• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اصول اربعمائه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اصول اربعمائه به مجموعه چهارصد حدیث اولیه گفته می شود که از اولین مجموعه های حدیثی شیعه است




اصول اربعمائه به چهارصد مجموعه حدیثى آغازین گفته می شود
اصول جمع اصل و اصل در اصطلاح علم حدیث به معناى هر یک از مجموعه‏هاى آغازین احادیث است که راویان سده‏هاى نخستین مستقیماً از نگاشتن روایتهایى که مى‏شنیدند، پدید مى‏آوردند. این اصول، منبع و مصدر کتابهاى حدیثى بعدى گردید
[۱] دائرة المعارف بزرگ اسلامى ج۹،ص۲۱۸
و ملاک صحّت حدیث نزد محدّثان نسلهاى بعد، وجود آن حدیث در یکى از این اصول بود.



محتواى این مجموعه‏ها که به اصول اربعمائه مشهورند، پاسخهایى بوده است که امامان معصوم علیهم السّلام به پرسشهایى در زمینه‏هاى گوناگون احکام، سنن، مواعظ، ادعیه و تفسیر مى‏داده‏ اند.



گردآورى این اصول، از زمان حضرت علی علیه السّلام تا زمان امام حسن عسکری علیه السّلام به وسیله اصحاب آنان انجام شده است؛ هرچند بیشتر آنان از اصحاب امام صادق علیه السّلام بوده‏اند. برخى برآنند که اصول اربعمائه را چهارصد شخصیت معروف از اصحاب امام صادق علیه السّلام ـ که بالغ بر چهار هزار نفر بوده ‏اند ـ نگاشته‏ اند. لیکن با نگاهى به برخى کتب رجالی، مانند فهرست شیخ طوسی و رجال نجاشی مشخص مى‏شود که در میان صاحبان اصول، شاگردان دیگر امامان علیهم السّلام نیز دیده مى‏شوند.
[۲] ذکرى الشیعة ج۱،ص۵۸-۵۹
[۳] دائرة‏المعارف بزرگ اسلامى ج۹،ص۲۱۹
[۴] الموسوعة الفقهیة‏المُيَسَّرة ج۳،ص۴۰۷
[۶] الرواشح السماویه ص۱۶۰




نقل کرده‏ اند که عادت صاحبان اصول این بوده که هرگاه حدیثى از امام علیه السّلام مى‏شنیدند از بیم فراموشى، به ضبط آن در اصول خویش مبادرت مى‏کردند.
[۷] الرواشح السماویه ص۱۶۰

مؤيّد این مطلب روایتى است که ابن طاووس در «مُهَج الدّعوات» نقل کرده است که «گروهى از اصحاب امام کاظم علیه السّلام با قلم و کاغذ در محضر ایشان حاضر مى‏شدند و چون امام سخنى مى‏فرمود یا درباره واقعه‏اى نظر مى‏داد، آن را مى‏نگاشتند».
[۸] الذریعة ج۲،ص۱۲۷




اعتبار اصول: به تصریح برخى، اصول نگاشته شده در زمان امامان علیهم‏السّلام، بیش از چهارصد اصل بوده است، لیکن از میان آنها اصولى که امامیّه بر اعتبار و صحّت آنها و نیز عمل بدانها اتّفاق داشته‏اند چهارصد اصل بوده است.
[۹] ذکرى الشیعة ج۱،ص۵۸-۵۹
[۱۰] الحدائق الناضرة ج۱،ص۱۷-۲۱


۵.۱ - تفاوت کتاب و اصل


کتاب و اصل: در آثار اماميّه، مقابل اصل، کتاب و مُصَنَّف است. براى مثال، گاه در کتب رجالى در وصف راوى گفته مى‏شود: «لَهُ كِتابٌ وَ لَهُ أصلٌ» ((براى او کتابى و اصلى است)). در تفاوت کتاب با اصل چند قول است، از جمله:

۱. راوی در اصل، احادیثى را که از معصوم علیه السّلام یا راوى ایشان شنیده، گردآورى کرده است؛ امّا احادیث معتبر موجود در کتاب و مصنَّف، غالباً از اصل گرفته شده است.
[۱۱] مقباس الهدایةج۳،ص۲۷


۲. اصل، مجموعه معتبرى است که احادیث آن از کتاب دیگرى گرفته نشده است.
[۱۲] مقباس الهدایة ج۳،ص۲۷


۳. اصل، مجموعه‏اى است که احادیث آن بدون واسطه از معصوم علیه السّلام گرفته شده، ولى احادیث کتاب از اصل اخذ شده است.
[۱۴] مقباس الهدایةج۳،ص۲۶




از ویژگیهاى اصول ـ چنان‏که شیخ آقا بزرگ تهرانی بدان تصریح کرده ـ ترتیب نداشتن احادیث آنها بوده است؛ زیرا چنان‏که گفته شد، بیشتر اصول در محضر امامان علیهم السّلام و در پاسخ پرسشهاى گوناگونِ مطرح شده، نگاشته مى‏شد. این کاستى موجب شد تا با رواج یافتن کتب حدیثىِ داراى ترتیب و تبویب، به تدریج از رونق اصول کاسته شود و با راه یافتن احادیثشان به مجموعه‏هایى همچون کافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب و استبصار، عملاً این مجموعه‏ها به عنوان جایگزین اصول اربعمائه شناخته شوند.

بیشتر اصول تا زمان محمد بن ادریس حلّی ((م ۶۶۴ هـ . ق)) به صورت اوّلیه خود باقى بوده‏اند. وى در پایان سرائر، احادیثى از آنها را تحت عنوان مستطرفات سرائر نقل کرده است.
[۱۵] الذریعةج۲،ص۱۳۴
[۱۶] ؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامى ج۹،ص۲۲۰


۶.۱ - آیا صاحب اصل بودن دلیل برمدح است؟


این پرسش در علم درایه مطرح است که آیا عنوان صاحب اصل بودن که در کتب رجالى آمده، دلیل مدح او است تا در نتیجه حکم به وثاقت صاحبان اصول شود یا نه؟ برخى به این پرسش، پاسخ مثبت و برخى پاسخ منفى داده‏اند. البته صاحب اصل بودن دلیل صحّت مذهب و عقیده وى نیست؛ چنان‏که برخى از اینان، واقفی یا فطحی مذهب و از مکتب اهل بیت علیهم السّلام منحرف بوده‏اند.
[۱۷] الذریعة ج۲،ص۱۳۴
[۱۸] دائرة المعارف بزرگ اسلامى ج۹،ص۲۲۰




 
۱. دائرة المعارف بزرگ اسلامى ج۹،ص۲۱۸
۲. ذکرى الشیعة ج۱،ص۵۸-۵۹
۳. دائرة‏المعارف بزرگ اسلامى ج۹،ص۲۱۹
۴. الموسوعة الفقهیة‏المُيَسَّرة ج۳،ص۴۰۷
۵. المعتبر ج۱،ص۲۶    
۶. الرواشح السماویه ص۱۶۰
۷. الرواشح السماویه ص۱۶۰
۸. الذریعة ج۲،ص۱۲۷
۹. ذکرى الشیعة ج۱،ص۵۸-۵۹
۱۰. الحدائق الناضرة ج۱،ص۱۷-۲۱
۱۱. مقباس الهدایةج۳،ص۲۷
۱۲. مقباس الهدایة ج۳،ص۲۷
۱۳. الفواید الرجالیه ج۲،ص ۳۶۷    
۱۴. مقباس الهدایةج۳،ص۲۶
۱۵. الذریعةج۲،ص۱۳۴
۱۶. ؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامى ج۹،ص۲۲۰
۱۷. الذریعة ج۲،ص۱۳۴
۱۸. دائرة المعارف بزرگ اسلامى ج۹،ص۲۲۰




جمعی از پژوهشگران زیر نظر آیت الله هاشمی شاهرودی فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام جلد ۱ صفحه ۵۶۵



جعبه ابزار