استثناء (علم بدیع)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از راههای زیبا شدن کلام استفاده از استثناء است. استثناء در
علم بدیع آن است که چیزی را به منظور تاکید و افزودن زیبایی سخن از یک حکم کلّی جدا کنند.
استثناء در
علم بدیع آن است که چیزی را به منظور تاکید و افزودن زیبایی سخن از یک حکم کلّی جدا کنند، و عامل تاکید و زیادتِ حُسن، معمولاً آن است که میانِ مستثنی و مستثنیمنه سنخیت و مناسبتی وجود نداشته باشد. مانند:
کس از فتنه در پارس دیگر نشان •••• نبیند مگــــر قـــــامتِ مَهوشـــان (
سعدی)
که فتنۀ قامتِ مهوشان از جنس فتنه و آشوب مملکتی نیست و میان آنها سنخیت وجود ندارد، امّا از حکم کلّی فتنه
مستثنی شده است.
برخی این صنعت را با صنعت «
مدح شبیه به
ذم» یا «تاکید المَدح بِما یشبِهُ الذَّم» یکی دانستهاند، و برخی از معاصران به تقلید از
علم نحو، این صنعت را «استثنای مُنْقَطِع» نام دادهاند.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «استثناء»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۰۳.