الجاء (غنیمت)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اُلْجا، به معنای
غنیمت،
درآمد، منفعت که در منابع فارسی به صورتهای گوناگون‌ِ اُلجا، اولجای و اولجه
ضبط شده، واژه‌ای است مغولی از مادة اُلْ - (= یافتن، دست یافتن، کسب کردن، به دست آوردن و حاصل کردن) با پسوند نام سازِ - جا - جه به معانی یافته شده، درآمد، عایدی، سود، نفع، اسیر، غنیمت و مال غارتی.
الجا در «تاریخ سری مغول۲»، کهن‌ترین نوشتة بازماندة مغولی،
و نیز در کتاب
آلتان توبچی که برگرفته از همان اثر است،
چند بار به کار رفته، و در آن منابع نیز معنای «
غنیمت جنگی» داشته است.
این واژه در
زبان معیار مغولستان (گویش قبیلة خالخا - قالقا) به صورت اُلج و در
زبان مغولان اردوس (
روسیه) به صورت اُلجو، و در
کالموکی به صورت اُلزو، و در لهجة کانسو به صورت اورجی درآمده است.
الجا مستقیماً از
زبان مغولی و یا به واسطة
زبان فارسی به
زبان ترکی راه یافته، و در شاخه‌های شرقی و غربی آن زبان کاربرد فراوان داشته است، اما امروزه تنها در
زبان معیار قرقیزی به معنای غنیمت به کار می‌رود.
الجا در عصر ایلخانان مغول به زبان فارسی درآمده، و کهن‌ترین منبع فارسی بازمانده که این واژه در آن به کار رفته،
جامع التواریخ رشیدالدین فضل‌الله است. الجا در زبان فارسی به ترادف و همراه با واژة تلاش، تراش و یا غنیمت و بیش‌تر و شاید تنها به معنای غنیمت جنگی به کار رفته، و کاربرد آن تا
عصر صفویان ادامه داشته است.
این واژه با واژة دخیل مغولی اولجامیشی و اولجای در بخش نخست نامهای بسیار و از جمله در نام الجایتو ایلخان مغول رابطة اشتقاقی ندارد.
(۱) رشیدالدین فضل‌الله، جامع التواریخ، به کوشش محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران، ۱۳۷۷ش.
(۲) عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع بحرین، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۵۳ش.
(۳) فضل‌الله بن روزبهان خنجی، مهمان نامة بخارا، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، ۱۳۵۵ش.
(۴) معین‌الدین نظنزی، منتخب التواریخ، به کوشش ژان اوبن، تهران، ۱۳۳۵ش.
(۵) میرخواند محمد، روضةالصفا، تهران، ۱۳۳۹ش.
(۶) نظام‌الدین شامی، ظفرنامه، به کوشش پناهی سمنانی، تهران، ۱۳۶۳ش.
(۷) Altan Tob c i ed L Ligeti, Budapest, ۱۹۷۴.
(۸) Doerfer, G, T O rkische und mongolische Elemente im Neupersischen, Wiesbaden, ۱۹۶۳.
(۹) Mongolian - English Dictionary, ed D Lessing, Bloomington, ۱۹۸۲.
(۱۰) Mongqulun niu c a tob c a - an (Histoire secr I te des Mongols) , ed L Ligeti, Budapest, ۱۹۷۱.
(۱۱) Yudahin, K K, K o rg o z s N zl O g O , Ankara, ۱۹۸۸.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «الجا»، شماره۳۸۴۱.
