• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اصطلاح خبر (خام)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


خبر، اصطلاحی در دانش حدیث و تاریخ است.


واژه خبر، و جمع آن اخبار، در زبان عربی از باب فَعَلَ یَفْعُلُ است و هم معنا و مترادف با «نبأ» و «علم» به کار رفته
[۱] خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۴، ص۲۵۸، ذیل «خبر»، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۹.
و در زبان فارسی به معنای «دانستن» است.
[۲] احمد بن علی بیهقی، تاج المصادر، ج۱، ص۲۶۳، چاپ هادی عالمزاده، تهران ۱۳۶۶ـ ۱۳۷۵ش.
گاه برای اثبات هم معناییِ نبأ و خبر، به آیه «نَبّأنیَ العلیمُ الخبیر»
[۳] تحریم/سوره۶۶، آیه۳.    
استناد شده،
[۴] محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة، ذیل واژه، قاهره ۱۹۹۹.
اما راغب اصفهانی (ذیل «نبأ») بر آن است که نبأ، در واقع خبردادن از امور عظیم است.
در علوم ادبی و اسلامی، واژه خبر به معنای تاریخ و اطلاعات تاریخی، و حتی گردآوری اسطوره های تاریخی، به کار می‌رود.
[۵] امتیاز احمد، دلائل التوثیق المبَکِّر للسنه و الحدیث، ج۱، ص۱۳۷، نقله الی العربیة عبدالمعطی امین قلعجی، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
افزون بر این، در علم نحو در مقابل مبتدا، و در کلام و فقه و اصول، در برابر انشا قرار میگیرد. در متون تاریخی، اصطلاح خبر تقریبآ مترادفِ حکایت است و به اطلاعات تاریخی، زندگینامه‌ای و حتی مطالب لطیفه‌وار اطلاق میشود. این واژه و جمع آن، در آیاتی از قرآن کریم، به همان معنای لغوی به کار رفته است
[۶] توبه/سوره۹، آیه۹۴.    
[۷] نمل/سوره۲۷، آیه۷.    
[۸] قصص/سوره۲۸، آیه۲۹.    
[۹] محمد/سوره۴۷، آیه۳۲.    
[۱۰] بروج/سوره۸۵، آیه۱۷.    
که در آن، کلمه حدیث نیز به معنای خبر به کار رفته است؛.
[۱۱] ابن عبدالبرّ، جامع بیان العلم و فضله و ماینبغی فی روایته و حمله، ج۱، ص۵۴۰، قاهره ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
در آیه چهارم سوره زلزال، خبر همراه با ریشه حد ث (باب تفعیل) در وصف قیامت آمده است: «یومَئذٍ تُحَدِّثُ اخبارَها»؛ بنابراین، ادعای ونسینک، مبنی بر نیامدن واژه خبر و جمع آن در قرآن کریم، ناموجه می‌نماید (رجوع کنید به د. اسلام، همانجا).
در اصطلاح حدیثی، خبر گاه مترادف با مفاهیم و اصطلاحات مشابهی چون حدیث، اثر، سنّت و روایت، و گاه متفاوت با آن‌ها به کار می‌رود (رجوع کنید به حدیث•، بخش ۱). واژه اخباری ــکه غالبآ به فردی گفته میشود که به حفظ و نقل احادیث و اقوال پیامبر یا امامان معصوم می‌پردازدــ در سده های نخست، همواره برابر با کسی تلقی شده که به نقل اخبار و گزارشهای تاریخی می‌پرداخته است.
[۱۲] عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج۱، ص۶۱، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ ۱۴۱۳.
رجالیان و تراجم نویسان قدیم نیز غالبآ تاریخ نگاران و سیره نویسان را اخباری می‌خواندند (برای نمونه رجوع کنید به ابن ندیم، ص ۱۲۱ـ۱۲۳؛.
[۱۳] ۳۹۵، ۴۲۱، ج۱، ص۱۰۶، احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر بـ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
واژه «اخبار» در عناوین کتابهای قدیم نیز بیش‌تر به حوادث تاریخی و سرگذشت افراد اشاره دارد (برای نمونه رجوع کنید به ابن ندیم، ص ۸۹، ۱۰۳، ۱۶۳، ۲۶۳؛
[۱۴] ۴۲۸ و جاهای دیگر، احمدبن علی نجاشی، ج۱، ص۳۹۷، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر بـ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
از این رو، برخی عالمان مسلمان همواره بین محدّث و اخباری تفکیک قائل شده اند.
[۱۵] ابنحجر عسقلانی، نزهةالنظر: شرح نخبةالفکر، ج۱، ص۲۳، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
[۱۶] امتیاز احمد، دلائل التوثیق المبَکِّر للسنه و الحدیث، نقله الی العربیة عبدالمعطی امین قلعجی، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
بنابراین نظر، میان حدیث و خبر نسبت تباین وجود دارد.
[۱۷] محمد عبدالرووفبن تاجالعارفین مُناوی، الیواقیت و الدرر فی شرح نخبة ابن حجر، ج۱، ص۲۲۸، چاپ مرتضی زین احمد، ریاض ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
[۱۸] عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج۱، ص۶۲ـ۶۳، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ ۱۴۱۳.

از سوی دیگر، در برخی سخنان مورخان و محدّثان حدیث و خبر به یک معنا بر سنّت پیامبر اطلاق شده است. مثلا طبری (سلسله۱، ص ۱۵) پیش از نقل حدیثی معروف از پیامبر اکرم درباره مدت عمر عالَم میگوید «خبری» از پیامبر درباره این موضوع رسیده است. غزالی (ج ۱، ص ۱۵) نیز از احادیث به اخبار تعبیر کرده است؛ از این رو، برخی دانشمندان علوم حدیث دو اصطلاح خبر و حدیث را مترادف دانسته اند.
[۱۹] ابنحجر عسقلانی، نزهةالنظر: شرح نخبةالفکر، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
به نظر ابن حجر عسقلانی (همانجا)، محدّثان خبر را مترادف با حدیث به کار می‌برند. شواهدی نیز دالّ بر کاربرد این دو اصطلاح به صورت مترادف وجود دارد.
[۲۰] ابن عبدالبرّ، جامع بیان العلم و فضله و ماینبغی فی روایته و حمله، ج۱، ص۵۳۹ـ۵۴۰، قاهره ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
محدّثان شیعه نیز غالبآ این ترادف را برگزیده اند.
[۲۱] زین الدین بن علی شهیدثانی، الرعایة لحال البدایة فی علم الدرایة و البدایة فی علم الدرایة، ج۱، ص۲۸، قم ۱۳۸۱ش.
[۲۲] محمدبن حسین شیخ بهائی، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، ج۱، ص۲۳، مع تعلیقات محمداسماعیل بن حسین مازندرانی خواجوئی، چاپ مهدی رجایی، مشهد ۱۳۷۲ش.
[۲۳] حسن صدر، نهایةالدرایة فی شرح الرسالة الموسومة بالوجیزة للبهائی، ج۱، ص۸۳، چاپ ماجد غرباوی،) قم ۱۴۱۳ (.

برخی، با صرفنظر از کاربرد مترادف حدیث و خبر، کوشیده‌اند میان این دو اصطلاح در دانش حدیث تفاوتهای نظری بیابند. ابن حجر عسقلانی (همانجا) در بیان معروفترین این تفاوتها، رابطه آن دو را عموم و خصوص مطلق دانسته است؛ یعنی، هر حدیثی خبر است، اما نه به عکس (قس شهید ثانی، ص ۲۷، که در یکی از تقسیمات خود حدیث را اعم از خبر شمرده است). ابن حجر عسقلانی توضیح بیشتری نداده است، اما ظاهر کلام وی نشان میدهد که میتوان حدیث را تنها بر اقوال منسوب به پیامبر (و در اصطلاح محدّثان شیعه، قول معصوم) اطلاق کرد، ولی خبر اعم از سخن منقول از پیامبر و غیر اوست.
[۲۴] محمدبن صالح عثیمین، شرح نزهةالنظر فی توضیح نخبة الفکر للحافظ احمد بن علی بن حجرالعسقلانی، ج۱، ص۳۶، چاپ صبحی محمد رمضان و محمدبن عبداللّه طالبی، قاهره ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
جزایری (ص ۳)، با اعتقاد به همین رأی، فقط روایات مرفوع، یعنی روایات منسوب به پیامبر، را حدیث می‌نامد، اما خبر را شامل روایات مرفوع، موقوف (منقول از صحابه) و مقطوع (منقول از تابعین) میداند.
[۲۵] عبدالرحمانبن ابی بکر سیوطی، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، ج۱، ص۴۵، چاپ عزت علی عطیه و موسی محمد علی، قاهره) ۱۹۸۰ـ ۱۹۸۵ (.
[۲۶] علیبن سلطان محمد قاری، شرح شرح نخبةالفکر فی مصطلحات اهل الاثر، ج۱، ص۱۵۵، چاپ محمد نزار تمیم و هیثم نزار تمیم، بیروت (۱۹۹۴/۱۴۱۵).
از تقسیمات دیگر خبر، تقسیم آن به خبر واحد و متواتر است.
منابع :
(۱) علاوه بر قرآن.
(۲) ابنحجر عسقلانی، نزهةالنظر: شرح نخبةالفکر، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
(۳) ابن عبدالبرّ، جامع بیان العلم و فضله و ماینبغی فی روایته و حمله، قاهره ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۴) ابنمنظور.
(۵) ابنندیم (تهران).
(۶) امتیاز احمد، دلائل التوثیق المبَکِّر للسنه و الحدیث، نقله الی العربیة عبدالمعطی امین قلعجی، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۷) احمدبن علی بیهقی، تاج المصادر، چاپ هادی عالمزاده، تهران ۱۳۶۶ـ ۱۳۷۵ش.
(۸) طاهربن صالح جزایری، توجیه النظرالی اصول الاثر، بیروت: دارالمعرفة، (بی‌تا).
(۹) خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۹.
(۱۰) حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانی، بیروت (بی‌تا).
(۱۱) عبدالرحمانبن ابی بکر سیوطی، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، چاپ عزت علی عطیه و موسی محمد علی، قاهره) ۱۹۸۰ـ ۱۹۸۵ (.
(۱۲) زین الدین بن علی شهیدثانی، الرعایة لحال البدایة فی علم الدرایة و البدایة فی علم الدرایة، قم ۱۳۸۱ش.
(۱۳) محمدبن حسین شیخ بهائی، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، مع تعلیقات محمداسماعیل بن حسین مازندرانی خواجوئی، چاپ مهدی رجایی، مشهد ۱۳۷۲ش.
(۱۴) حسن صدر، نهایةالدرایة فی شرح الرسالة الموسومة بالوجیزة للبهائی، چاپ ماجد غرباوی،) قم ۱۴۱۳ (.
(۱۵) طبری، تاریخ (لیدن).
(۱۶) محمدبن صالح عثیمین، شرح نزهةالنظر فی توضیح نخبة الفکر للحافظ احمد بن علی بن حجرالعسقلانی، چاپ صبحی محمد رمضان و محمدبن عبداللّه طالبی، قاهره ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
(۱۷) محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
(۱۸) علیبن سلطان محمد قاری، شرح شرح نخبةالفکر فی مصطلحات اهل الاثر، چاپ محمد نزار تمیم و هیثم نزار تمیم، بیروت (۱۹۹۴/۱۴۱۵).
(۱۹) عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ ۱۴۱۳.
(۲۰) محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة، قاهره ۱۹۹۹.
(۲۱) محمد عبدالرووفبن تاجالعارفین مُناوی، الیواقیت و الدرر فی شرح نخبة ابن حجر، چاپ مرتضی زین احمد، ریاض ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
(۲۲) احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر بـ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷؛

۱. ↑ خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۴، ص۲۵۸، ذیل «خبر»، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۹.
۲. ↑ احمد بن علی بیهقی، تاج المصادر، ج۱، ص۲۶۳، چاپ هادی عالمزاده، تهران ۱۳۶۶ـ ۱۳۷۵ش.
۳. ↑ تحریم/سوره۶۶، آیه۳.    
۴. ↑ محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة، ذیل واژه، قاهره ۱۹۹۹.
۵. ↑ امتیاز احمد، دلائل التوثیق المبَکِّر للسنه و الحدیث، ج۱، ص۱۳۷، نقله الی العربیة عبدالمعطی امین قلعجی، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۶. ↑ توبه/سوره۹، آیه۹۴.    
۷. ↑ نمل/سوره۲۷، آیه۷.    
۸. ↑ قصص/سوره۲۸، آیه۲۹.    
۹. ↑ محمد/سوره۴۷، آیه۳۲.    
۱۰. ↑ بروج/سوره۸۵، آیه۱۷.    
۱۱. ↑ ابن عبدالبرّ، جامع بیان العلم و فضله و ماینبغی فی روایته و حمله، ج۱، ص۵۴۰، قاهره ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۱۲. ↑ عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج۱، ص۶۱، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ ۱۴۱۳.
۱۳. ↑ ۳۹۵، ۴۲۱، ج۱، ص۱۰۶، احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر بـ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۴. ↑ ۴۲۸ و جاهای دیگر، احمدبن علی نجاشی، ج۱، ص۳۹۷، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر بـ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۵. ↑ ابنحجر عسقلانی، نزهةالنظر: شرح نخبةالفکر، ج۱، ص۲۳، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۱۶. ↑ امتیاز احمد، دلائل التوثیق المبَکِّر للسنه و الحدیث، نقله الی العربیة عبدالمعطی امین قلعجی، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۷. ↑ محمد عبدالرووفبن تاجالعارفین مُناوی، الیواقیت و الدرر فی شرح نخبة ابن حجر، ج۱، ص۲۲۸، چاپ مرتضی زین احمد، ریاض ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
۱۸. ↑ عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج۱، ص۶۲ـ۶۳، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ ۱۴۱۳.
۱۹. ↑ ابنحجر عسقلانی، نزهةالنظر: شرح نخبةالفکر، چاپ صلاح محمد محمد عویضه، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۲۰. ↑ ابن عبدالبرّ، جامع بیان العلم و فضله و ماینبغی فی روایته و حمله، ج۱، ص۵۳۹ـ۵۴۰، قاهره ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۲۱. ↑ زین الدین بن علی شهیدثانی، الرعایة لحال البدایة فی علم الدرایة و البدایة فی علم الدرایة، ج۱، ص۲۸، قم ۱۳۸۱ش.
۲۲. ↑ محمدبن حسین شیخ بهائی، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، ج۱، ص۲۳، مع تعلیقات محمداسماعیل بن حسین مازندرانی خواجوئی، چاپ مهدی رجایی، مشهد ۱۳۷۲ش.
۲۳. ↑ حسن صدر، نهایةالدرایة فی شرح الرسالة الموسومة بالوجیزة للبهائی، ج۱، ص۸۳، چاپ ماجد غرباوی،) قم ۱۴۱۳ (.
۲۴. ↑ محمدبن صالح عثیمین، شرح نزهةالنظر فی توضیح نخبة الفکر للحافظ احمد بن علی بن حجرالعسقلانی، ج۱، ص۳۶، چاپ صبحی محمد رمضان و محمدبن عبداللّه طالبی، قاهره ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
۲۵. ↑ عبدالرحمانبن ابی بکر سیوطی، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، ج۱، ص۴۵، چاپ عزت علی عطیه و موسی محمد علی، قاهره) ۱۹۸۰ـ ۱۹۸۵ (.
۲۶. ↑ علیبن سلطان محمد قاری، شرح شرح نخبةالفکر فی مصطلحات اهل الاثر، ج۱، ص۱۵۵، چاپ محمد نزار تمیم و هیثم نزار تمیم، بیروت (۱۹۹۴/۱۴۱۵).


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «اصطلاح خبر»، ج۱، ص۶۹۰۲.    



جعبه ابزار