• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اسماء بنت عمیس(خام)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اَسْماء بِنْت‌ِ عُمَيْس‌ د پس‌ از ۰ق‌/۶۰م‌، از زنان‌ صحابى‌. پدرش‌ عميس‌ بن‌ مَعَد، از قبيلة قحطانى‌ بنى‌ خثعم‌ بن‌ انمار و مادرش‌ هند دختر عون‌ بن‌ زهير حِميري‌ بود (كلبى‌، ص۵۶؛كلبى‌، ص۵۸)
از تاريخ‌ ولادت‌ او اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌، اما مى‌دانيم‌ كه‌ به‌ همراه‌ همسرش‌ جعفر بن‌ ابى‌ طالب‌ اسلام‌ آورد و از اين‌ رو جزو نخستين‌ مسلمان‌ بود نك: (ابن‌ اسحاق‌، ص۴۳؛ ابن‌ سعد، ص۸۰) در سال‌ هفتم‌ بعثت‌ همراه‌ همسرش‌ به‌ حبشه‌ هجرت‌ كرد (ابن‌ هشام‌، ص۴۶)در دوران‌ مهاجرت‌ سه‌ فرزند به‌ نامهاي‌ عبدالله‌، محمد و عون‌ به‌ دنيا آورد (كلبى‌، ص۵۸) در ق‌ همراه‌ ديگر مهاجران‌ به‌ مدينه‌ بازگشت‌ و در ق‌ همسرش‌ جعفر را در جنگ‌ موته‌ از دست‌ داد. پس‌ از آن‌ به‌ همسري‌ ابوبكر درآمد و محمد را در سال‌ حجة الوداع‌ به‌ دنيا آورد. به‌ هنگام‌ بيماري‌ پيامبر ص‌ نيز بر بالين‌ آن‌ حضرت‌ بود (بلاذري‌، ص۴۵)سپس‌ همسر امام‌ على‌ ع‌ شد و به‌ گفتة كلبى‌ همانجا دو فزند وي‌ يحيى‌ و عون‌ حاصل‌ اين‌ ازدواج‌ بود (ابن‌ سعد، ص۸۰؛ابن‌ سعد، ص۸۵؛ بلاذري‌، ص۴۷) يحيى‌ در كودكى‌ درگذشت‌ ابوالفرج‌، ۱، اما از آنجا كه‌ دربارة عون‌ اختلاف‌ هست‌، بعيد نيست‌ كه‌ ميان‌ او و عون‌ بن‌ جعفر خلطى‌ رخ‌ داده‌ باشد(ابن‌ قتيبه‌، ص۱۰؛ ابن‌ عبدالبر، ص۷۸۵؛طبري‌، ص۵۴) كه‌ به‌ جاي‌ عون‌ از محمد ياد كرده‌ است‌.
از زمان‌ دقيق‌ مرگ‌ اسماء اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. هر چند دو تاريخ‌ ۸ق‌ و پس‌ از ۰ق‌ براي‌ سال‌ مرگ‌ او در برخى‌ مآخذ آمده‌(صفدي‌، ص۳؛ ابن‌ كثير، ص۳۱)اما در جايى‌ تنها به‌ ادامة زندگى‌ او پس‌ از شهادت‌ امام‌ على‌ ع‌ اشاره‌ شده‌ است‌ (ذهبى‌، ص۸۷؛ ابن‌ حجر، ص۸۹)از نكات‌ مهم‌ و برجسته‌ در زندگى‌ اسماء، پيوند او با خاندان‌ امام‌ على‌ ع‌ است‌: وي‌ از معدود كسانى‌ بود كه‌ در مراسم‌ كفن‌ و دفن‌ شبانه‌ و اسرارآميز حضرت‌ فاطمه‌ ع‌ حضور داشت‌(بلاذري‌، ص۵۰؛ حاكم‌، ص۶۳-۶۴)و حتى‌ گفته‌اند، در مراسم‌ ازدواج‌ امام‌ على‌ ع‌ با حضرت‌ فاطمه‌ ع‌ نيز حضور داشته‌ است‌، اما با توجه‌ به‌ تاريخ‌ اين‌ ازدواج‌ در ق‌ و بازگشت‌ اسماء از حبشه‌، اين‌ نكته‌ بعيد به‌ نظر مى‌رسد(حاكم‌، ص۵۹؛ گنجى‌، ۲۰-۳۰؛اربلى‌، ص۶۵-۶۷؛ امين‌، ص۷۰) ظاهراً به‌ دليل‌ همين‌ پيوند نزديك‌ و صادقانه‌ بوده‌ كه‌ در منابع‌ شيعى‌ از او به‌ نيكى‌ ياد شده‌ است‌، چنانكه‌ بر اساس‌ رواياتى‌، امامان‌ باقر و صادق‌ ع‌ او را ستوده‌اند(كشى‌، ص۳-۴؛ ابن‌ بابويه‌، ص۶۳)
اسماء احاديثى‌ نيز از پيامبر ص‌ روايت‌ كرده‌ است‌ (واقدي‌، ص۶۶؛ حميدي‌، ص۵۸؛ مزي‌، ج۱، ص۵۹-۶۳) و از وي‌ نيز كسانى‌ چون‌ فرزندش‌ عبدالله‌ بن‌ جعفر، سعيد بن‌ مسيب‌ و عروة بن‌ زبير و ديگران‌ روايت‌ كرده‌اند(ذهبى‌، ص۸۷؛يعقوبى‌ ص۱۰) از يك‌ «كتاب‌» نزد اسماء بنت‌ اسد عميس‌ نام‌ برده‌ كه‌ ظاهراً مشتمل‌ بر سخنان‌ پيامبر ص‌ بوده‌ و از آنجا كه‌ اسماء، از نزديكان‌ پيامبر ص‌ و خاندان‌ آن‌ حضرت‌ به‌ شمار مى‌رفت‌، قدمت‌ وجود چنين‌ متنى‌ در نهايت‌ درجة اهميت‌ و ارزش‌ قرار مى‌گيرد، اما با توجه‌ به‌ سكوت‌ منابع‌، دقت‌ بيشتر در جزئيات‌ اين‌ متن‌ و صحت‌ انتساب‌ آن‌، امكان‌ پذير به‌ نظر نمى‌رسد.
منابع:
(۱)ابن‌ اسحاق‌، محمد، السير و المغازي‌، به‌ كوشش‌ سهيل‌ زكار، دمشق‌، ۹۷۸م‌؛
(۲) ابن‌ بابويه‌، محمد، الخصال‌، به‌ كوشش‌ على‌ اكبر غفاري‌، قم‌، ۳۶۲ش‌؛
(۳) ابن‌ حجر عسقلانى‌، احمد، تقريب‌ التهذيب‌، به‌ كوشش‌ عبدالوهاب‌ عبداللطيف‌، بيروت‌، ۳۹۵ق‌/۹۷۵م‌؛
(۴) ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الكبري‌، بيروت‌، دارصادر، ابن‌ عبدالبر، يوسف‌، الاستيعاب‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد بجاوي‌، قاهره‌، ۳۸۰ق‌/۹۶۰م‌؛
(۵) ابن‌ قتيبه‌، عبدالله‌، المعارف‌، به‌ كوشش‌ ثروت‌ عكاشيه‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌؛
(۶) ابن‌ كثير، البداية؛
(۷) ابن‌ هشام‌، عبدالملك‌، السيرة النبوية، به‌ كوشش‌ مصطفى‌ سقا و ديگران‌، قاهره‌، ۳۵۵ق‌/۹۳۶م‌؛
(۸) ابوالفرج‌ اصفهانى‌، مقاتل‌ الطالبين‌، به‌ كوشش‌ احمد صقر، ۹۴۹م‌؛
(۹) اربلى‌، على‌، كشف‌ الغمة، تبريز، ۳۸۱ق‌؛
(۱۰) امين‌، محسن‌، اعيان‌ الشيعة، به‌ كوشش‌ حسن‌ امين‌، بيروت‌، ۴۰۳ق‌؛
(۱۱) بلاذري‌، احمد، انساب‌ الاشراف‌، به‌ كوشش‌ محمد حميدالله‌، قاهره‌، ۹۵۹م‌؛
(۱۲) حاكم‌ نيشابوري‌، محمد، المستدرك‌، حيدرآباد دكن‌، ۳۴۱ق‌؛
(۱۳) حميدي‌، عبدالله‌، المسند، به‌ كوشش‌ حبيب‌ الرحمان‌ اعظمى‌، حيدرآباد دكن‌، ۳۸۰-۳۸۲ق‌؛
(۱۴) ذهبى‌، محمد، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و ديگران‌، بيروت‌، ۴۰۴ق‌/۹۸۴م‌؛
(۱۵) صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ فان‌ اس‌، بيروت‌، ۴۰۱ق‌/۹۸۱م‌؛
(۱۶) طبري‌، تاريخ‌؛
(۱۷) كشى‌، محمد، معرفة الرجال‌، اختيار طوسى‌، به‌ كوشش‌ حسن‌ مصطفوي‌، مشهد، ۳۴۸ش‌؛
(۱۸) كلبى‌، هشام‌، نسب‌ معدو اليمن‌ الكبير، به‌ كوشش‌ ناجى‌ حسن‌، بيروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌؛
(۱۹) گنجى‌، محمد، كفاية الطالب‌، به‌ كوشش‌ محمد هادي‌ امينى‌، تهران‌، ۴۰۴ق‌؛
(۲۰) مزي‌، يوسف‌، تحفة الاشراف‌، بمبئى‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌؛
(۲۱) واقدي‌، محمد، المغازي‌، به‌ كوشش‌ مارسدن‌ جونز، لندن‌، ۹۶۶م‌؛
(۲۲) يعقوبى‌، احمد، تاريخ‌، بيروت‌، دارصادر؛



جعبه ابزار