المعجم التطبیقی للقواعد الأصولیة فی فقه الإمامیة (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

«المعجم التطبیقی للقواعد الاصولیة فی فقه الامامیة»، اثر گروه مطالعات و پژوهش‌های اصولی دفتر تبلیغات اسلامی مشهد است.

---

این مجموعه، به زبان عربی و حاصل تلاش جمعی از فضلا و فرهیختگان حوزه علمیه مشهد است که پس از سال‌ها تلاش طاقت فرسا و تهیه و بررسی ده‌ها هزار فیش از ۵۷ کتاب فقهی به دست آمده است. اهمیت این معجم و فواید کاربردی آن و جایگاه آن در جست وجوها و مطالعات و پژوهش‌های فقهی و اصولی بر عالمان و پژوهش گران پوشیده نیست.

---

در این معجم، کاربرد قواعد اصول فقه در مسائل فقهی در محدوده زمانی متاخرین؛ یعنی از زمان علامه حلی تا صاحب جواهر با روش نمایه زنی و به صورت جدولی تنظیم شده است.

---

در پیش گفتار، مراحل انجام کار و معیار گزینش کتاب‌های فقهی بیان شده، سپس در مقدمه کتاب، ده مسئله مورد بررسی قرار می‌گیرد، آن گاه مباحث اصلی کتاب، آغاز می‌گردد.

۳.۱ - کتبی که معجم بر اساس انها تهیه شده

در این جا لازم است نخست، فهرست کتاب‌هایی که معجم بر اساس آنها تهیه شده، ذکر شود، سپس به پاره‌ای از قواعد اصولی که در آنها به کار رفته، اشاره گردد:
۱. «شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام»، محقق حلی؛
۲. «المعتبر فی شرح المختصر»، محقق حلی؛
۳. «کشف الرموز فی شرح المختصر النافع»، حسن بن ابن طالب الآبی؛
۴. «ارشاد الاذهان الی احکام الایمان»، علامه حلی؛
۵. «تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة»، علامه حلی؛
۶. «تذکرة الفقهاء»، علامه حلی؛
۷. «مختلف الشیعة فی احکام الشریعة»، علامه حلی؛
۸. «منتهی المطلب»، علامه حلی؛
۹. «نهایة الاحکام»، علامه حلی؛
۱۰. «کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد»، سید عمید الدین اعرج؛
۱۱. « ایضاح الفوائد »، فخر المحققین؛
۱۲. «الدروس الشرعیة»، شهید اول؛
۱۳. «ذکری الشیعة»، شهید اول؛
۱۴. «غایة المراد»، شهید اول؛
۱۵. «القواعد و الفوائد»، شهید اول؛
۱۶. «التنقیح»، فاضل مقداد؛
۱۷. «کنزالعرفان»، فاضل مقداد.
اینک، به بررسی اندیشه‌های اصولی این اعلام پرداخته و کاربرد آنها را در فقه مشخص می‌نماییم.

۳.۲ - اندیشه‌های اصولی محقق حلی

محقق حلی که در میان دانشمندان شیعه به محقق علی الاطلاق متصف است، یگانه دهر بود و ریاست عامه شیعه به او منتقل شد. از دیدگاه محقق، نهی دلالت بر فساد منهی عنه در عبادات می‌کند، اما دلالت بر فساد منهی عنه در معاملات ندارد (کتاب معتبر، باب صلات).

۳.۳ - اندیشه‌های اصولی علامه حلی

یکی از شخصیت‌های ممتاز شیعه، علامه حلی است. وسعت کار او همراه با دقت‌ها و ابداعات او، سبب تکامل و ترقی اصول فقه شیعه شده است، البته تسلط علامه بر فقه و اصول اهل سنت موجب شده که او در کتاب‌های خویش، نظریات آنان را هر چه بیشتر مطرح کند و مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. از نظر علامه، امر، نه دلالت بر مره دارد و نه دلالت بر تکرار، بلکه حقیقت در قدر مشترک؛ یعنی ماهیت است (کتاب تذکره، باب حج).

۳.۴ - اندیشه‌های اصولی شهید اول

یکی از شخصیت‌های مهم این کتاب، شهید اول است. شهید اول، در «قواعد»، فعل پیامبر را حجت دانسته و به دنبال حجیت فعل پیامبر، این مسئله را مطرح می‌کند که در صورت تردد فعل پیامبر میان فعل عادی و شرعی کدام یک مقدم است و مسئله را اختلافی می‌داند، ولی خودش همه موارد را بر شرعی حمل می‌کند.
به نظر شهید، در «قواعد»، آن دسته از افعال پیامبر که امکان مشارکت امام در آنها وجود داشته باشد، آنها بر عهده امام خواهد بود، مانند اینکه امام، قرض فوت شدگان را اداء می‌کرد.
از نظر شهید اول، استصحاب، چهار نوع است: استصحاب نفی، استصحاب حکم عموم، استصحاب حکم شرعی و استصحاب حکم اجماع.

---