اختری خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَخْتَری، مصلح‌الدين مصطفى بن شمس‌الدين‌احمد(د ح۹۶۸ق/ ۱۵۶۱م)، فقيه و لغت‌شناس ترك بود. وی در قره حصارِ افيون زاده شد و به‌همين جهت او را قره حصاری نيز مى‌نامند. (اختری، ص۲؛ بغدادی، ج۲، ص۴۳۴ )از تاريخ تولد، حوادث زندگانى و استادان وی مطلبى در منابع نيامده است. او از زادگاه خود به كوتاهيه كوچ كرده، و تا پايان عمر در همانجا به مدرّسى مشغول بوده است (ثريا، ج۴، ص۳۷۳).
اختری از علمای عهد سلطان سليمان قانونى (حك ۹۲۶- ۹۷۴ق/ ۱۵۲۰-۱۵۶۶م) است (حاجى خليفه، ج۱، ص۳۱؛ سامى، ج۲، ص۸۰۳) و در ادبيات عرب، علم لغت و علوم دينى تبحر داشته (عطايى، ص۲۰). تاريخ درگذشت او را به اختلاف ۹۶۱ق (ثريا، ج۴، ص۳۷۳)، ۹۶۸ق (عطايى، ص۲۰؛ حاجى خليفه، ج۱، ص۵۷۴) و ۹۸۶ق (بروسه‌لى، ج۱، ص۲۲۵) آورده‌اند.
آثار:
الف - چاپى : اختری كبير، مهم‌ترين اثر وی، فرهنگى عربى - تركى است كه به گفته خود او بر پايه فرهنگ‌های مهم عربى چون صحاح جوهری، الدستور، التكمله، المجمل، المغرب و المتقدمه (ظاهراً مقدمة الادب زمخشری) و جز اين‌ها تأليف شده است و در آن واژه‌های دشوار و لغاتى كه كاربرد بيشتری دارند، فراهم آمده، و بر حسب حروف كلمات - نه ريشه آن‌ها - و به ترتيب حروف تهجى (در ۲۸ باب و هر باب در ۲۸ فصل) تدوين شده است (اختری ، ص۲-۳). اختری اثر خود را در سه حجم مختلف كبير، متوسط (اوسط) و صغير تنظيم و تأليف كرده است. (عطايى، ص۲۰)
اختری كبير كه حاوی ۴۰ هزار كلمه است، به نوشته مؤلف در ۹۵۲ق در كوتاهيه پايان يافته (اختری، ص۱۲۰۳) و نخستين بار در ۱۲۴۲ق/ ۱۸۲۶م در استانبول به چاپ رسيده است. پس از آن نيز بارها در تركيه، مصر، ايران، هند و كريمه در قطعه‌ای مختلف و در يك يا دو مجلد چاپ شده است. اين فرهنگ به سبب در برداشتن گويش‌های محلى نواحى قره حصار افيون و كوتاهيه و نيز از نظر زبان شناسى دارای اهميت است.
ب - خطى:
۱. تاريخ اختری، به زبان عربى، در شرح حال پيامبران از آدم تا خاتم و خلفای راشدين و نيز برخى از بزرگان اسلام (بروسه‌لى، ج۱، ص۲۲۵؛ بغدادی، ج۲، ص۴۳۴- ۴۳۵) كه يك نسخه از آن در كتابخانه فاتح استانبول و نسخه‌ای ديگر در پاريس موجود است.
۲. جامع المسائل، درباره برخى از مسائل فقهى كه به ام الفتاوی نيز معروف است (بغدادی، ج۲، ص۴۳۴- ۴۳۵؛ زركلى، ج۷، ص۲۲۸). نسخه‌هايى از آن در كتابخانه‌های سليمانيه، و قليچ على پاشا موجود است.
۳. شرح الرسالة الكفوی فى الادب، از اين اثر فقط يك نسخه در كتابخانه سليمانيه استانبول وجود دارد.
ج - آثار يافت نشده :
۱ . جامع اللسان ، اثری است در باب مسائل فقهى (بروسه‌لى، ج۱، ص۲۲۵).
۲. حامل‌المحاضرات (بغدادی، ج۲، ص۴۳۴- ۴۳۵).
فهرست منابع:
(۱) اختری، مصطفى، اختری كبير، استانبول، ۱۳۱۱ق؛
(۲) بغدادی، هديةالعارفین؛
(۳) بروسه‌لى، محمدطاهر، عثمانلى مؤلف‌لری، استانبول، ۱۳۳۳ق؛
(۴) ثريا،محمد، سجل‌عثمانى، ( تذكره مشاهير عثمانيه )، استانبول، ۱۳۱۶ق؛
(۵) حاجى خليفه، كشف الظنون؛
(۶) دفتر فاتح كتابخانه‌سى، استانبول، ۱۱۵۵ق؛
(۷) زركلى، اعلام؛
(۸) سامى، شمس الدين، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق؛
(۹) عطايى، عطاءالله، حدائق الحقائق فى تكملة الشقائق، استانبول، ۱۹۸۹م؛
