استحاله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تبدیل
صورت نوعی چیزی به چیز دیگر را استحاله گویند. از استحاله در باب
طهارت سخن رفته است.
حقیقت استحاله دگرگون شدن
ماهیت چیزی و
تبدیل آن به ماهیتی دیگر است مانند آن که چوبی بر اثر
سوختن،
خاکستر شود.
تفاوت استحاله با
انقلاب و
استهلاک در این است که انقلاب هر چند از مراتب استحاله شمرده شده است، لیکن مورد آن، خصوص تبدیل
شراب به
سرکه است.
از این رو، برخی در بحث
مطهّرات عنوان مستقلی برای آن ذکر نکرده، بلکه از آن تحت عنوان استحاله بحث کرده‌اند.
حقیقت استهلاک نیز
پراکنده و مستهلک شدن اجزای چیزی در اجزای غالب دیگر است از این جهت با استحاله
تفاوت دارد.
استحاله از مطهّرات، شمرده شده است؛
هر چند برخی اطلاق عنوان
مطهّر بر استحاله را نوعی
مسامحه دانسته‌اند؛ زیرا حقیقت
تطهیر، پاک کردن چیز
نجس با حفظ ماهیت آن است؛ در حالی که بر اثر استحاله، ماهیت
عین نجس یا
متنجّس از نظر
عرفی دگرگون گشته و با تبدیل
موضوع،
حکم نیز عوض می‌شود.
برای استحاله مصادیق مختلفی در
فقه ذکر شده است، از جمله:
اگر چیز نجسی مانند
چوب به وسیلۀ
آتش به
دود یا خاکستر تبدیل شود،
پاک می‌گردد.
در این که تبدیل چوب
نجس به
ذغال به وسیلۀ آتش، موجب تحقّق استحاله و در نتیجه، طهارت آن می‌شود یا نه، اختلاف است.
تبدیل
آب نجس به
بخار به وسیلۀ آتش نیز موجب طهارت آن می‌گردد،
لیکن چنانچه بخار متراکم باشد و به قطره‌های
عرق تبدیل گردد، در پاکی و
نجاست آن اختلاف است.
برخی در مسأله تفصیل داده و گفته‌اند: اگر عنوان عین نجس مانند
ادرار بر عرق
صادق باشد،
نجس است؛ در غیر این صورت نجس نمی‌باشد.
نطفۀ انسان و نیز حیوانی که
خون جهنده دارد، نجس است و با تبدیل به
انسان و
حیوان، پاک می‌شود. همچنین اگر غذای نجس به ادرار،
شیر، عرق و یا سایر
فضولات حیوان حلال‌گوشت تبدیل شود، پاک می‌گردد.
به قول مشهور، این نوع استحاله نیز موجب طهارت است.
در حصول طهارت به این نوع استحاله اختلاف است.
در حصول طهارت به این نوع استحاله نیز اختلاف است. قول مشهور میان متأخّران،
طهارت است.
قدما در حصول طهارت به استحاله، بین عین نجس و متنجّس تفصیل نداده‌اند، لیکن بعضی از متأخّران، استحاله در اشیای متنجّس را موجب طهارت نمی‌دانند. البته بسیاری از آنان این قول را نپذیرفته‌اند.
باید توجّه داشت که منشأ اختلاف در موارد یاد شده و دیگر موارد، اختلاف در تحقّق و صدق عنوان استحاله است.
بسیاری از
فقها مورد
شک در تحقّق استحاله را یادآور نشده‌اند و کسانی هم که آن را مطرح کرده‌اند، نظرات مختلفی داده‌اند؛ بعضی به طور مطلق حکم به طهارت کرده‌اند،
بعضی دیگر به طور
مطلق، طهارت را نفی کرده‌اند
و برخی معتقدند که تنها در صورتی حکم به طهارت می‌شود که مورد
شک از
اعیان نجسه- مانند
غایط- و منشأ آن،
شک در
مفهوم باشد مانند آن که پس از
تغییر و تبدیل به وسیلۀ
سوزاندن، در صدق عنوان غایط بر آن
شک شود.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۴۲۲.
