• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

الهیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


الٰهیه elāhiy(yy)e ، محله‌ای در منطقۀ ۱ شهرداری تهران.


در منابع دورۀ قاجاریه از الٰهیه به نام‌های خُلازیر، خورآذین و یا خودآذین، خرازین و خُلازیل یاد شده است.
[۱] اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، ص۳۴۵و ۳۵۹و ۴۳۱، تهران، ۱۳۴۵ ش.
[۲] معیرالممالک، دوستعلی‌خان، رجال عصر ناصری، ص۱۷۹و ۱۹۹، تهران، ۱۳۶۱ ش.
[۳] جمال‌زاده، محمدعلی، گنج شایگان یا اوضاع اقتصادی ایران، ص۹۴، برلین، ۱۳۳۵ ش.
[۴] بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۴۴، قم، ۱۳۵۰ ش.
[۵] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۲، ص ۳۶۵، تهران، ۱۳۴۷ ش.


بلاغی نام الٰهیه را به میرزا محمدجعفر حکیم‌الٰهی لواسانی (د ۱۲۹۸ ق/ ۱۸۸۱ م) (ه‌ م)، منسوب دانسته است.
[۶] بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۴۴، قم، ۱۳۵۰ ش.
حکیم الٰهی در ۱۲۸۶ ق، بخشی از اراضی خُلازیر را خریداری کرد؛ از این‌رو، آن قسمت از اراضی که در تملک وی قرارگرفت، به نام او الٰهیه خوانده شد.
[۷] الٰهی، امیرسعید، «سه حکیم الٰهی»، پژوهشهای ایران‌شناسی، به کوشش ایرج افشار، ص۲۳۴، تهران، ۱۳۷۸ ش، ج ۱۱.
افضل‌الملک، تاریخ‌نگار دورۀ مظفرالدین شاه، از الٰهیه و خودآذین (خلازیل) هم‌زمان نام‌برده، و الٰهیه را در نزدیکی خودآذین ذکر کرده است؛
[۸] افضل‌الملک، غلامحسین، افضل التواریخ، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، ص۱۴۱، تهران، ۱۳۶۱ ش.
اما بعدها کم‌کم نام الٰهیه جایگزین نام خلازیر شد و به سراسر آن منطقه اطلاق گشت.
پس از مدتی الٰهیه به تملک امین‌الدوله، میرزاعلی، منشی خلوت عهد ناصرالدین شاه و صدراعظم مظفرالدین شاه درآمد. امین‌الدوله در آن روزگار در الٰهیه منزل ییلاقی و باغی برپا داشت که تابستان‌ها را برای گریز از گرمای تهران غالباً در آن منزل به‌سر می‌برد و از مهمانان خود در آنجا پذیرایی می‌کرد.
[۹] اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، ص۳۴۵و ۳۵۹و ۴۳۱، تهران، ۱۳۴۵ ش.
ظاهراً خانۀ امین‌الدوله، خانه‌ای مجهز و بزرگ بوده است؛ چنان‌که امین‌الدوله در ربیع‌الاول ۱۳۱۵، در این خانه از مظفرالدین شاه و فرزندان او و دیگر شاهزادگان، امرا، وزرا و درباریان و خدمۀ همراه مظفرالدین شاه پذیرایی مفصلی کرد.
[۱۰] افضل‌الملک، غلامحسین، افضل التواریخ، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، ص۱۴۲-۱۴۱، تهران، ۱۳۶۱ ش.

در ۱۳۰۸ ق، امین‌الدوله توسط شرکتی روسی با سرمایه‌ای اندک حدود ۰۰۰‘ ۲۰ لیره در خلازیر (الٰهیه) یک کارخانۀ کبریت‌سازی ایجاد کرد؛ اما به سبب آنکه در این منطقه چوب کافی وجود نداشت، نتوانست با کبریت اتریش و سوئد رقابت کند و تعطیل شد.
[۱۱] هدایت، مهدیقلی، گزارش ایران، به کوشش محمدعلی صوتی، ص۱۳۰، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۱۲] جمال‌زاده، محمدعلی، گنج شایگان یا اوضاع اقتصادی ایران، ص۹۴، برلین، ۱۳۳۵ ش.
[۱۳] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۲، ص ۳۶۵، تهران، ۱۳۴۷ ش.
محل این کارخانه امروزه در محلۀ زرگنده، در نزدیکی امامزاده اسماعیل (ع) است. این کارخانه پس از تعطیل شدن، به غسالخانۀ گورستان امامزاده اسماعیل (ع) تبدیل شد. در ۱۳۶۱ ش نیز در آنجا کارخانۀ رنگ‌سازی دایر گردید.
[۱۴] معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۷، تهران، ۱۳۸۱ ش.
[۱۵] تحقیقات میدانی مؤلف.

امین‌الدوله پس از عزل از صدارت، تا زمانی‌که به رشت برود، در منزل ییلاقی‌اش در الٰهیه اقامت داشت.
[۱۶] افضل‌الملک، غلامحسین، افضل التواریخ، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، ص۲۳۲-۲۳۳، تهران، ۱۳۶۱ ش.
پس از مرگ امین‌الدوله، اراضی الٰهیه بـه ورثۀ او از جمله عروسش فخرالدوله ــ دختر مظفرالدین شاه، مادر علی امینی ــ تعلق گرفت.
[۱۷] بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۵۱، قم، ۱۳۵۰ ش.
[۱۸] معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۷، تهران، ۱۳۸۱ ش.
در الٰهیه باغ‌های بسیاری وجود داشت که تعدادی از آن‌ها متعلق به اعیان و اشراف، و شماری دیگر، باغ‌های ییلاقی سفارتخانه‌های بعضی از کشورهای اروپایی بودند. امروزه نیز ۳ باغ ییلاقی بزرگ متعلق به سفارتخانه‌های آلمان (در شمال الٰهیه)، ترکیه (در مرکز الٰهیه) و روسیه (در جنوب الٰهیه) وجود دارد.
[۱۹] معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۸، تهران، ۱۳۸۱ ش.
[۲۰] نقشۀ راهنمای منطقۀ یک تهران، گیتاشناسی، تهران، ۱۳۷۷ ش، شم‌ ۳۰۱.

یکی از باغ‌های بزرگ الٰهیه به امین‌الدوله تعلق داشت. فرزندان او پس از حفر چاه و لوله‌کشی آب و قطعه‌بندی آن، برخی از قسمت‌های آن را فروختند، ولی قطعـه‌ای کوچک از قسمت اصلی آن ــ که امـروزه در مسیـر اصلی خیابـان فرشته جای دارد ــ همچنان باقی است.
[۲۱] بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۵۱، قم، ۱۳۵۰ ش.
[۲۲] معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۸، تهران، ۱۳۸۱ ش.
باغ دیگری که در الٰهیه وجود داشت، متعلق به امین‌دفتر از اشراف دورۀ ناصرالدین شاه بود.
[۲۳] بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۵۱، قم، ۱۳۵۰ ش.
[۲۴] معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۸، تهران، ۱۳۸۱ ش.
امین‌دفتر علاقۀ بسیاری به گل و گل‌کاری داشت؛ لذا باغ گلی در الٰهیه احداث کرده بود. پس از مرگ امین‌دفتر، چون وارث درجۀ یک نداشت، این باغ به همسرش فاطمه خانم، دختر آصف‌الدوله والی خراسان رسید؛ محل اقامت فاطمه خانم نیز در عمارتی در همین باغ بود. این باغ تا رودخانه و پل آن امتداد داشت. در زمان حیات فاطمه خانم این باغ به قطعات کوچک و بزرگ تقسیم شد، و به ‌فروش رسید.
شرکت نفت ایران و انگلیس در ۱۳۰۳ ش/ ۱۹۲۴ م، قسمت اصلی این باغ ییلاقی را با ساختمان و دیگر تجهیزات و وسایل به‌وسیلۀ نمایندۀ مدیرعامل شرکت نفت ایران و انگلیس به نام «فرلی»، به مبلغ ۵۰۰‘ ۷ تومان (۵۰۰‘ ۱ لیره)، از فاطمه خانم خرید. این باغ تا زمان خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس، محل سکونت مدیران رده اول آن شرکت بود و برخی از مذاکرات شرکت نفت در همین باغ صورت می‌گرفت. این باغ که امروزه در شرق خیابان شریعتی جای دارد، همچنان به شرکت نفت تعلق دارد. استخوان‌بندی این باغ و عمارت آن تغییری نکرده، و فقط در داخل آن تغییراتی داده شده است.
[۲۵] بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۵۱، قم، ۱۳۵۰ ش.
[۲۶] معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۸، تهران، ۱۳۸۱ ش.

چاپارباشی، نویسندۀ مقالۀ «در بیان تعریف جغرافیای فیزیکی شمیران» در ۱۳۱۹ ق، نیز از باغی ناتمام در الٰهیه متعلق به امین‌الدوله نام برده،
[۲۷] چاپارباشی، علی‌اکبر، «در بیان تعریف جغرافیای فیزیکی شمیران»، یغما، ص۵۵۳، تهران، ۱۳۴۵ ش، س ۱۹، شم‌ ۱۰.
اما شرحی دربارۀ آن نداده است.
برخی از این باغ‌ها به‌وسیلۀ نهر آبی موسوم به نهرچال که نهری منشعب از رودخانۀ جعفرآباد بود، آبیاری می‌شد. این نهر از جنوب قنات مقصودبیک می‌گذشت و قسمتی از اراضی و باغ‌های الٰهیه را آبیاری می‌کرد.
[۲۸] ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۲۱۸، تهران، ۱۳۷۱ ش.
[۲۹] معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۶، تهران، ۱۳۸۱ ش.


الٰهیه هیچ‌گاه دِه مستقلی نبود و در ۱۳۲۸ ش، از آن به عنوان مزرعه‌ای از قصبه زرگنده یاد شده است،
[۳۰] فرهنگ جغرافیایی ایران (استان مرکزی)، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، ج۱، ص۱۰۴، تهران، ۱۳۲۸ ش.
[۳۱] معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۶، تهران، ۱۳۸۱ ش.
و امروزه به‌عنوان محله‌ای در شهر تهران، از شمال به تجریش، از شرق به قیطریه، از غرب به محمودیه، از جنوب غربی به امانیه، و از جنوب به زرگنده محدود است
[۳۲] نقشۀ راهنمای منطقۀ یک تهران، گیتاشناسی، تهران، ۱۳۷۷ ش، شم‌ ۳۰۱.
و براساس تعریف شهرداری تهران از شهر تجریش، این محله در جنوب شهر تجریش (ه‌ م) جای دارد.

۱. ↑ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، ص۳۴۵و ۳۵۹و ۴۳۱، تهران، ۱۳۴۵ ش.
۲. ↑ معیرالممالک، دوستعلی‌خان، رجال عصر ناصری، ص۱۷۹و ۱۹۹، تهران، ۱۳۶۱ ش.
۳. ↑ جمال‌زاده، محمدعلی، گنج شایگان یا اوضاع اقتصادی ایران، ص۹۴، برلین، ۱۳۳۵ ش.
۴. ↑ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۴۴، قم، ۱۳۵۰ ش.
۵. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۲، ص ۳۶۵، تهران، ۱۳۴۷ ش.
۶. ↑ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۴۴، قم، ۱۳۵۰ ش.
۷. ↑ الٰهی، امیرسعید، «سه حکیم الٰهی»، پژوهشهای ایران‌شناسی، به کوشش ایرج افشار، ص۲۳۴، تهران، ۱۳۷۸ ش، ج ۱۱.
۸. ↑ افضل‌الملک، غلامحسین، افضل التواریخ، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، ص۱۴۱، تهران، ۱۳۶۱ ش.
۹. ↑ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، ص۳۴۵و ۳۵۹و ۴۳۱، تهران، ۱۳۴۵ ش.
۱۰. ↑ افضل‌الملک، غلامحسین، افضل التواریخ، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، ص۱۴۲-۱۴۱، تهران، ۱۳۶۱ ش.
۱۱. ↑ هدایت، مهدیقلی، گزارش ایران، به کوشش محمدعلی صوتی، ص۱۳۰، تهران، ۱۳۶۶ش.
۱۲. ↑ جمال‌زاده، محمدعلی، گنج شایگان یا اوضاع اقتصادی ایران، ص۹۴، برلین، ۱۳۳۵ ش.
۱۳. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۲، ص ۳۶۵، تهران، ۱۳۴۷ ش.
۱۴. ↑ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۷، تهران، ۱۳۸۱ ش.
۱۵. ↑ تحقیقات میدانی مؤلف.
۱۶. ↑ افضل‌الملک، غلامحسین، افضل التواریخ، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، ص۲۳۲-۲۳۳، تهران، ۱۳۶۱ ش.
۱۷. ↑ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۵۱، قم، ۱۳۵۰ ش.
۱۸. ↑ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۷، تهران، ۱۳۸۱ ش.
۱۹. ↑ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۸، تهران، ۱۳۸۱ ش.
۲۰. ↑ نقشۀ راهنمای منطقۀ یک تهران، گیتاشناسی، تهران، ۱۳۷۷ ش، شم‌ ۳۰۱.
۲۱. ↑ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۵۱، قم، ۱۳۵۰ ش.
۲۲. ↑ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۸، تهران، ۱۳۸۱ ش.
۲۳. ↑ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۵۱، قم، ۱۳۵۰ ش.
۲۴. ↑ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۸، تهران، ۱۳۸۱ ش.
۲۵. ↑ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، ص۵۱، قم، ۱۳۵۰ ش.
۲۶. ↑ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۸، تهران، ۱۳۸۱ ش.
۲۷. ↑ چاپارباشی، علی‌اکبر، «در بیان تعریف جغرافیای فیزیکی شمیران»، یغما، ص۵۵۳، تهران، ۱۳۴۵ ش، س ۱۹، شم‌ ۱۰.
۲۸. ↑ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۲۱۸، تهران، ۱۳۷۱ ش.
۲۹. ↑ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۶، تهران، ۱۳۸۱ ش.
۳۰. ↑ فرهنگ جغرافیایی ایران (استان مرکزی)، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، ج۱، ص۱۰۴، تهران، ۱۳۲۸ ش.
۳۱. ↑ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، ص۳۵۶، تهران، ۱۳۸۱ ش.
۳۲. ↑ نقشۀ راهنمای منطقۀ یک تهران، گیتاشناسی، تهران، ۱۳۷۷ ش، شم‌ ۳۰۱.


• جعفری، شیوا، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «الهیه»، ص۱۸۳.    


رده‌های این صفحه : محله‌های تهران
جعبه ابزار