• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اسماعیل بن احمد حیری خام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



حيرى، ابوعبدالرحمان اسماعيل بن احمد، مقرى، مفسر، محدّث و فقيه شافعى قرن چهارم و پنجم بود. به نوشته خطيب بغدادى (خطيب بغدادى، ج۷، ص۳۱۸) كه اطلاعاتش در اين‌باره از خود حيرى است، حيرى در رجب ۳۶۱ و احتمالا در محله حيره نيشابور به دنيا آمد (سمعانى، ج۲، ص۲۹۷ـ۲۹۸؛ ياقوت حموى، ج۲، ص۶۴۶).حيرى نابينا بود (صفدى، ص۱۱۹)، لذا در منابع براى او لقب ضرير نيز آورده‌اند (خطيب بغدادى، ج۷، ص۳۱۷؛ سبكى، ج۴، ص۲۶۵).

حيرى از عالمان و فقيهان شافعى دوره خود همچون ابوطاهر محمد بن خُزَيمه (متوفى ۳۸۷)، زاهر بن طاهر سرخسى (متوفى ۳۸۹)، ابوعبدالرحمان سُلَمى (متوفى ۴۱۲) استماع حديث كرد (خطيب بغدادى، ج۱، ص۴۴۳؛ خطيب بغدادى، ج۷، ص۳۱۸؛ذهبى، ج۹، ص۴۷۳؛سبكى، ج۴، ص۲۶۶؛حيرى، مقدمه عرشى، ص۱۷ـ۱۸). وى در ۴۲۳ به بغداد سفر كرد و در آنجا احاديثى كه از عالمان و محدّثان خراسانى شنيده بود روايت كرد (خطيب بغدادى، ج۷، ص۳۱۸؛ابن‌ماكولا، ج۳، ص۴۳). خطيب بغدادى بارها مطالبى از حيرى به نقل از ابوعبدالرحمان سلمى، صاحب طبقات الصوفية، نقل كرده است كه حاكى از تمايلات صوفيانه حيرى و تعلق او به مكتب صوفيانه سلمى در خراسان است (خطيب بغدادى، ج۱، ص۴۴۳؛ خطيب بغدادى، ج۱، ص۴۴۵؛خطيب بغدادى، ج۲، ص۱۸۰ـ۱۸۲؛خطيب بغدادى،ج ۱۷، ص۲۱۴).

حيرى به قصد سكونت در مكه راهى اين شهر شد، ولى به جهت ناامنى راه مكه از نيمه راه به نيشابور بازگشت. از جمله كتاب‌هايى كه وى در اين سفر همراه خود داشت صحيح بخارى بود كه آن را از ابوالهيثم محمد بن مكى كُشميهَنى (متوفى ۳۸۹) سماع كرده بود. خطيب بغدادى در سه مجلس صحيح بخارى را نزد حيرى سماع كرد و فهم و شناخت وى را ستود (خطيب بغدادى، ج۷، ص۳۱۸ـ۳۱۹؛سبكى، ج۴، ص۲۶۵). علاوه بر خطيب بغدادى، عبدالغافر فارسى (عبدالغافر فارسى، ص۱۷۴) نيز حيرى را ستوده و از آثار او در علوم قرآن و قرائات و ديگر علوم ياد كرده است. خطيب بغدادى (خطيب بغدادى، ج۷، ص۳۱۹) و فارسى (عبدالغافر فارسى، ص۱۷۴)، درگذشت او را اندكى پس از ۴۳۰ ذكر كرده‌اند.

از جمله آثار موجود وى، كتاب وجوه‌القرآن است كه محمد عبدوس ستّار آن را به عنوان پايان‌نامه دكترى در دانشگاه كيمبريج تصحيح كرده و نجف عرشى آن را بار ديگر براساس دو نسخه تصحيح كرده است (مشهد ۱۳۸۰ش). كتاب ديگر حيرى، تفسيرى است با نام كفايةالتفسير كه كتاب مشهورى بوده (ذهبى، ج۹، ص۴۷۴؛
سبكى، ج۴، ص۲۶۵؛ داوودى، ج۱، ص۱۰۶) و دو نسخه از آن موجود است، از جمله نسخه‌اى كهن كه تاريخ كتابت آن ۵۰۶ است و در كتابخانه آستان قدس رضوى نگهدارى مىشود (فكرت، ص۴۶۶). حيرى (حيرى، ص۵۴) در آغاز وجوه‌القرآن از كتاب‌هاى ديگرش ياد كرده است كه عبارت‌اند از: الوقوف؛
مثلث الواعظين؛
كتاب التنزيل؛
كتاب معانى اسماءالرب؛
اسماء من نزل فيهم القرآن.
فهرست منابع:
(۱) ابن‌ماكولا، الاكمال فى رفع الارتياب عن المؤتلف و المختلف من الأسماء و الكنى و الأنساب، چاپ عبدالرحمان بن يحيى معلمى يمانى، حيدرآباد، دكن ۱۳۸۱ـ۱۴۰۶/ ۱۹۶۲ـ۱۹۸۶؛
(۲) اسماعيل بن احمد حيرى، وجوه‌القرآن، چاپ نجف عرشى، مشهد ۱۳۸۰ش؛
(۳) خطيب بغدادى، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام؛
(۴) محمد بن على داوودى، طبقات المفسّرين، بيروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۵) محمدبن احمد ذهبى، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الاعلام، چاپ بشّار عواد معروف، بيروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛
(۶) عبدالوهاب بن على سبكى، طبقات الشافعية الكبرى، چاپ محمود محمد طناحى و عبدالفتاح محمد حلو، (قاهره) ۱۹۶۴ـ( ۱۹۷۶)؛
(۷) سمعانى، الانساب؛
(۸) خليل بن ايبك صفدى، نكت الهميان فى نكت العُميان، چاپ احمد زكىبك، مصر ۱۳۲۹/۱۹۱۱؛
(۹) عبدالغافر بن اسماعيل فارسى، الحلقة الاولى من تاريخ نيسابور: المنتخب من السياق، انتخاب ابراهيم بن محمد صريفينى، چاپ محمدكاظم محمودى، قم ۱۳۶۲ش؛
(۱۰) محمدآصف فكرت، فهرست الفبائى كتب خطى كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى، مشهد ۱۳۶۹ش؛
(۱۱) ياقوت حموى، معجم‌الادباء، چاپ احسان عباس، بيروت ۱۹۹۳؛



جعبه ابزار