ام حبیبه خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اُمَّ حَبيبه، رمله (د ۴۴ق/۶۶۴م)، دختر ابوسفيان (ه م) و همسر پيامبر(ص) بود. در برخى منابع نام او هند ذكر شده است (بلاذری، ج۱، ص۴۳۸؛ ابنعبدالبر، ج۴، ص۱۸۴۳؛ ابنعبدالبر، ج۴، ص۱۹۲۹). تاريخ ولادت وی را ۱۷ سال پيش از بعثت (ح ۵۹۳م) ياد كردهاند (ابنحجر، ج۴، ص۳۰۵) و اين تاريخ با رواياتى كه سن او را در ۷ ق، سى و چند ساله دانستهاند، توافق دارد (محمد بن سعد، ج۸، ص۷۰؛ طبری، «المنتخب...»، ص۶۰۷؛ ابنعساكر، ص۸۷).
وی نخست همسر عبيدالله بن جحش اسدی بود (محمد بن اسحاق، ص۲۵۹؛ عبدالملک بن هشام، ج۱، ص۲۳۸) و از وی دختری متولد شد كه حبيبهاش ناميدند و او را كنيه ام حبيبه، از همينجاست (محمد بن اسحاق، ص۲۵۹؛ محمد بن سعد، ج۸، ص۶۸). وی از نخستين بانوانى بود كه هنگام مهاجرت مسلمانان به حبشه، همراه همسر خود به آن ديار رفت (محمد بن اسحاق، ص۲۵۹؛ محمد بن سعد، ج۸، ص۶۸؛ طبری، تاريخ، ج۳، ص۱۶۵). پس از درگذشت عبيدالله در حبشه، پيامبر(ص) در ۶ يا ۷ق، عمرو بن اميه ضمری را نزد نجاشى فرستاد و به او وكالت داد تا ام حبيبه را به همسری آن حضرت درآورد و همراه ديگر مسلمانان به مدينه گسيل كند (محمد بن اسحاق، ص۲۵۹؛ محمد بن سعد، ج۸، ص۷۰؛ محمد بن حبيب، ص۷۶). نجاشى نيز ام حبيبه را با ديگر مهاجران يا اندكى زودتر، با هدايايى روانه مدينه كرد (محمد بن سعد، ج۸، ص۷۰؛ بلاذری، ۱، ص۴۳۹؛ ابنعساكر، ص۷۶؛ ابنعساكر، ص۷۹_۸۰).
از آنجا كه ابوسفيان در زمره دشمنان اسلام بود، ابنعباس نزول آيه «عَسَىاللّهُ أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الَّذينَ عادَيْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً» (ممتحنه:۶۰)(ممتخنه:۷) را با ازدواج پيامبر(ص) و ام حبيبه دختر وی مرتبط دانسته است (محمد بن سعد، ج۸، ص۷۰؛ بيهقى، ج۳، ص۴۵۹).
پس از فتح مكه، ابوسفيان برای تجديد صلح حديبيه به مدينه آمد، اما چون نزد دخترش ام حبيبه رفت، وی او را مشرك و ناپاك خواند و اجازه نداد بر جای رسول خدا بنشيند (عبدالملک بن هشام، ج۴، ص۳۸؛ عبدالملک بن هشام، ج۳، ص۳۰۶).
ام حبيبه، پس از كشته شدن عثمان، پيراهن آغشته به خون وی را همراه نعمان بن بشير نزد برادرش معاويه، به دمشق فرستاد (مسعودی، ج۲، ص۳۵۳).
وی در ۴۴ق در ۷۴ سالگى درگذشت (محمد بن سعد، ج۸، ص۷۱؛ بسوی، ج۳، ص۳۱۸؛ بلاذری، ج۱، ص۴۴۰).
ام حبيبه، احاديثى از پيامبر(ص) نقل كرده است (احمد بن حنبل، ج۶، ص۳۲۵_۳۲۸؛ احمد بن حنبل، ج۶، ص۴۲۵- ۴۲۸). برادرانش معاويه و عنبسه، و نيز كسانى چون انس بن مالك، ابوبكر بن سعيد ثقفى، ابوجراح قرشى و ديگران از او روايت كردهاند (بلاذری، ج۱، ص۴۴۱؛ ابنعساكر، ص۷۰؛ ابنعساكر، ص۷۶).
روايتى نقل شده كه وی به دمشق نيز سفر كرده است (ابنعساكر، ص۷۶). حتى برخى وفات او را در همانجا دانستهاند و در كنار گورستان باب صغير مزاری نيز به وی منسوب شده است (ابنعساكر، ص۷۰؛ ابنبطوطه، ص۵۹؛ تنوخى، ص۴۶۹؛ رضا، ص۲۸۴). اما چنانكه در برخى روايات معتبر آمده، وی در مدينه درگذشت و همانجا نيز مدفون شد (محمد بن سعد، ج۸، ص۷۱؛ بلاذری، ج۱، ص۴۴۰؛ ابنعساكر، ص۷۰؛ ابنقدامه، ص۸۲).
فهرست منابع:
(۱) قرآن كريم؛
(۲) محمد بن اسحاق، السير و المغازی، بهكوششسهيل زكار، بيروت،۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸م؛
(۳) ابنبطوطه، رحله، بيروت، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م؛
(۴) محمد بن حبيب، المحبر، به كوشش ايلزه ليشتن اشتتر، حيدرآباد دكن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م؛
(۵) ابنحجر عسقلانى، الاصابه، قاهره، ۱۳۲۸ق؛
(۶) محمد بن سعد، كتاب الطبقات الكبير، به كوشش بروكلمان، ليدن، ۱۳۲۱ق؛
(۷) ابنعبدالبر، الاستيعاب، به كوشش على محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م؛
(۸) ابنعساكر، تاريخ مدينه دمشق، تراجم النساء، به كوشش سكينه شهابى، دمشق، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۱م؛
(۹) ابنقدامه، التبيين فى انساب القرشيين، به كوشش محمد نايف دليمى، بيروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م؛
(۱۰) عبدالملك بن هشام، السيرة النبويه، بهكوشش مصطفى سقا و ديگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م؛
(۱۱) احمد بن حنبل، مسند، بيروت، دارصادر؛
(۱۲) يعقوب بسوی، المعرفة و التاريخ، به كوشش اكرم ضياء عمری، بغداد، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م؛
(۱۳) احمد بلاذری، انساب الاشراف، به كوشش محمد حميدالله، قاهره، ۱۹۵۹م؛
(۱۴) احمد بيهقى، دلائل النبوه، به كوشش عبدالمعطى قلعجى، بيروت، ۱۹۸۵م؛
(۱۵) عزالدين تنوخى، «الاهتداء الى قبر معاوية بن ابى سفيان بدمشق»، مجلة المجمع العلمى العربى، دمشق، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۷م؛
(۱۶) احمد رضا، «آراء و انباء، قبر معاوية...»، مجلة المجمع العلمى العربى، دمشق، ۱۳۶۴ق/۱۹۴۵م؛
(۱۷) طبری، تاريخ؛
(۱۸) طبری، «المنتخب من كتاب الذيل المذيل»؛
(۱۹) على مسعودی، مروج الذهب، به كوشش يوسف اسعد داغر، بيروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.