محدث دهلوی، ص۱۵۱؛ غوثی شطاری، ص۱۲۳_۱۲۴).
پس از بازگشت تیمور از هندوستان و درنتیجۀ صدماتی که حملۀ او به دهلی وارد کرده بود، شیخ احمد در ۸۰۱ ق آنجا را ترک گفت و همراه خانواده‌اش به کالپی ــ که دوست نزدیکش مولانا خواجگی نیز در آنجا سکنا داشت ــ مهاجرت کرد و تا پایان عمر در همان‌جا به تدریس و تعلیم و عبادت پرداخت (میرغلام‌علی آزاد بلگرامی، ص۳۸؛ غلام‌سرور لاهوری، ج۱، ص۳۷۹؛ عبدالحق محدث دهلوی، ص۱۵۱؛ صدیق حسن‌خان، ج۳، ص۲۲۰). وی در کالپی درگذشت و در قلعۀ آنجا به خاک سپرده شد.
با آنکه در اکثر منابع، احمد تهانیسری به عنوان شاعری چیره‌دست ستوده شده است، اما از او تنها قصیدۀ دالیه‌ای در مدح رسول خدا(ص) به جای مانده که گزیده‌ای از آن در سبحةالمرجان آزاد بلگرامی (میرغلام‌علی آزاد بلگرامی، ص۳۸_۳۹)، اخبارالاخیار عبدالحق (عبدالحق محدث دهلوی، ص۱۵۱_۱۵۲) و نزهةالخواطر عبدالحی (عبدالحی ج۳، ص۹_۱۳) آمده است.
فهرست منابع:
(۱) میرغلام‌علی آزاد بلگرامی، سبحةالمرجان، بمبئی، ۱۳۰۳ق؛
(۲) احمد جعفری، انوار اولیا، لاهور؛
(۳) محمد عبدالشکور رحمان‌علی، تذکرۀ علمای هند، لکهنو، ۱۳۳۲ق؛
(۴) صدیق حسن‌خان، ابجدالعلوم، به کوشش عبدالجبار زکار، دمشق، ۱۹۸۹م؛
(۵) عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، دیوبند، ۱۳۳۲ق؛
(۶) عبدالحی، نزهةالخواطر، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۱م؛
(۷) غلام‌سرور لاهوری، خزینةالاصفیا، کانپور، ۱۸۹۴م؛
(۸) غوثی شطاری، گلزار ابرار، به کوشش محمد ذکی، پتنه، ۱۹۹۴م؛
(۹) خلیق احمد نظامی، تاریخ مشایخ چشت، کراچی، ۱۹۷۵م؛
