• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

التاریخ‌الباهر فی‌الدولة‌الاتابکیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


التاریخ الباهر فی الدولة الاتابکیه کتابی است به زبان عربی درباره خاندان عمادالدین زنگی .



کتاب التاریخ الباهر فی الدولة الاتابکیه، کتابی در تاریخ محلی به عربی ، درباره خاندان عمادالدین زنگی ، تألیف عزالدین ابوالحسن علی مشهور به ابن اثیر.
این کتاب به فرمان ملک قاهر عزالدین مسعود دوم ، حاکم موصل (حک: ۶۰۷ـ ۶۱۵)، نوشته شده و در باره حوادث موصل و دولت زنگیان از ۴۷۷ تا ۶۰۷ است.
[۱] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱، پانویس ۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طُلَیْمات، ص ۱۶ـ ۱۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۳] عمادالدین خلیل، عمادالدّین زنگی، ج۱، ص۲۰، موصل ۱۴۰۶/۱۹۸۵.
ابن اثیر زنگیان را به مناسبت لقب مؤسس این سلسله (اتابک) اتابکیه خوانده است.

۱.۱ - منابع ابن اثیر در نوشتن این کتاب


مهمترین منبع او در نقل وقایع، گفته‌های پدرش بوده
[۴] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۳، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
و خود وی نیز شاهد یک چهارم از ۱۳۰ سال وقایع کتاب بوده است.
همچنین از کتابهایی چون تاریخ مدینه دمشق  ابن عساکر ، اخبار حلب بُغْیة الطلب  ابن عَدیم ، برخی نوشته‌های عماد کاتب ، کتاب الاعتبار  اُسامة بن مُنْقِذ شیزری  استفاده کرده نیز به الکامل فی التاری خ خود ارجاع داده است
[۵] عمادالدین خلیل، عمادالدّین زنگی، ج۱، ص۲۰، موصل ۱۴۰۶/۱۹۸۵.
[۶] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۸۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۷] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۲۶، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۸] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۷۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۹] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طلیمات، ص ۱۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۱۰] دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران ۱۳۶۷ش، ذیل «ابن اثیر» (از رضا رضازاده لنگرودی).


۱.۲ - محتویات کتاب


تاریخ الباهر به ترتیب سال ‌شمار نوشته، و بر اساس سرگذشت پادشاهان زنگی تقسیم بندی شده است و عنوان فصلهای آن، مهمترین حوادث دوره هر یک از سلاطین زنگی (اتابکان موصل) است.
در این کتاب موضوعاتی که در الکامل فی التاریخ نیست، به طور جامع شرح داده شده است، ازینرو ارزش خاصی دارد. مثلاً شرح حال قسیم الدوله در آن بسیار مفصّل است
[۱۱] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۱۲] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۱۷۱، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
و در باره عمادالدین زنگی نیز مطالب بسیاری آمده است.
[۱۳] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۳۲ـ۸۴، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.

اما ابن اثیر برای حفظ منزلت عزالدین مسعود و نیاکانش، چون ارسلانشاه ، شرح شکست آنان را از صلیبیان به الکامل فی التاریخ ارجاع داده است.
[۱۴] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۲۰۴، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
[۱۵] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طلیمات، ص ۱۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).

وی در شرح احوال پادشاهان زنگی به خلقیات آنان نیز پرداخته، اما در بیان و ستایش مکارم آنان مبالغه کرده است.
[۱۶] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۷۶ـ۸۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).

ابن اثیر در خلال شرح اخبار پادشاهان زنگی، رویدادهای موصل را در سالهای ۵۶۹ تا ۶۰۷ نیز به اختصار توضیح داده است. همچنین به روابط زنگیان با صلاح الدین ایوبی و خلفای عباسی، جنگهای زنگیان و صلیبیان و شرح حال رجال دربار زنگیان پرداخته است.
[۱۷] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۴۳ـ۱۵۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۱۸] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۶۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۱۹] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۷۶ـ ۱۷۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۰] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۸۱ـ۲۰۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
وی درباره برخی شخصیتها نیز توضیحاتی داده است که با موضوع اصلی کتاب تناسبی ندارد
[۲۱] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۱۸، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۲] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۹۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۳] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طلیمات، ص ۱۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).


۱.۳ - استفاده از اشعار و آرایه‌های لفظی در این کتاب


در تاریخ الباهر از آرایه‌های لفظی استفاده بجا شده است. همچنین اشعاری از محمدبن نصر قَیسَرانی ، سعدبن محمد تمیمی معروف به حَیْصَ بَیْصَ، احمدبن منیر طرابلسی و ابوتمام  در آن آمده است
[۲۴] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۴۱ـ۴۲، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۵] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۶۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۶] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۹۳، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۷] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۹۹ـ۱۰۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۸] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۰۳ـ۱۰۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۹] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۰۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۳۰] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۳۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۳۱] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۳۶، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۳۲] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طلیمات، ص ۱۸، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
ازینرو، این کتاب علاوه بر جنبه تاریخی ارزش ادبی نیز دارد.

۱.۴ - نخستین چاپ این کتاب


تاریخ الباهر را نخستین بار [[|دُسلان]] در ۱۲۹۳/۱۸۷۶ از روی نسخه منحصر به فرد پاریس به چاپ رساند
[۳۳] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طلیمات، ص ۲۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).


۱.۵ - چاپ انتقادی این اثر


چاپ انتقادی این اثر در ۱۳۴۲ش /۱۹۶۳ به کوشش عبدالقادر احمد طلیمات در قاهره منتشر شده است. وی متن را با  الرَّوْضَتَین فی أخبارالدَولَتَین  ابوشامه ،  الکَواکِبُالدُّریة فی السِّیِرَةِ النوریّة  ابن قاضی شهبه و وَفَیات الاعیان ابن خَلَّکان مقایسه و تصحیح کرده است
[۳۴] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة،مقدمة طلیمات، ص ۲۰ چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).



(۱) ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
(۲) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
(۳) عمادالدین خلیل، عمادالدّین زنگی، موصل ۱۴۰۶/۱۹۸۵.
(۴) دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران ۱۳۶۷ش ـ، ذیل «ابن اثیر» (از رضا رضازاده لنگرودی).

 
۱. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱، پانویس ۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طُلَیْمات، ص ۱۶ـ ۱۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳. ↑ عمادالدین خلیل، عمادالدّین زنگی، ج۱، ص۲۰، موصل ۱۴۰۶/۱۹۸۵.
۴. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۳، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۵. ↑ عمادالدین خلیل، عمادالدّین زنگی، ج۱، ص۲۰، موصل ۱۴۰۶/۱۹۸۵.
۶. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۸۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۷. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۲۶، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۸. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۷۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۹. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طلیمات، ص ۱۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۰. ↑ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران ۱۳۶۷ش، ذیل «ابن اثیر» (از رضا رضازاده لنگرودی).
۱۱. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۲. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۱۷۱، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۱۳. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۳۲ـ۸۴، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۱۴. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۲۰۴، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۱۵. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طلیمات، ص ۱۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۶. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۷۶ـ۸۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۷. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۴۳ـ۱۵۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۸. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۶۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۹. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۷۶ـ ۱۷۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۰. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۸۱ـ۲۰۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۱. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۱۸، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۲. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۹۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۳. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طلیمات، ص ۱۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۴. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۴۱ـ۴۲، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۵. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۶۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۶. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۹۳، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۷. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۹۹ـ۱۰۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۸. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۰۳ـ۱۰۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۹. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۰۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳۰. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۳۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳۱. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، ج۱، ص۱۳۶، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳۲. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طلیمات، ص ۱۸، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳۳. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة، مقدمة طلیمات، ص ۲۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳۴. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیّة،مقدمة طلیمات، ص ۲۰ چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «التاریخ‌الباهر فی‌الدولة‌الاتابکیه»، شماره۳۰۶۸.    



جعبه ابزار