الوجیز (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الوجیز» کتابی است درباره قاریان هشت گانه‌ای که در پنج شهر از شهرهای اسلامی سکونت داشته‌اند. در این کتاب از هریک از این قراء دو
روایت نقل شده که مجموعا بالغ بر شانزده روایت می‌شود.
مؤلف در این کتاب بعد از بیان روش و منهجی که خود طبق آن در این کتاب سیر می‌کند، در عین اختصار و ایجاز ولی به صورت واضح و گویا به بیان شرح حال قراء یاد شده پرداخته است. مؤلف در این بخش سند خود به این قراء را ذکر می‌کند به این نحو که نام شیوخ و تمام کسانی را که در این کتاب به روایت آنان اعتماد ورزیده و قرائات خویش را از آنان فراگرفته است یادآور می‌شود. مثلا در قرائت نافع، مؤلف سند شیوخ خود به این قاری را ذکر کرده، سپس بصورت مختصر به معرفی و بیان شرح حال قاری مذکور پرداخته است.
الوجیز دارای دو بخش کلی است:
بخش اول مربوط به اصول قرائت مانند ادغام، اماله، همز و غیره می‌باشد. اصول قرائت همان قواعد کلی قرائت هریک از قراء است که تحت ضابطه و به صورت قاعده در کتب
تجوید و قرائت بیان شده است.
بخش دوم، که بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده، مربوط به فرش الحروف است. فرش الحروف اصطلاحی است در علم قرائت و به معنای منتشر شدن قرائت هر قاری در کلمات قرآنی است. در این بخش مؤلف بر حسب ترتیبی که در
مصحف مراعات شده پیش می‌رود، ولی در تسمیه برخی سور مانند
سوره اسراء و
تکویر و
نبا تغییری ایجاد می‌کند و از آنان با نام
بنی اسرائیل ، کورت و تساؤل یاد می‌کند.
مؤلف کتاب ابو الحسن بن علی بن ابراهیم بن یزداد بن هرمز بن شاهویه الاهوازی است. وی در هفدهم
محرم سال ۳۶۲ هجری در اهواز چشم به جهان گشود. وی در سن شانزده سالگی به علم قرائات قرآنی روی آورد و از شیوخ بسیاری در این علم بهره مند گشت.
وی علاوه بر توجه به قرائات نسبت به طلب
حدیث و
روایت نیز اهتمام داشت و از جماعت کثیری روایاتی را نقل نمود و بزرگانی از محدثین نیز از او به نقل روایت پرداختند. اهوازی علاوه بر «الوجیز» آثار دیگری نیز در علم قرائات از خود برجای گذاشت که عبارتند از: الاتضاح، الاقناع فی القرائات الشاذة، الایجاز، الایضاح و غیره. وی در روز چهارم ذی الحجة سال ۴۴۶ هجری در شهر
دمشق دیده از جهان فروبست.
۱- این کتاب یکی از آثار قدیمی در زمینه علم قرائات و مؤلف آن از استوانه‌های این علم و دانش شناخته می‌شود، ازاین رو این کتاب مرجع بسیاری از نویسندگان بعدی قرار گرفته است.
۲- روش مؤلف در کتاب روشی تعلیمی و آموزشی است، لذا ارجاعات زیادی در آن دیده نمی‌شود. ازاین رو مؤلف در مواردی که ضروری است مطلب را دوباره اعاده می‌کند و به ماقبل ارجاع نمی‌دهد.
۳- این کتاب از معدود آثاری است که درباره قراء هشت گانه بحث می‌کند.
۴- مؤلف در این کتاب بعضی از وجوه قرائات را که تنها خودش آنها را نقل می‌کند؛ یعنی آنها را از شیوخ خود اخذ نکرده، نقل می‌کند و این ویژگی شان و موقعیت کتاب را ارتقاء می‌بخشد.
۵- در بخش فرش الحروف گاهی مؤلف اموری را که مربوط به اصول قرائت (بخش اول کتاب) است داخل می‌کند با اینکه قبلا این اصول را در بخش اول یادآور شده است.
۶- برای برخی از اصول قرائت باب جداگانه‌ای اختصاص داده نشده بلکه در ضمن بحث از فرش الحروف آورده شده‌اند.
۷- مؤلف تفاوتی بین علامات اعراب یعنی رفع و نصب و جر و جزم با علامات بناء یعنی ضم و فتح و کسر و سکون قرار نداده است.
همانگونه که در بخش معرفی کتاب یادآور شدیم کتاب از دو بخش اساسی تشکیل می‌شود:
بخش اول مربوط به بیان اصول علم قرائت است و بخش دوم مربوط به فرش الحروف. برخی از ابواب بخش اول عبارتند از: باب الاستعاذه، باب التسمیة، باب تغلیظ اللام و ترقیقها فی اسم الله تعالی، باب الادغام و الاظهار فی الحروف... ، باب ذکر اختلافهم فی الغنة و احکامها، باب ذکر ادغام المثلین و المتجانسین... ، باب ذکر الهمزة الساکنة... ، باب ذکر الامالة و التفخیم و... در بخش دوم (فرش الحروف) قرائت هر قاری در کلمات قرآنی سور
قرآن ذکر شده است.
این کتاب با پژوهش و تعلیقه‌های دکتر درید حسن احمد و با مقدمه دکتر بشار عواد معروف در قطع وزیری با جلد گالینگور در یک مجلد که مشتمل بر ۴۴۸ صفحه می‌باشد. از سوی انتشارات «دار الغرب الاسلامی» برای اولین بار در سال ۲۰۰۲ میلادی به طبع رسیده است. دکتر درید حسن احمد مقدمه‌ای مفصل بر این کتاب نگاشته و در آن به معرفی کتاب و مؤلف و غیره و نیز بیان روش خویش در پژوهش این اثر ارزشمند پرداخته است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
