الغای خصوصیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الغا ی خصوصیت حذف کردن ویژگیهای غیر موثر در یک
حکم شرعی است
الغاى خصوصيّت، حذف
اوصاف و ويژگيهايى است كه در
دليل حكم، همراه
موضوع است، امّا نزد
عرف يا به قراينى دخالتى در
ثبوت حكم براى آن
موضوع ندارد و
نتيجه آن، شمول
حكم نسبت به موضوعاتى است كه فاقد آن
اوصاف است.
براى مثال،
آيه وَالَّذِينَ يَرْمُونَ الُمحْصَنَـتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَآءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَـنِينَ جَلْدَةً
حدّ قذف كننده زنان
محصنه را بيان مىكند و نسبت به
قذف كننده مردان
محصن ساكت است؛ امّا با الغاى خصوصيّتِ زن بودن، حدّ ياد شده نسبت به
قذف كننده مردان نيز جارى مىشود.
گروهى از
اصوليان اين دو را يكى دانسته اند؛ ليكن برخى بين آن دو تفاوت قائل شده و گفته اند:
تنقيح مناط عبارت است از به دست آوردن ملاك و
حكم با حذف ويژگيهايى كه احتمال مىرود جزء علّت باشند، كه نتيجه آن تعميم موضوع حكم است ؛ امّا الغاى خصوصيّت، حذف ويژگيهاى مورد نص است؛ هرچند احتمال علّت بودنِ محذوف نرود. از اين رو، در الغاى خصوصيّت، به صرف حذف اوصاف، حكم عموميّت مى يابد؛ هرچند علّت بودن آن معلوم نگردد.
البته با الغاى خصوصيّت، به اجمال مى توان فهميد كه علّت حكم در موضوعِ داراى خصوصيّت و موضوعِ فاقد آن يكى است؛ چنان كه در
تنقيح مناط نيز با به دست آوردن علّت، دخالت نداشتن ويژگيهاى همراه موضوع در حكم معلوم مىشود.
براى مثال، با به دست آوردن علّت حرمت خمر، يعنى مست كننده بودن آن، خصوصيّت نداشتن عنوان خمر و ديگر
اوصاف آن، مانند رنگ در
ثبوت حكم معلوم مىشود.
شرط الغاى خصوصيّت آن است كه
اوصاف و ويژگيهاى مذكور در
دليل حكم، بر حسب فهم
عرف يا
قراين داخلى يا خارجى، دخالتى در
ثبوت حكم براى
موضوع نداشته باشد. اين نوع الغاى خصوصيّت، صحيح و معتبر است و نقش مهمى در
استنباط احكام دارد.
زيرا در موارد بسيارى، توسعه دائره دليل حكم، بر الغاى خصوصيّت متوقّف است و بدون آن، حكمِ تعداد قابل توجهى از موضوعات به دست نمىآيد.
جمعی از پژوهشگران زیر نظر آیت الله هاشمی شاهرودی فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام،جلد۱، صفحه ۶۳۹-۶۴۰